Η «Εφημερίδα του Ρήνου», παρά τη βραχύβια διάρκειά της, κατάφερε να δώσει το στίγμα των επαναστατικών ρευμάτων της εποχής, κυρίως με τη συμμετοχή διαφόρων προσωπικοτήτων των σοσιαλιστικών ιδεών, με κορυφαία μορφή τον ίδιο τον Καρλ Μαρξ

Ιανουάριος 1842 – Μάρτιος 1843

Η «Εφημερίδα του Ρήνου», παρά τη βραχύβια διάρκειά της, κατάφερε να δώσει το στίγμα των επαναστατικών ρευμάτων της εποχής, κυρίως με τη συμμετοχή διαφόρων προσωπικοτήτων των σοσιαλιστικών ιδεών, με κορυφαία μορφή τον ίδιο τον Καρλ Μαρξ

Γεννημένος στη Βόννη το 1812, ο Μόζες Χες, που καταγόταν από εβραϊκή οικογένεια, θα μεγάλωνε υπό την αυστηρή φροντίδα του παππού του, ο οποίος κάθε απόγευμα, όταν τελείωναν οι εργασίες της ημέρας, αφιέρωνε τον χρόνο του στη μελέτη του Ταλμούδ και των ερμηνευτικών σχολίων. Μετά τον θάνατο της μητέρας του, ο δεκατετράχρονος Χες μετακόμισε στην Κολωνία, όπου βρισκόταν ο πατέρας του, που διατηρούσε μια επιχείρηση επεξεργασίας ζάχαρης.
Η κλίση του νεαρού Χες στη μελέτη τον έφερε σύντομα σε σύγκρουση με τον πατέρα του, ο οποίος δεν μπορούσε να κατανοήσει την αδιαφορία του γιου του για την οικογενειακή επιχείρηση. Προτιμούσε να μελετά Σπινόζα και Ρουσσώ προς μεγάλη απογοήτευση του πατέρα του, που δέχτηκε – επίσης απρόθυμα – την εγγραφή του γιου του στο πανεπιστήμιο της Βόννης. Δίχως να ολοκληρώσει τις σπουδές του, ο Χες ταξίδεψε στις αρχές της δεκαετίας του 1830 στην Αγγλία, την Ολλανδία και τη Γαλλία. Στη διάρκεια αυτών των ταξιδιωτικών περιπλανήσεων ήρθε σε επαφή με τις ριζοσπαστικές και σοσιαλιστικές ιδέες που κυκλοφορούσαν στην Ευρώπη. Ωστόσο, τη γοητευτική του περιπλάνηση στον κόσμο των επαναστατικών ιδεών διέκοψαν οι οικονομικές δυσχέρειες, με αποτέλεσμα να επιστρέψει στην Κολωνία και στην οικογενειακή επιχείρηση, δίχως όμως να πάψει να ενδιαφέρεται για τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις της εποχής του.
Καρπός αυτών των ενδιαφερόντων υπήρξε η έκδοση ενός βιβλίου το 1837 με τίτλο «Η ιερή ιστορία της ανθρωπότητας από έναν νεαρό οπαδό του Σπινόζα». Πρόκειται για ένα από τα πρώτα έργα με σοσιαλιστικό περιεχόμενο που κυκλοφόρησαν στη Γερμανία. Αυτό υπήρξε η αρχή μιας συγγραφικής δραστηριότητας. Ο Μόζες Χες υπέγραψε μερικά από τα πρώτα σοσιαλιστικά κείμενα που επηρέασαν και διαμόρφωσαν τον ευρωπαϊκό σοσιαλισμό. «Η ουσία του χρήματος», που κυκλοφόρησε το 1843, υπήρξε ένα από τα αξιολογότερα κείμενα, το οποίο μάλιστα δεν πέρασε απαρατήρητο από τον Μαρξ. Πρόκειται για ένα κείμενο όπου κριτικάρεται με πάθος η κυριαρχία του θεοποιημένου χρήματος πάνω στους ανθρώπους.

Η «Εφημερίδα του Ρήνου»
Η «Εφημερίδα του Ρήνου» κυκλοφόρησε για πρώτη φορά τον Ιανουάριο του 1842 στην Κολωνία. Το Διοικητικό της Συμβούλιο απαρτιζόταν από σημαντικούς και ισχυρούς επιχειρηματικούς παράγοντες της Κολωνίας. Ένας από αυτούς ήταν ο ισχυρότατος τραπεζίτης Λούντολφ Καμπχάουζεν, που ήταν και πρόεδρος του εμπορικού επιμελητηρίου της πόλης και αργότερα πρόεδρος του Πρωσικού Υπουργικού Συμβουλίου. Άλλοι επίσης ισχυροί παράγοντες του Διοικητικού Συμβουλίου ήταν ο Ντ. Όπενχαϊμ, αδελφός του ιδιοκτήτη της μεγάλης τράπεζας Solomon Oppenheim, ο Γκ. Γιουνγκ, γόνος πλούσιας ολλανδικής οικογένειας και σύζυγος Γερμανίδας, κόρης τραπεζίτη, ο Ρ. Σαμ, γιος μεγαλοβιομηχάνου κ.ά.
Η συμβολή του Χες στη συγκρότηση του κύκλου που εξέδωσε την εφημερίδα ήταν καθοριστική. Μάλιστα, χάρη στον Μόζες Χες επελέγησαν ως συνεργάτες αριστεροί χεγκελιανοί, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο Καρλ Μαρξ, που είχε μετακομίσει τον Οκτώβριο του 1842 από τη Βόννη στην Κολωνία, όπου και γνωρίστηκε με τον Μόζες, ο οποίος ήταν πρόεδρος της Λέσχης των Σοσιαλιστών. Ο Μαρξ συμμετείχε στις τακτικές συζητήσεις της. Ο Μόζες Χες ήταν οπαδός των κομμουνιστικών αντιλήψεων του Βάιτλινγκ (για τον οποίο γράψαμε στο προηγούμενο φύλλο) και συμμετείχε στον κύκλο των πιο δραστήριων εκπροσώπων της φιλελεύθερης αστικής τάξης. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Χες είχε από τότε ξεχωρίσει ανάμεσα σε μια πλειάδα ικανών νεαρών φιλόδοξων συγγραφέων και φιλόσοφων τον άσημο τότε Μαρξ. Σε μια επιστολή του προς τον Μπ. Άουερμπαχ, ο Χες διέβλεπε προφητικά:
«Ο Δρ Μαρξ – αυτό είναι το όνομα του ειδώλου μου – είναι ακόμα πολύ νέος (το πολύ να είναι 24 ετών), αλλά θα είναι αυτός που θα δώσει τη χαριστική βολή στη θρησκεία και στη μεσαιωνική πολιτική. Συνδυάζει την πιο βαθιά φιλοσοφική σοβαρότητα με την πιο δηκτική ειρωνεία. Φαντάσου τον Ρουσσώ, τον Βολταίρο, τον Χόιλμπαν, τον Λέσσινγκ, τον Χάινε και τον Χέγκελ σε έναν άνθρωπο!».
Τα κείμενα του Χες στην «Εφημερίδα του Ρήνου», όπως και αυτά που δημοσίευε ταυτόχρονα στα «Νέα Ανέκδοτα», στα «Γερμανογαλλικά Χρονικά», επηρέασαν όλους εκείνους που παρακολουθούσαν την εξέλιξη των νέων ιδεών. Χαρακτηριστική είναι και η σχετική αναφορά του Μαρξ στον πρόλογο του έργου του «Οικονομικά και φιλοσοφικά χειρόγραφα»: «Δεν χρειάζεται να πω ότι εκτός από τους Γάλλους και Άγγλους σοσιαλιστές χρησιμοποίησα και έργα ορισμένων Γερμανών σοσιαλιστών. Τα μοναδικά όμως σημαντικά πρωτότυπα γερμανικά έργα – εκτός από τα γραπτά του Βάιτλινγκ – είναι τα δοκίμια του Χες…».
Η «Εφημερίδα του Ρήνου», παρά τη βραχύβια διάρκειά της, κατάφερε να δώσει το στίγμα των επαναστατικών ρευμάτων της εποχής, κυρίως με τη συμμετοχή διαφόρων προσωπικοτήτων των σοσιαλιστικών ιδεών – με κορυφαία μορφή τον ίδιο τον Καρλ Μαρξ, που χρημάτισε αρχισυντάκτης της εφημερίδας για ένα διάστημα, από τον Οκτώβριο του 1943 μέχρι τον Μάρτιο του 1843, όταν την έκλεισε η πρωσική κυβέρνηση.
Παρά τα προβλήματα που ενέσκηψαν με τους ιδιοκτήτες της «Εφημερίδας του Ρήνου», ο Χες όλο το 1942 έπαιζε καθοριστικό ρόλο στη σύνταξη και κατά γενική ομολογία αποτελούσε «την ψυχή της επιχείρησης».
 
Ο Μαρξ αρχισυντάκτης
Ήδη από τον πρώτο μήνα της κυκλοφορίας της παραιτήθηκε αρχικά ο πρώτος της αρχισυντάκτης Γκ. Χέφκεν, με τον οποίο είχε έρθει σε ανοιχτή σύγκρουση ο Μαρξ. Τον Χέφκεν στην αρχισυνταξία τον αντικατέστησε ένας φίλος του Μαρξ, ο Ρούτενμπεργκ, παλαιό μέλος του φοιτητικού συλλόγου που είχε μείνει για πολύ καιρό έγκλειστος στις πρωσικές φυλακές. Όπως όλοι, έτσι και ο Ρούτενμπεργκ αντιμετώπιζε προβλήματα με τη διεύθυνση της εφημερίδας, με αποτέλεσμα να αντικατασταθεί κι αυτός από τον Μαρξ, στον οποίο ανατέθηκαν, αν και ήταν μέχρι τότε ένας απλός συνεργάτης, τα καθήκοντα του αρχισυντάκτη.
Υπό τη διεύθυνση του Μαρξ, η «Εφημερίδα του Ρήνου» απέκτησε ένα έντονα ριζοσπαστικό αντιπολιτευτικό χαρακτήρα. Η εφημερίδα υποστήριζε με ιδιαίτερη θέρμη την «πολιτικά και κοινωνικά άκληρη μάζα»! Αυτή η ριζοσπαστικοποίηση της εφημερίδας έφερε μια εντυπωσιακή αύξηση στην κυκλοφορία της. Χαρακτηριστικά, πριν αναλάβει ο Μαρξ, η εφημερίδα διέθετε 1.000 συνδρομητές. Από τον Οκτώβριο του 1942 έως και τον Μάρτιο του 1943 η υπό τον Μαρξ έκδοση έφτασε στους 3.000 συνδρομητές, πριν αποφασίσει να την κλείσει η πρωσική λογοκρισία…
Υπό τη διεύθυνση του Μαρξ η εφημερίδα απέκτησε σαφή αριστερό χαρακτήρα. Δημοσίευε έντονα αθεϊστικά άρθρα, που κατακεραύνωναν το αυταρχικό καθεστώς. Ο Χες μέσα από τις πολιτικές εξελίξεις στη Γαλλία ενημέρωνε το κοινό της εφημερίδας για τις κομμουνιστικές ιδέες, ενώ ο Μέφισεν, ένας ακόμα συνεργάτης της εφημερίδας, επιστρέφοντας από την Αγγλία ενημέρωνε κι αυτός με τη σειρά του τους αναγνώστες για το αγγλικό χαρτιστικό κίνημα. Αξιομνημόνευτο είναι ότι με την εφημερίδα συνεργάστηκε και ο Μπακούνιν με το ψευδώνυμο «Ελυσάρντ»!
Ο Μαρξ στις σελίδες της «Εφημερίδας του Ρήνου» έγραψε τη δική του ιστορία στη διαμόρφωση και εξέλιξη των επαναστατικών ιδεών στα μέσα του 19ου αιώνα.