Ο νέος κορωνοϊός του 2019, που πλέον ονομάζεται SARS-CoV-2, προκαλεί την ασθένεια που όλοι μάθαμε τον τελευταίο χρόνο ως COVID-19. Στις 11 Μαρτίου 2020 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χαρακτήρισε την ασθένεια ως πανδημία και πολλές χώρες αναγκάστηκαν να ζητήσουν επανειλημμένα από τους πολίτες τους να απομονώνονται στα σπίτια τους, περιορίζοντας τις μετακινήσεις αλλά και τις επαφές με άλλον κόσμο, μπαίνοντας σε μακροχρόνιες καραντίνες.

Οι περισσότερες επιστημονικές μελέτες στο θέμα αυτό εντοπίζουν, κυρίως το άγχος και τον φόβο σαν τις βασικότερες εκφράσεις της συναισθηματικής επιβάρυνσης. Ωστόσο, εκτός από αυτές έχουν παρατηρηθεί και άλλες συναισθηματικές εκδηλώσεις που προκαλούν δυσφορία όπως θλίψη, οργή, σύγχυση, ακόμα και μετατραυματικό στρες, με την μορφή του συνδρόμου μετα-ιικής κόπωσης ή PVFS (Post-Viral Fatigue Syndrome), όπως έχει ονομαστεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), με τα συμπτώματα που το συνοδεύουν να έχουν αναφερθεί σε πάσχοντες από πληθώρα ιογενών ασθενειών, όπως η γρίπη, ο SARS, αλλά και ο Covid-19.

Είναι σημαντικό, όμως, να εστιάσουμε σε διαφορές που υπάρχουν στην ψυχολογία του ατόμου ανάμεσα στο πρώτο τμήμα της παρουσίας του κορωνοϊού στη ζωή μας, από το Μάρτιο με την έναρξη της πρώτης καραντίνας μέχρι και το καλοκαίρι, και από το φθινόπωρο, με την δεύτερη καραντίνα από τις αρχές του Νοεμβρίου μέχρι και σήμερα που διανύουμε το 3^ο κύμα της πανδημίας. Στην αρχή, η καραντίνα και τα περιοριστικά μέτρα προκάλεσαν έκπληξη στον κόσμο, δίνοντας χρόνο για ξεκούραση και ενασχόληση με άλλα πράγματα μέσα στη μέρα για τα οποία μέχρι τότε δεν βρισκόταν χρόνος. Ταυτόχρονα, όμως, υπήρχε και φόβος για τον κορωνοϊό, που τότε ουσιαστικά έμπαινε στη ζωή μας για πρώτη φορά και κανείς δεν γνώριζε τίποτα γι’ αυτόν.

Η κατάσταση στη δεύτερη φάση της πανδημίας, όμως, άλλαξε σημαντικά. Από το φθινόπωρο και μετά άρχισε να εμφανίζεται κόπωση στους πολίτες οι οποίοι την ίδια στιγμή κλήθηκαν να «δουν» τη σκληρή πραγματικότητα της ασθένειας, με τα κρούσματα να εκτινάσσονται, τους θανάτους να ξεπερνάνε τους 100 κάθε μέρα και χιλιάδες ανθρώπους να μην έχουν τη δυνατότητα να «αποχαιρετήσουν» τα αγαπημένα τους πρόσωπα που έφευγαν από τη ζωή μόνα τους σε ένα θάλαμο ΜΕΘ. Όλα αυτά τα δεδομένα δημιούργησαν εντονότερο stress και φόβο μέσα στην καθημερινότητα. Συνδυαστικά με το γεγονός ότι πρόκειται για μια εποχή που ο κόσμος έτσι κι αλλιώς αναγκάζεται να κυκλοφορεί λιγότερο σε εξωτερικούς χώρους ο εκνευρισμός άρχισε σταδιακά να αυξάνεται. Η ζωή περιορίστηκε περισσότερο και ο κόσμος έπρεπε να μένει μέσα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Η κοινωνικοποίηση, η εξωστρέφεια, η αγκαλιά και το φιλί αντικαταστάθηκαν από το στίγμα και την καχυποψία που φέρνει η μάσκα.

Η επιβεβλημένη κοινωνική σιωπή στη μορφή της εκ του σύνεγγυς αλληλεπίδρασης οδήγησε στην μελαγχολία και στην κατάθλιψη κάνοντας την τηλεόραση και το διαδίκτυο καταφύγιο για τον άνθρωπο, οδηγώντας τον στο να δημιουργεί εικονικούς ρόλους και ζωές σε μια προσπάθεια να ανταπεξέλθει στην καθημερινότητα. Η αβεβαιότητα ως προς το χρονικό ορίζοντα για το τέλος της πανδημίας, αλλά και η ασφυκτική πίεση από τα ΜΜΕ για την εξάπλωση και τη θνητότητά της έκανε τους ανθρώπους να αγχώνονται για το σήμερα και το αβέβαιο αύριο ή και να αρνούνται με αφέλεια την ύπαρξη του κορωνοϊού σε μια απέλπιδα προσπάθεια να διαχειριστούν την συναισθηματική τους κατάσταση.

Η δεύτερη φάση της πανδημίας στη χώρα και ειδικά το 3^ο κύμα της πανδημίας της περιόδου που διανύουμε κινητοποίησε συνολικά πιο έντονα αρνητικά συναισθήματα, με το καταφύγιο να βρίσκεται συχνά σε αντικαταθλιπτικά φάρμακα και ναρκωτικές ουσίες, με βασικότερη την κοκαΐνη, τα οποία φάνηκαν να αυξάνονται κατακόρυφα στα λύματα της Αττικής στο διάστημα αυτό.

Το εμβόλιο, μια χαραμάδα ελπίδας έγινε δεκτό με ανάμεικτα συναισθήματα, με θετική σκέψη αφενός και αισιοδοξία για μια πιο «ελεύθερη» επόμενη μέρα, αλλά και με σκεπτικισμό, fake news, θεωρίες συνωμοσίας, αγωνία, άρνηση και προβληματισμό. Την ίδια στιγμή η περίοδος ανέδειξε την μέγιστη σημασία ύπαρξης ενός δημόσιου αγαθού όπως το Εθνικό Σύστημα Υγείας, το οποίο με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα δέχτηκε και συνεχίζει να υφίσταται ασφυκτικές πιέσεις.

Όπως είναι αναμενόμενο, μέσα σε ένα κλίμα κοινωνικής απομόνωσης, συναισθηματικής συμπίεσης, περιορισμού των μετακινήσεων και stress επηρεάστηκαν σημαντικά και οι διαπροσωπικές σχέσεις, η οικογένεια, αλλά και η σχέση με τα παιδιά μας. Η πρώτη περίοδος φάνηκε να δίνει περισσότερο χρόνο συνύπαρξης στο ζευγάρι, με την αλληλεπίδραση βέβαια να είναι περισσότερο συναισθηματική και λιγότερο σεξουαλική.

Στην δεύτερη περίοδο της πανδημίας η κατάσταση έγινε χειρότερη. Οι διαπροσωπικές σχέσεις έγιναν πιο απόμακρες, αμήχανες και περιορισμένες στις βασικές και απολύτως απαραίτητες συναναστροφές. Διακόπηκε απότομα η ανθρώπινη σύνδεση με το κοινωνικό περιβάλλον, ενώ η καθημερινή αλληλεπίδραση κούρασε το ζευγάρι. Ο φόβος της μόλυνσης έφερε εντάσεις σε νέα θέματα, όπως αυτά που αφορούν την τήρηση των μέτρων πρόληψης και καθαριότητας, όπου συχνά υπήρχε διαφωνία στα ζευγάρια.

Το στρες έριξε τη σεξουαλική διάθεση του κόσμου και τα προβλήματα των σχέσεων φάνηκαν περισσότερο. Την ίδια στιγμή η καραντίνα έδειξε ότι η σεξουαλικότητα χωρίς συναισθηματική επένδυση χάνεται μέσα στο πέρασμα του χρόνου. Γι’ αυτό και τα καλά ζευγάρια που έχουν συναισθηματική σύνδεση κατάφεραν να κρατήσουν σε κάποιο βαθμό τη σεξουαλική τους ζωή, σε αντίθεση με εκείνους που προτιμούσαν εφήμερες και περιστασιακές σχέσεις. Βασικός παράγοντας φάνηκε να είναι και η παρουσία των παιδιών στο σπίτι, που φόρτισε περισσότερο την κατάσταση και η έλλειψη χώρου που οδήγησε σε μεγαλύτερη και διαρκή αλληλεπίδραση έφερε εντονότερες συγκρούσεις στο ζευγάρι και την οικογένεια δημιουργώντας ένα εκρηκτικό κλίμα.

Ζώντας την πιο δύσκολη χρονική περίοδο των τελευταίων 70 χρόνων, που ένας ιός κατάφερε να ανατρέψει τα πάντα, οφείλουμε να κρατήσουμε τον εαυτό μας όρθιο και τις ψυχικές μας δυνάμεις και συνδέσεις ζωντανές με όλους εκείνους που επηρεάζουν θετικά τη ζωή μας. Κυρίως να μάθουμε ότι το μέγιστο αγαθό της υγείας οφείλεται στην αγωγή και στην παιδεία της αυτοπροφύλαξης, που δυστυχώς στη δική μας κοινωνία δεν έχει αντίστοιχα εκπαιδευτεί, έως τώρα, από τη μικρή μας ηλικία. Δεδομένου ότι η απειλή και ο φόβος για την πανδημία δηλητηριάζουν τη συμμόρφωση και την οριοθέτηση των μέτρων προστασίας μπροστά στη σημερινή σκληρή και αβέβαιη πραγματικότητα που ζούμε, πρέπει να διαχειριστούμε την κατάσταση αυτή με περισσότερη λογική, ενσυναίσθηση και αγάπη για τον εαυτό μας και τους δικούς μας ανθρώπους.

Σίγουρο είναι ότι ο κύκλος αυτής της εφιαλτικής περιόδου θα κλείσει και θα φέρει πιο αισιόδοξα και ελπιδοφόρα μηνύματα με περισσότερη σημασία και αξία για τον ανθρωπισμό, την αλληλεγγύη και κυρίως το νόημα της ζωής του καθενός μας, που είναι η στιγμή, η απλή καθημερινότητα και το δικαίωμα της ύπαρξής μας ως όντα ευάλωτα, αδύναμα, φοβικά, με ανασφάλειες και αγωνία, που όμως σκεπτόμαστε, μαθαίνουμε και πειραματιζόμαστε στο νέο τρόπο ζωής που θα επιφέρει η παρούσα κατάσταση. Ερωτηματικά σίγουρα θα υπάρξουν, κυρίως για τις αλλαγές που θα φέρουν τα νέα δεδομένα, τόσο στην προσωπική και επαγγελματική μας ζωή, όσο όμως και στις διαπροσωπικές μας σχέσεις, σε συνάρτηση με την κοινωνικο-οικονομική πορεία της νέας πραγματικότητας που θα διαμορφωθεί.

Έως τότε οφείλουμε να ζήσουμε και να καταλάβουμε ότι η υγεία μας είναι μοναδική και απόλυτη σε όποια ηλικία και αν βρισκόμαστε…

*Ο Θάνος Ασκητής είναι Ψυχίατρος-Σεξολόγος, Καθηγητής Ψυχιατρικής EUC, Μέλος A.P.A. USA, Διευθυντής Ινστιτούτου Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας