Όμως η Ελλάδα ήταν μόνο η αρχή. Έκτοτε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες σημειώθηκαν σοβαρές πολιτικές ανακατατάξεις και μάλιστα με πανομοιότυπα χαρακτηριστικά.

Το πρώτο ευδιάκριτο στοιχείο αυτών των μεταβολών είναι η περαιτέρω αποδυνάμωση της Σοσιαλδημοκρατίας, η οποία, από συμπληρωματική δύναμη που είχε ήδη καταστεί, επλήγη από την «πασοκοποίηση» και έκτοτε αδυνατεί να ανακάμψει. Η εξαίρεση των Σοσιαλιστών στην Πορτογαλία και την Ισπανία μάλλον σχετίζεται με την «αριστερή στροφή» των ηγεσιών τους. Ωστόσο στη Γαλλία, την Ιταλία και τη Γερμανία η απαξίωσή τους είναι ολοκληρωτική. Στη Μεγάλη Βρετανία οι περιπλοκές του Brexit και η «αριστερή στροφή» έχουν δώσει ισχυρή ώθηση στους Εργατικούς, η οποία μένει να δούμε αν θα επιβεβαιωθεί στην κάλπη.

Πάντως από τις απόπειρες υποκατάστασης ή διαδοχής των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων από άλλα, πιο «αριστερά», προς το παρόν έχει ευδοκιμήσει μόνο αυτή στην Ελλάδα με τον ΣΥΡΙΖΑ, του οποίου η καθιέρωση ως μόνιμου βασικού πυλώνα του πολιτικού συστήματος θα αποτελέσει το μεγάλο στοίχημα των επόμενων εκλογικών αναμετρήσεων.

Η παραδοσιακή Δεξιά, παρότι επικράτησε των σοσιαλδημοκρατών σχεδόν σε όλα τα πεδία, δεν πείθει για την ικανότητά της να διαχειριστεί τη νέα κατάσταση και τους νέους όρους του πλανητικού παιχνιδιού, όπως αυτοί ορίζονται από τη διοίκηση Τραμπ στις ΗΠΑ και από την Κίνα, δευτερευόντως από τη Ρωσία, αλλά και από τη συνολική υποχώρηση της Δύσης στο μεγάλο κάδρο της παγκοσμιοποίησης.

Το μεταναστευτικό ζήτημα – αυτοτελώς, αλλά και ως πολιτικός καταλύτης – φαίνεται πως ανατρέπει τον παραδοσιακό συσχετισμό ισχύος, με συνέπεια δυνάμεις εθνοκεντρικές και, σε κάποιες περιπτώσεις, ακροδεξιές να διεκδικούν τη δυνατότητα να επανακαθορίσουν την ιδεολογική και πολιτική ταυτότητα της ευρωπαϊκής Δεξιάς. Στη Γαλλία η Λεπέν έχει υποσκελίσει τους γκωλιστές, στην Ιταλία ο Σαλβίνι έχει εξαφανίσει τους Χριστανοδημοκράτες, στην Ισπανία το Λαϊκό Κόμμα πνέει τα λοίσθια και στη Γερμανία η Μέρκελ δεν είναι βέβαιο ότι έχει βρει την κατάλληλη διάδοχο.

Η κρίση των παραδοσιακών κομμάτων δεν είναι άσχετη με την κρίση ταυτότητας της ίδιας της Ευρώπης. Όσο αυτή συνεχίζεται, οι κοινωνίες θα αναζητούν νέες σταθερές, ακόμη και στα τυφλά, και όλα τα ενδεχόμενα – ακόμη και τα πιο επικίνδυνα – θα παραμένουν ανοιχτά.