Ο πόλεμος έλαβε, στη συλλογική φαντασία, διαστάσεις ενός καθαρτηρίου και μιας δοκιμασίας.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 100 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ Α’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

Ο πόλεμος έλαβε, στη συλλογική φαντασία, διαστάσεις ενός καθαρτηρίου και μιας δοκιμασίας. Θεωρείτο ως το αντίθετο της ειρήνης και επομένως ελεύθερος από τις αμαρτίες που είχε συσσωρεύσει η ειρήνη: τον ατομισμό, τον υλισμό, τον κυνισμό, την αβεβαιότητα, την έλλειψη στόχων ή (απλώς) τη βαρεμάρα.

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκίνησε στις 3 Αυγούστου 1914, όταν η Γερμανία κήρυξε τον πόλεμο στη Γαλλία και εισέβαλε στο Βέλγιο. Η Γερμανία και η Αυστροουγγαρία (οι Κεντρικές Δυνάμεις) πολέμησαν ενάντια στη Ρωσία, τη Γαλλία και τη Βρετανική Αυτοκρατορία (την Τριπλή Συνεννόηση ή Αντάντ). Μετά το Σύμφωνο του Λονδίνου του Σεπτεμβρίου 1914, με το οποίο οι τρεις τελευταίες Δυνάμεις δεσμεύτηκαν να μην υπογράψουν χωριστή ειρήνη, οι χώρες της Αντάντ έμειναν γνωστές ως Σύμμαχοι. Το 1915 προσχώρησε στην Αντάντ η Ιταλία και το 1917 η Αμερική, ως συνεργαζόμενη όμως και όχι ως συμμαχική Δύναμη. Ο πόλεμος προκλήθηκε από τη διπλωματική κρίση που ξεκίνησε όταν ο Γκαβρίλο Πρίντσιπ, ένας Σερβοβόσνιος, δολοφόνησε τον αρχιδούκα Φραγκίσκο-Φερδινάνδο και τη γυναίκα του. Ο αρχιδούκας ήταν ο διάδοχος του θρόνου της Αυστροουγγαρίας. Η Αυστροουγγαρία επιχείρησε να τιμωρήσει τη Σερβία για την υποστήριξή της προς τους τρομοκράτες. Η Ρωσία υπερασπίστηκε τη Σερβία, ένα αδελφό σλαβικό κράτος.

Η Γερμανία απαίτησε από τα υπόλοιπα κράτη της Ευρώπης να μην εμπλακούν στη διένεξη της συμμάχου της, Αυστροουγγαρίας, με τη Σερβία. Η Γαλλία είχε υπογράψει αμυντική συμμαχία με τη Ρωσία. Η Βρετανία δεν είχε υπογράψει επίσημη συνθήκη συμμαχίας με τη Γαλλία ή τη Ρωσία, παρά μονάχα ανεπίσημες στρατιωτικές και ναυτικές συμβάσεις, η βρετανική κυβέρνηση όμως θεώρησε ότι είχε ηθικό χρέος να προστρέξει σε βοήθεια της Γαλλίας. Η κήρυξη του πολέμου έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από το σύνολο σχεδόν των κατοίκων της υπαίθρου και των πόλεων των εμπόλεμων κρατών, οι οποίοι θεώρησαν ότι η σύγκρουση θα διαρκούσε μέχρι τα Χριστούγεννα. Ο πόλεμος όμως διήρκεσε μέχρι τις 11 Νοεμβρίου 1918. Οι ιστορικοί εκτιμούν ότι ο αριθμός των νεκρών στρατιωτών του πολέμου ανήλθε, κατά προσέγγιση, σε 9,5 εκατομμύρια.

Σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, όσοι επέζησαν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, αναπολούσαν την προπολεμική περίοδο με μεγάλη νοσταλγία. Συνέκριναν τη θλιβερή εικόνα του πολέμου και της μεταπολεμικής περιόδου με τη λαμπρή εποχή που προηγήθηκε – μια εποχή ειρήνης, ευημερίας και ηρεμίας που ο πόλεμος κατέστρεψε. Η αναπόληση μιας εποχής, παρά ενός τόπου, έγινε περισσότερο εμφανής στις προσωπικές αναμνήσεις και στη λογοτεχνία παρά στην ακαδημαϊκή Ιστορία, η οποία, αντίθετα, είχε μανιωδώς καταπιαστεί με το να εντοπίσει τα διπλωματικά αίτια του πολέμου.

Από τους πιο ανθεκτικούς στον χρόνο μύθους σχετικά με την προπολεμική περίοδο ήταν αυτός της Μακράς Ειρήνης, που είχε απήχηση τόσο στην υψηλή όσο και στη λαϊκή κουλτούρα. Ο μύθος αυτός ήταν επίσης ο λιγότερο ρεαλιστικός, διότι, για να πούμε την αλήθεια, οι Βρετανοί που είχαν πατήσει τα εξήντα το 1914 είχαν στα σίγουρα ζήσει τουλάχιστον είκοσι τέσσερις πολέμους. Οι μύθοι, ωστόσο, συνήθως βασίζονται σε γεγονότα και γι’ αυτό δεν πρέπει να τους παίρνουμε αψήφιστα. Αυτό που έχει σημασία στην Ιστορία δεν είναι μόνο αυτό που συμβαίνει, αλλά και αυτό που οι άνθρωποι νομίζουν ότι συμβαίνει – ή ότι συνέβη. Οι άνθρωποι το 1914 θεωρούσαν την ειρήνη ως κάτι το φυσιολογικό επειδή οι πόλεμοι που είχαν λάβει χώρα από το 1850 ήταν σύντομοι και δεν επηρέασαν ιδιαίτερα τη ζωή τους. Για τους περισσότερους ανθρώπους, ο πόλεμος υπήρχε μόνο στον χώρο του φανταστικού.

Παράλληλα, ο πόλεμος, χωρίς να ελέγχεται από την πραγματικότητα, είχε εξιδανικευτεί ως μια απλή δοκιμασία όχι μόνο της κρατικής εξουσίας, αλλά και της ψυχικής δύναμης των ατόμων και των εθνών Οι κοινωνικές εξελίξεις ενίσχυσαν αυτήν την αντίληψη.

Ο εκσυγχρονισμός εντάθηκε μετά το 1870, μια εποχή που ο Νόρμαν Στόουν (Norman Stone) αποκαλεί «η Μεγάλη Μεταμόρφωση». Ο πληθυσμός της Ευρώπης βρισκόταν, κυριολεκτικά, σε διαρκή κίνηση, με 30 εκατομμύρια να μεταναστεύουν εκτός Ευρώπης και επιπλέον 60 εκατομμύρια να μετακινούνται από την ύπαιθρο στις ευρωπαϊκές πόλεις. Οι άνθρωποι προσπαθούσαν επίσης να κινηθούν κοινωνικά, να ανέβουν την κλίμακα της νέας αστικής κοινωνίας. Η κίνηση τους έφερε σε επαφή με ξένους, κάτι το οποίο με τη σειρά του ήγειρε μια σειρά από νέα ερωτήματα του τύπου «ποιος είμαι;» και «ποιοι είμαστε;» – ερωτήματα τα οποία δεν φαίνονταν σημαντικά στην απομονωμένη και αμετάβλητη ζωή της αγροτικής κοινωνίας. Η συνειδητοποίηση της νέας ταυτότητας δημιούργησε μια έντονη επιθυμία για βεβαιότητες σε έναν κόσμο όπου, όπως παρατήρησε ο Κάρολος Μαρξ, «οτιδήποτε συμπαγές εξατμίζεται στον αέρα».

[…] Ο πόλεμος έλαβε, στη συλλογική φαντασία, διαστάσεις ενός καθαρτηρίου και μιας δοκιμασίας. Θεωρείτο ως το αντίθετο της ειρήνης και επομένως ελεύθερος από τις αμαρτίες που είχε συσσωρεύσει η ειρήνη: τον ατομισμό, τον υλισμό, τον κυνισμό, την αβεβαιότητα, την έλλειψη στόχων ή (απλώς) τη βαρεμάρα. Ο Έρικ Λιντ (Eric Leed) ισχυρίζεται ότι ο κόσμος υποδέχθηκε τον πόλεμο ως μια απόδραση από τις αποκαρδιωτικές πραγματικότητες της νέας βιομηχανικής εποχής. Δεν είχε αντιληφθεί ο ίδιος ότι ο πόλεμος πολύ σύντομα θα εκβιομηχανιζόταν και δεν θα πρόσφερε καταφύγιο από τη ρουτίνα των μηχανών, αλλά αντίθετα θα την επέτεινε.

Το κείμενο είναι από το βιβλίο του Stuart Robson «Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος».
Μετάφραση: Σπυρίδων Γ. Πλουμίδης, εκδόσεις: Πατάκη, Σελ.: 349

Ακολουθήστε το topontiki.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν.