Οι πρόσφυγες, δηλαδή, παραμένουν στη συντριπτική τους πλειονότητα για τουλάχιστον μια πενταετία εκεί όπου ζητούν άσυλο, μακριά από τις ταραχώδεις χώρες τους, και ο εθελοντικός επαναπατρισμός αποδεικνύεται όλο και δυσκολότερη υπόθεση. Η αποκατάσταση της ειρήνης, άλλωστε, σε μια εμπόλεμη ζώνη και ύστερα από μακροχρόνιες εντάσεις, δεν γίνεται από τη μια μέρα στην άλλη, όπως και η ανοικοδόμηση των κρατών. 

 

Η δραματική εξέλιξη της προσφυγικής κρίσης γίνεται πιο καθαρή, αν ως αφετηρία οριστεί το 2009, δηλαδή έναν χρόνο πριν από την Αραβική Άνοιξη και μια διετία προτού ξεκινήσει ο πόλεμος στη Συρία το 2011. 

 

Οι βίαια ξεριζωμένοι άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο στα τέλη του 2009 έφταναν τα 43,3 εκατομμύρια, σύμφωνα με την επίσημη ετήσια έκθεση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ. Επρόκειτο για ρεκόρ εκτοπισμένων λόγω συρράξεων και διώξεων από τα μέσα της δεκαετίας του ’90. 

 

Ο ΟΗΕ σημείωνε την ίδια χρονιά ότι «ο αριθμός των προσφύγων που επέστρεψαν εθελοντικά στην πατρίδα τους κατά τη διάρκεια του έτους έπεσε στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 20 ετών». 

 

Συγκεκριμένα, από τα 43,3 εκατ. εκτοπισμένων, οι πρόσφυγες ήταν 15,2 εκατομμύρια. Από αυτούς, τα 10 εκατ. υπάγονταν στην εντολή της Ύπατης Αρμοστείας, ενώ τα υπόλοιπα 5, εκατ. στην ευθύνη του Γραφείου Αρωγής και Έργων του ΟΗΕ για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες. Λόγω της αυξανόμενης διάρκειας των συρράξεων, περισσότεροι από τους μισούς πρόσφυγες υπό τη φροντίδα της Ύπατης Αρμοστείας βρίσκονταν κατά το 2009 σε παρατεταμένη προσφυγική κατάσταση.

 

Το τέλμα για μια λύση κι αποκατάσταση της ηρεμίας στο Νότιο Σουδάν και το Ιράκ είχαν ως συνέπεια το 2009 να είναι η χειρότερη χρονιά για τον εθελοντικό επαναπατρισμό. Η έκθεση της Ύπατης Αρμοστείας έδειξε πως μόλις 251.000 πρόσφυγες από τα 15,2 εκατ. επέστρεψαν στην πατρίδα τους εκείνο το έτος.

 

Ο κανόνας από το 1998 μέχρι και το 2008 ήταν, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, να επαναπατρίζονται περίπου 1 εκατ. πρόσφυγες ετησίως. Αριθμός που ελαττώνεται δραματικά από τότε κι έπειτα. 

 

Από τα 43,3 εκατ., τα 27,1 εκατ. είχαν εκτοπιστεί στο εσωτερικό της χώρας τους εξαιτίας συρράξεων. Το ποσοστό αυτό ήταν αυξημένο κατά 4% σε σχέση με το 2008, κυρίως λόγω των προβλημάτων στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, το Πακιστάν και τη Σομαλία. 

 

Ο αριθμός των αιτούντων άσυλο ανά τον κόσμο έφτασε το 2009 στο 1 εκατ., με τη Νότια Αφρική να δέχεται περισσότερες από 222.000 νέες αιτήσεις. Επίσης, όσον αφορά τις αιτήσεις για μετεγκατάσταση σε τρίτες χώρες, υποβλήθηκαν 128.000, το υψηλότερο επίπεδο από το 1993. 

 

Έτσι, 112.400 πρόσφυγες έγιναν δεκτοί για μετεγκατάσταση σε 19 χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ (79.900), του Καναδά (12.500), της Αυστραλίας (11.100), της Γερμανίας (2.100), της Σουηδίας (1.900) και της Νορβηγίας (1.400). Οι κύριες προσφυγικές ομάδες που μετεγκαταστάθηκαν το 2009 προέρχονταν από τη Μυανμάρ (24.800), το Ιράκ (23.000), το Μπουτάν (17.500), τη Σομαλία (5.500), την Ερυθραία (2.500) και τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (2.500).

 

Δυο χρόνια μετά, το 2011, κι ενώ το καζάνι της Μέσης Ανατολής ήδη έβραζε, τα δεδομένα έγιναν περισσότερο ανησυχητικά. Η έκθεση του ΟΗΕ ανέφερε ότι «ο αριθμός αυτών που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα τους έφτασε στα υψηλοτέρα επίπεδα, καθώς περισσότεροι άνθρωποι σε σύγκριση με οποιαδήποτε άλλη χρονιά από το 2000 έγιναν πρόσφυγες».

 

Οι ανθρωπιστικές κρίσεις στα τέλη του 2010 στην Ακτή Ελεφαντοστού κι εν συνεχεία στη Λιβύη, τη Σομαλία και το Σουδάν υποχρέωσαν 4,3 εκατ. ανθρώπους να εκτοπιστούν για πρώτη φορά (οι περισσότεροι εντός της χώρας τους), ανάμεσά τους και 800.000 που εγκατέλειψαν την πατρίδα τους και έγιναν πρόσφυγες.

 

Αν και ο εθελοντικός επαναπατρισμός προσφύγων αυξήθηκε πάνω από τα επίπεδα των προηγούμενων ετών, παρά ταύτα το 2011 ήταν η τρίτη χρονιά με τις λιγότερες συνολικές επιστροφές (532.000) μέσα σε μία δεκαετία.

 

Από τα 10,4 εκατομμύρια πρόσφυγες υπό την εντολή της Ύπατης Αρμοστείας, τα 7,1 εκατ. παρέμεναν σε παρατεταμένη εξορία για τουλάχιστον πέντε χρόνια, αναμένοντας μία λύση. Μόλις δυο χρόνια πριν, ο αριθμός αυτός ήταν μειωμένος κατά 2 εκατ. (5 εκατ. περίπου). 

 

Η Γερμανία ήταν κατά το 2011 η μεγαλύτερη χώρα υποδοχής φιλοξενώντας 571.700 πρόσφυγες. 

 

Το 2012 ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Μπαν Κι-Μουν ανακοίνωνε ότι ο αριθμός των βιαίως εκτοπισμένων στον κόσμο ξεπερνούσε πια τα 45,2 εκατ. Εκείνη τη χρονιά, κάθε τέσσερα δευτερόλεπτα ένας άνθρωπος αναγκαζόταν να εγκαταλείψει το σπίτι του. Η κρίση στη Συρία είχε ήδη αρχίσει να αποτελεί μια σοβαρή περίπτωση μεγάλης μετακίνησης. 

 

Περισσότεροι από τους μισούς πρόσφυγες προέρχονταν από τις εμπόλεμες χώρες Αφγανιστάν, Σομαλία, Ιράκ, Συρία και Σουδάν. Το 50% εξ αυτών ήταν κάτω των 18 ετών. 

 

Εκείνη τη χρονιά, οι αναπτυσσόμενες χώρες φιλοξενούσαν το 81% των προσφύγων του κόσμου, σε σύγκριση με το 70% την προηγούμενη δεκαετία. 

 

Τη διετία 2013-2014 η κατάσταση επιδεινώθηκε περαιτέρω, όπως φαίνεται από την έκθεση της Ύπατης Αρμοστείας. Για πρώτη φορά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο αριθμός των προσφύγων, των αιτούντων άσυλο και των εσωτερικά εκτοπισμένων σε όλο τον κόσμο ξεπέρασε τα 50 εκατομμύρια. 

 

Μέχρι το τέλος του 2013, 51,2 εκατομμύρια άνθρωποι εκτοπίστηκαν, δηλαδή 6 εκατομμύρια περισσότεροι από τα 45,2 που είχαν καταγραφεί το 2012. Τα 2,5 εκατ. προσφύγων προέρχονταν πια από τη Συρία, ενώ κι άλλα 6,5 εκατ. εκτοπίστηκαν στο εσωτερικό της χώρας τους. 

 

Ο αριθμός των προσφύγων ανήλθε στο τέλος του 2013 σε 16,7 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο, με περισσότερους από τους μισούς να βρίσκονται μακριά από την πατρίδα τους για τουλάχιστον μια πενταετία. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία, το 2013 σημειώθηκε το τέταρτο χαμηλότερο επίπεδο επιστροφών προσφύγων στη χώρα τους μέσα σε σχεδόν 25 χρόνια, δηλαδή 414.600 άτομα. 

 

Η τελευταία έκθεση από τον ΟΗΕ δημοσιοποιήθηκε πέρυσι τον Σεπτέμβριο κι αφορούσε το 2014. Η Ύπατη Αρμοστεία διαπίστωσε ότι οι ξεριζωμένοι άγγιξαν τα 60 εκατ. Είκοσι χρόνια πριν, το 1994, ήταν 37 εκατ. 

 

Η αύξηση μεταξύ 2013-2014 ήταν η μεγαλύτερη που σημειώθηκε μεταπολεμικά σε διάστημα ενός έτους. Το 2014, μόλις 126.800 πρόσφυγες επέστρεψαν στην πατρίδα τους, αρνητικό ρεκόρ 31 ετών. Περισσότερο, εξάλλου, από το ήμισυ του πληθυσμού των προσφύγων είναι παιδιά.

 

Ο ΟΗΕ χτυπούσε το καμπανάκι από το 2010 κιόλας για διόγκωση των προβλημάτων, αλλά δεν εισακούστηκε, με συνέπεια η κρίση στη Συρία να βρει ουσιαστικά απροετοίμαστες ειδικά τις προηγμένες χώρες:

Από τη Συρία κατά τη διετία 2012-2013 είχαν ήδη αρχίσει να επιβαρύνονται ως χώρες υποδοχής η Ιορδανία, ο Λίβανος, η Τουρκία, αλλά και το Ιράκ. Μάλιστα, στη Συρία πριν από τον πόλεμο είχαν ήδη καταφύγει και 500.000 Παλαιστίνιοι πρόσφυγες, που πήγαν εκεί, στη μετέπειτα κόλαση, για να σωθούν από τα δικά τους βάσανα. Ο Λίβανος είδε άμεση εκρηκτική αύξηση κατά 10% στον πληθυσμό του λόγω της εισροής προσφύγων από τη Συρία. 

 

Η μεγαλύτερη προσφυγική κρίση, πριν από τη σημερινή, ήταν εντός Ευρώπης. Και συγκεκριμένα, λόγω του πολέμου στη Βοσνία κι όσων ακολούθησαν. Οι αιτήσεις ασύλου μεταξύ 1996-1998 ξεπέρασαν το ένα εκατ. 

 

Το 1996 έγιναν 293.000 αιτήσεις ασύλου (1.572 στην Ελλάδα, εγκρίθηκαν οι 139), το 1997 αυξήθηκαν σε 329.624 (4.376 στην Ελλάδα, εγκρίθηκαν οι 130) και το 1998 εκτινάχθηκαν στις 410.347 (2.953 στη χώρα μας, εγκρίθηκαν οι 156). Οι εγκρίσεις συνολικά στην Ευρώπη ήταν κατά μέσο όρο 1 στις 7 αιτήσεις, ενώ η χώρα μας δεν δέχθηκε ιδιαίτερες πιέσεις προσφυγικών ροών. 

 

Το 1998 οι περισσότερες αιτήσεις έγιναν στη Γερμανία (98.700) και ακολούθησαν το Ηνωμένο Βασίλειο (57.700) και η Ολλανδία (45.200). 

 

Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ, το 1998 οι ξεριζωμένοι σε όλο τον κόσμο ήταν 22,3 εκατ. Εξ αυτών οι πρόσφυγες άγγιζαν συνολικά τα 12 εκατ., από 7 εκατ. τη δεκαετία του ’70. 

 

Οι χώρες προέλευσης των «νέων» προσφύγων κατά το 1998 ήταν από το Αφγανιστάν με 2,6 εκατ. πρόσφυγες, το Ιράκ με 630.000, τη Βοσνία – Ερζεγοβίνη με 620.000, τη Σομαλία με 524.000 κ.ά.

 

Κατά την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ, ο ορισμός του «πρόσφυγα» είναι «ένας άνθρωπος ο οποίος έχει τραπεί σε φυγή από τη χώρα του εξαιτίας δικαιολογημένου φόβου δίωξης για λόγους φυλετικούς, θρησκευτικούς, εθνικής καταγωγής, πολιτικών πεποιθήσεων ή συμμετοχής σε ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα, και δεν μπορεί, ή εξαιτίας του φόβου αυτού δεν επιθυμεί να υπαχθεί στην προστασία της χώρας αυτής. Η εντολή της Ύπατης Αρμοστείας επεκτείνεται σε κάθε άνθρωπο που βρίσκεται εκτός της χώρας καταγωγής του και αδυνατεί να επιστρέψει σε αυτή λόγω σοβαρών και αδιάκριτων απειλών για τη ζωή, τη σωματική ακεραιότητα ή την ελευθερία του, που προκύπτουν από γενικευμένη βία ή γεγονότα τα οποία διαταράσσουν σοβαρά τη δημόσια τάξη».