ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Στα πρώτα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης, λίγοι ήταν εκείνοι που είχαν ένα συγκεκριμένο σχέδιο για το πώς θα επιτευχθεί η ανεξαρτησία και, κυρίως, πώς θα διαχειριστεί κανείς την πολυπόθητη απελευθέρωση.

Μετά τη μακραίωνη Οθωμανοκρατία, η χώρα καλείτο να αποκτήσει δικό της βηματισμό, δική της ταυτότητα, τη θέση της μέσα σε έναν ευμετάβλητο κόσμο. Κυρίως, έπρεπε να επιλέξει μεταξύ Ανατολής και Δύσης αλλά και ανάμεσα σε συγκεκριμένα ιδεολογικοπολιτικά σχήματα. Ένα πρόσωπο που ευτύχησε τότε να έχει η χώρα ήταν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο οποίος, εκτός από μιαν ολοκληρωμένη άποψη για την κατεύθυνση που έπρεπε να πάρει η Επανάσταση, είχε και συγκεκριμένο σχέδιο για το πώς θα μπορέσει να συγκροτηθεί σε σύγχρονο κράτος και θα ενταχθεί σε συμφέρουσες συμμαχίες.

Παρ’ ότι ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος δεν υπήρξε από τα δημοφιλέστερα πρόσωπα της Επανάστασης (κι αυτό είναι ένα ενδιαφέρον θέμα που μπορεί να ερευνηθεί σε όλο του το εύρος, καθώς, πιστεύω, θα αναδείξει διαχρονικές προκαταλήψεις που αρνούμαστε να ξεφορτωθούμε παρά τους δύο αιώνες από την Επανάσταση) όλοι του αναγνωρίζουν τη διπλωματική ιδιοφυΐα που τον ξεχώρισε από τους συγχρόνους του. Ακόμα και ο Βερναρδάκης, που δεν συγκαταλέγεται στους φανατικούς του φίλους, παραδεχόταν ότι «προσήνεγκε μεν εις τον αγώνα πολυτίμους υπηρεσίας εξωτερικώς και διπλωματικώς…»

Πολύ ενδιαφέρον έχει το ότι κατά την περίοδο της παραμονής του στην Πίζα έγραψε στα γαλλικά το έργο «Συνοπτικά περί Τουρκίας» («Coup d’ oeil sur la Turquie»). Άνδρας πολύγλωσσος, ενημερωνόταν λεπτομερώς για την ευρωπαϊκή πολιτική και για τις διεθνείς συνθήκες που διαμόρφωναν τον κόσμο της εποχής του, ενώ ήταν και γνώστης των ευρωπαϊκών πολιτικών τάσεων και των αρχών του ευρωπαϊκού φιλελευθερισμού. Το ότι είχε ολοκληρωμένη γεωπολιτική άποψη, γίνεται φανερό από το πώς προσεγγίζει στο έργο του «Συνοπτικά περί Τουρκίας» το ελληνικό ζήτημα σε σχέση με το Ανατολικό. Το έργο αυτό δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά και δεν κυκλοφόρησε δημόσια παρά μόνο σε όσους παραλήπτες το έστειλε ο ίδιος ο συγγραφέας!

Σε αυτό το σύγγραμμά του χαρακτηρίζει την οθωμανική διακυβέρνηση ως «δεσποτική κι αυθαίρετη κι ανεξέλεγκτη». Ενδιαφέρον έχει ότι τα παραπάνω χαρακτηριστικά τα αποδίδει στην πολιτισμική τουρκική ιδιοσυγκρασία, καθώς αποφαίνεται ότι ο τουρκικός λαός είναι στυγνός και αχαλίνωτος. Απέναντι στον οθωμανικό δεσποτισμό, μάλιστα, αντιπαραβάλλει τον δεσποτισμό των χριστιανικών λαών και φέρνοντας ως παράδειγμα τη Ρωσία, ισχυρίζεται ότι αυτός είναι ηπιότερος και περισσότερο ανθρώπινος. Θεωρεί, απευθυνόμενος πάντα στην ευρωπαϊκή χριστιανοσύνη, ότι η χριστιανική πιστή υπερέχει στα ήθη και εξομαλύνει τον δρόμο του πολιτισμού και της ευτυχίας, ενώ το δόγμα του Μωάμεθ θρέφει τη σκληρότητα και τη βαρβαρότητα μέσα στις καρδιές των πιστών του.

Έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον οι απόψεις του Μαυροκορδάτου που γράφονται το 1819, καθώς αποτελούν σήμερα ένα μεγάλο θέμα ανάμεσα στα χριστιανικά και τα μουσουλμανικά κράτη. Πρόκειται για έναν υπαρκτό διαχωρισμό που παραμένει ανατριχιαστικά επίκαιρος και δείχνει την οξυδέρκεια του Μαυροκορδάτου. Ο Χριστιανός δεσπότης, αναφέρει, κυβερνά «ελέω θεού», άρα λογοδοτεί για τις πράξεις του στον θεό με βάση τις αρχές της ευσπλαχνίας, της συγχώρεσης και της φιλανθρωπίας. Αυτό και μόνο το γεγονός κατατάσσει τον Χριστιανό ηγεμόνα στον κόσμο του πολιτισμού και της εξέλιξης σε σχέση με τον αντίστοιχο Μουσουλμάνο ηγεμόνα, που είναι δέσμιος της βαρβαρότητας, του σκοταδισμού και της οπισθοδρόμησης.

Στο πόνημά του παρατηρεί ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία αποτελεί παράδειγμα σήψης και διαφθοράς καθώς η διακυβέρνησή της παράγει τυράννους που αυθαιρετούν σε τοπικό επίπεδο σε βάρος του κράτους. Σε αυτήν την οθωμανική παραδοσιακή διοικητική πολιτική αποδίδει το εσωτερικό χάος που επικρατούσε στην Τουρκία και οφειλόταν στην αδιαφορία του Μουσουλμάνου ηγεμόνα, ο οποίος υπερασπιζόταν το ιδιωτικό του συμφέρον αδιαφορώντας για το γενικό. Για τον Μαυροκορδάτο, η διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν δεδομένη. Διέκρινε σε αυτήν όλα τα σημάδια παρακμής ενός πολιτικού συστήματος που δεν μπορούσε να ακολουθήσει ή να εναρμονιστεί με τις εξελίξεις, πολιτικές και διοικητικές. Τις εξελίξεις ηρνείτο επίσης πεισματικά να ακολουθήσει και το στρατιωτικό κατεστημένο της αυτοκρατορίας, παρά τις επίμονες μεταρρυθμιστικὲς προσπάθειες του Σελίμ Γ΄ (1789-1808) και του Μαχμούτ Β΄.

Από τη γνώση της εσωτερικής λειτουργίας της Τουρκίας, ο Μαυροκορδάτος εξάγει το συμπέρασμα ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις γεωπολιτικές προκλήσεις που επωμίζεται καθώς δεν διαθέτει την απαιτουμένη ισχύ ώστε να αντιμετωπίσει τη Ρωσία, η οποία προσδοκούσε να επωφεληθεί από την κατάρρευσή της αλλά και διέθετε την απαιτούμενη στρατιωτική ισχύ να το πετύχει ή να επισπεύσει τις διαδικασίες. Θεωρώντας βέβαιο έναν ακόμα ρωσοτουρκικό πόλεμο, ο Μαυροκορδάτος διέβλεπε ότι η Ρωσία, σύμφωνα με την πάγια επιδίωξή της να βρει διέξοδο προς τον Εύξεινο Πόντο και το Αιγαίο, θα επέφερε μια γενικότερη αναστάτωση που έθετε σε κίνδυνο την ευρωπαϊκή ειρήνη, η οποία βασιζόταν στον υπάρχοντα συσχετισμό των δυνάμεων. Προφανώς, στο ενδεχόμενο ενός ρωσσοτουρκικού πολέμου, η Τουρκία δεν θα είχε καμιά τύχη. Αυτή η γενικότερη αντίληψη ήταν που δημιουργούσε τις προσδοκίες ότι το «ξανθό γένος» θα μας απελευθέρωνε, πράγμα που στο λαϊκό φαντασιακό λειτουργεί ακόμα ώς τις μέρες μας – και λόγω του ομόθρησκου.

Προφανώς, η κάθοδος των Ρώσων προς τον Νότο δεν ήταν κάτι το οποίο οι ευρωπαϊκές δυνάμεις της εποχής έβλεπαν με καλό μάτι καθώς θα ενίσχυε καθοριστικά την παρουσία της Ρωσίας στη νοτιανατολική Μεσόγειο.

Το παιχνίδι ξαναπαίζεται και στις μέρες μας με τους ίδιους πρωταγωνιστές, προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις του σύγχρονου κόσμου.

Διαβάστε επίσης:

Επιμένει ο ΣΥΡΙΖΑ σε κάλπες: «Να φύγουν, είναι επικίνδυνοι»

ΚΙΝΑΛΛ: Δόθηκε στίγμα, αναζητούνται διευρύνσεις

Ο φόβος γεννάει σενάρια – Πολλά τα ζόρια της κυβέρνησης και της Ν.Δ. στην πανδημία και την οικονομία