Ο κορυφαίος πολιτικός αναλυτής Cas Mudde συζητά με τον Ξενοφώντα Μπρουντζάκη

Πού οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η αιφνίδια αφύπνιση της Ακροδεξιάς στην παγκόσμια πολιτική σκηνή; Εμφανίστηκε ως μαζικό φαινόμενο εκτεταμένο σε πολλές χώρες ταυτόχρονα ή αρχικά εντοπίστηκε μεμονωμένα πριν λάβει διαστάσεις; Διακρίνει κανείς εθνικές αποκλίσεις και ιδιαιτερότητες;

Η Ακροδεξιά επανεμφανίστηκε με μεγαλύτερη ή μικρότερη εκλογική επιτυχία τη δεκαετία του 1980, στη Δυτική Ευρώπη, και με μεγαλύτερη επιτυχία τη δεκαετία του 1990 σε όλη την ήπειρο. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια αυτού του αποκαλούμενου ως «τρίτου κύματος» της μεταπολεμικής ακροδεξιάς πολιτικής, τα ακροδεξιά κόμματα είχαν σχετικά μέτρια επιτυχία, σε λίγες χώρες, και ήταν κατά κύριο λόγο πολιτικά περιθωριοποιημένα. Κατά τον 21ο αιώνα, η Ακροδεξιά εισήλθε στο τέταρτο κύμα, το οποίο είναι περισσότερο παγκόσμιο, πιο ετερογενές και χαρακτηρίζεται από την είσοδο της ακροδεξιάς πολιτικής στην κυρίαρχη τάση και από την κανονικοποίησή της. Όμως, κάποια μεμονωμένα κόμματα ακολουθούν τον δικό τους ιδιόμορφο δρόμο, και ενώ ένα κόμμα όπως το Κόμμα της Μεγάλης Ρουμανίας (PRM) έφτασε στο απόγειό του τη δεκαετία του 1990 και τώρα είναι εκλογικά ασήμαντο, ένα κόμμα όπως οι Σουηδοί Δημοκράτες (SD) ήταν περιθωριακό τη δεκαετία του 1990 και τώρα βρίσκεται στο απόγειό του.

Υπάρχουν και ευρύτεροι λόγοι για την τρέχουσα άνοδο της Ακροδεξιάς, όπως οι μακροχρόνιες κοινωνικές μεταβολές, για παράδειγμα, οι μεταβαλλόμενες ταξικές δομές και οι έμφυλοι ρόλοι, η αυξανόμενη οικονομική ανισότητα, η μαζική μετανάστευση και οι ολοένα και πιο πολυεθνοτικές κοινωνίες, και η επακόλουθη απομάκρυνση από την κομματική πολιτική. Όμως, πιο σημαντική για το τέταρτο κύμα ήταν η μετατόπιση της πολιτικής από τα κυρίως κοινωνικοοικονομικά στα κοινωνικοπολιτισμικά ζητήματα μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11.9 και τον «πόλεμο στον τρόμο» που ακολούθησε. Αυτό οδήγησε στην είσοδο του νατιβισμού (ισλαμοφοβία) και του αυταρχισμού στην κυρίαρχη πολιτική τάση, ενώ η Μεγάλη Ύφεση τροφοδότησε τον λαϊκισμό – αυτά τα τρία χαρακτηριστικά συνιστούν τον πυρήνα της λαϊκιστικής ριζοσπαστικής Δεξιάς, της πιο επιτυχημένης υποομάδας της Ακροδεξιάς.

Σε ποιες αιτίες εντοπίζεται το γεγονός ότι η Ακροδεξιά επανήλθε και νομιμοποιήθηκε άμεσα, έγινε αποδεκτή δίχως πολλές αντιδράσεις στις δημοκρατίες; Γιατί οι δημοκρατίες πιάστηκαν στον ύπνο και δεν μπόρεσαν να αντιδράσουν στην εμφάνιση κι επέκταση των ακροδεξιών αποκλίσεων;

Σε πολλές χώρες αυτή η «νομιμοποίηση» χρειάστηκε δεκαετίες (π.χ. Ολλανδία). Σε άλλες, πήρε μερικά χρόνια (π.χ. Ισπανία). Και σε κάποιες η Ακροδεξιά δεν έχει ακόμα νομιμοποιηθεί πλήρως (π.χ. Σουηδία). Γενικά, πολλές χώρες αντέδρασαν υπερβολικά τις δεκαετίες του 1980 και 1990, θεωρώντας ότι κάθε ριζοσπαστικό δεξιό κόμμα ήταν μια νέα φασιστική απειλή. Ταυτόχρονα, σήμερα πολλές χώρες υποτιμούν την απειλή της ριζοσπαστικής Δεξιάς στη φιλελεύθερη δημοκρατία, εν μέρει επειδή πολλά κυρίαρχα (δεξιά) κόμματα έχουν μετακινηθεί πολύ προς τα δεξιά. Προκειμένου να αντιμετωπίσουμε την Ακροδεξιά σωστά, θα πρέπει να κατανοήσουμε τους βασικούς θεσμούς και τις αξίες της φιλελεύθερης δημοκρατίας και να είμαστε απολύτως σαφείς σχετικά με το πού βρίσκονται τα όρια για συνεργασία.

Μας προβληματίζει το γεγονός ότι η Ακροδεξιά εντόπισε και ανέδειξε πολύ γρήγορα και δίχως περιστροφές πραγματικά προβλήματα – όπως αυτό της ασυμμάζευτης μετανάστευσης, που η δημοκρατία προσπάθησε να καλύψει μέσα από προοδευτικές αοριστίες όταν στις ευρωπαϊκές γειτονιές οι κάτοικοι ένιωθαν ξένοι και απειλούμενοι στον τόπο που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν;

Ναι, είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι σε πολλές χώρες μόνο η Ακροδεξιά πολιτικοποίησε σημαντικά ζητήματα όπως η μετανάστευση ή η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Ωστόσο, η Ακροδεξιά έθεσε τα σωστά ερωτήματα, αλλά έδωσε τις λάθος απαντήσεις. Επίσης, το γεγονός ότι οι άνθρωποι αισθάνθηκαν αποξενωμένοι και ιδιαίτερα απειλούμενοι επίσης έχει να κάνει με το ευρύτερο νατιβιστικό αφήγημα της κυρίαρχης πολιτικής τάσης. Πολλοί άνθρωποι που αισθάνονται ότι απειλούνται από τους μετανάστες και τις εθνικές μειονότητες, είτε πολιτισμικά είτε οικονομικά είτε σωματικά, δεν επηρεάζονται αντικειμενικά από αυτούς. Τα μέσα ενημέρωσης και οι πολιτικοί της κυρίαρχης τάσης διαμόρφωσαν αυτόν τον νατιβιστικό φόβο και τώρα αντιμετωπίζουν νατιβιστικά αιτήματα. Αντί να ενδώσουν στον νατιβισμό, θα έπρεπε να παρουσιάζουν περισσότερο τα γεγονότα όπως πραγματικά είναι, καθώς και ιδεολογικά συμπεριληπτικά αφηγήματα για να ανοίξουν τον δρόμο σε μια πιο συμπεριληπτική πολιτική.

Μήπως τελικά η μονοδιάστατη ανάδειξη του ρόλου της οικονομίας και η παγκοσμιοποίηση παρέβλεψαν σημαντικότατες αλήθειες, όπως την αμετακίνητη προσήλωση των ανθρώπων στην πολιτισμική τους ταυτότητα – ιδιαιτερότητα;

Ίσως, αλλά οι «κουλτούρες» και οι «ταυτότητες» δημιουργούνται και διαπλάθονται, εν μέρει για να αποσπάσουν την προσοχή από άλλες διαιρέσεις, όπως τις ταξικές διαιρέσεις. Σε έναν κόσμο αυξανόμενης οικονομικής ανισότητας στις δυτικές δημοκρατίες, είναι πραγματικά οι διαιρέσεις της «ταυτότητας» πιο σημαντικές από τις ταξικές διαιρέσεις; Είναι πραγματικά η μετανάστευση και το Ισλάμ πιο πιεστικά ζητήματα από την παιδεία, την ιατρική περίθαλψη και τις στάσιμες αμοιβές;

Στην Ελλάδα γίναμε μάρτυρες μιας πολύ ενδιαφέρουσας πραγματικότητας. Η άνοδος του λαϊκισμού εκφράστηκε μέσα από ένα περιθωριακό αριστερό κόμμα, ένα ναζιστικό μόρφωμα και αποτυπώθηκε μέσα από μια συγκυβέρνηση της Αριστεράς με ένα ακροδεξιό μόρφωμα. Ήταν κάτι που δεν μπορούσε να φανταστεί κανείς κι όμως έγινε! Ποια συμπεράσματα μπορεί να βγάλει κανείς;

Στην πραγματικότητα, οι κυβερνήσεις συνασπισμού ανάμεσα σε αριστερούς λαϊκιστές και δεξιούς λαϊκιστές υπάρχουν στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη από τη δεκαετία του 1990, όπως στη Ρουμανία και τη Σλοβακία, επομένως δεν ήταν μοναδικό φαινόμενο στην Ελλάδα. Προφανώς, η Ελλάδα χτυπήθηκε από τη Μεγάλη Ύφεση περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα, και τα μνημόνια μεταμόρφωσαν την ελληνική πολιτική, όπου ο ΣΥΡΙΖΑ και οι ΑΝΕΛΛ ενώθηκαν ως τα μόνα δύο κόμματα που απέρριπταν τα μνημόνια, αλλά ήταν υπέρ της συμμετοχής στην Ε.Ε. Η επιτυχία της Χρυσής Αυγής δείχνει τη σοβαρότητα της κρίσης, που για πολλούς ήταν μια κρίση της δημοκρατίας, αλλά σε αυτήν βοήθησε η συμμετοχή του ΛΑΟΣ στην κυβέρνηση, που αφαίρεσε μια ριζοσπαστική δεξιά επιλογή και άφησε μόνο μια εξτρεμιστική δεξιά επιλογή. Το γεγονός ότι η Χρυσή Αυγή βρέθηκε και πάλι στο περιθώριο, εξαιτίας της υποχώρησης της κρίσης και των δικαστικών υποθέσεων, είναι καλό σημάδι, παρόλο που η Ελλάδα παραμένει μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών με τη μεγαλύτερη γενική στήριξη σε λαϊκιστές και εξτρεμιστές.

Ο Cas Mudde είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Stanley Wade Shelton UGAF στο Πανεπιστήμιο της Georgia (ΗΠΑ) και επίκουρος καθηγητής στο Κέντρο Έρευνας για τον Εξτρεμισμό (C-REX) στο Πανεπιστήμιο του Όσλο (Νορβηγία). Πολλά από τα βιβλία του εκδόθηκαν στα ελληνικά από τον εκδοτικό οίκο Επίκεντρο, όπως και το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο «Η Ακροδεξιά Σήμερα».

Cas Mudde

Η Ακροδεξιά Σήμερα

Πρόλογος – Επιμέλεια: Πέτρος Παπασαραντόπουλος

Μετάφραση: Ελένη Κοτσυφού

Εκδόσεις: Επίκεντρο

Σελ.: 242