Τον Νοέμβριο του 2020 το Λιβυκό Φόρουμ Πολιτικού Διαλόγου (Libyan Political Dialogue Forum – LPDF), που συγκλήθηκε από τον ΟΗΕ, ενέκρινε έναν οδικό χάρτη, ο οποίος προέβλεπε τη διεξαγωγή προεδρικών και κοινοβουλευτικών εκλογών στις 24 Δεκεμβρίου 2021. Συγκεκριμένα, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ενέκρινε τον οδικό χάρτη με τα ψηφίσματα 2570 και 2571 (2021).

Στην παρούσα φάση, μείζον θέμα για τη Λιβύη συνιστούν οι «καθυστερημένες» εκλογές, εν μέσω της συνεχιζόμενης διαφωνίας για τον νέο εκλογικό νόμο, ο οποίος, αντί να ψηφιστεί από τους βουλευτές, εγκρίθηκε απευθείας από τον επικεφαλής του Κοινοβουλίου Αγκίλα Σάλεχ. Μάλιστα, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι παράτυπα ευνοεί τον σύμμαχο του Σάλεχ και υποψήφιο για την προεδρική θέση, στρατηγό Χαφτάρ.

Οι εγγραφές 98 υποψηφίων για τις προεδρικές εκλογές ολοκληρώθηκαν στις 22 Νοεμβρίου 2021. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνεται ο διοικητής του Λιβυκού Εθνικού Στρατού (Libyan National Army – LNA) στρατηγός Χαλίφα Χαφτάρ, ο Σαΐφ αλ Ισλάμ αλ Καντάφι,δευτερότοκος γιος του Μουαμάρ Καντάφι, καθώς και ο μεταβατικός πρωθυπουργός Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπεϊμπά, ο οποίος είχε διαβεβαιώσει πως δεν θα είναι υποψήφιος στην εκλογική αναμέτρηση.

Στις 7 Δεκεμβρίου ολοκληρώθηκαν και οι εγγραφές περισσοτέρων των 5.300 υποψηφίων για τις βουλευτικές εκλογές. Ωστόσο, στις 22 Δεκεμβρίου 2021, δύο ημέρες πριν από τη διεξαγωγή τους, η εφορευτική επιτροπή πρότεινε την αναβολή των προεδρικών εκλογών για έναν μήνα, μέχρι τις 24 Ιανουαρίου 2022, ημέρα διεξαγωγής των βουλευτικών εκλογών.

Εν ολίγοις, η έλλειψη εθνικής συναίνεσης από την πλευρά των σημερινών κυβερνώντων και κυρίως η ανεξέλεγκτη και σε πολλές περιπτώσεις παραβατική δραστηριότητα μιας πλειάδας εξωτερικών δρώντων, με μη κοινά συμφέροντα, επανατροφοδότησαν τη συνεχιζόμενη διχόνοια.

Αίγυπτος και Εμιράτα

Τον Οκτώβριο του 2021, σε μια συνάντηση για τον τερματισμό της συγκρουσιακής κατάστασης και τη σταθεροποίηση της Λιβύης, που διοργανώθηκε στην Τρίπολη, αλλά και σε μια πολυμερή διάσκεψη, που φιλοξενήθηκε τον επόμενο μήνα από τη γαλλική κυβέρνηση στο Παρίσι, εκπρόσωποι χωρών και περιφερειακών δρώντων, με καταγεγραμμένα συμφέροντα στη Λιβύη, επιβεβαίωσαν την υποστήριξή τους για τη σταθερότητα και τη διεξαγωγή της εκλογικής διαδικασίας.

Τη διετία 2019-2020, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Αίγυπτος παρείχαν υποστήριξη προς τον Λιβυκό Εθνικό Στρατό (Libyan National Army – LNA) του στρατηγού Χαλίφα Χαφτάρ. Έκτοτε φαίνεται να έχουν προσαρμόσει τη στάση τους στο πλαίσιο των διεθνών προσπαθειών για την αποκλιμάκωση των εντάσεων και τον τερματισμό της συγκρουσιακής κατάστασης. Επιπρόσθετα, διατηρούν την έντονη ανησυχία τους, αφενός λόγω της ισχυρής τουρκικής παρουσίας, αφετέρου λόγω της πιθανής απειλής κατά της Αιγύπτου από ένοπλες ομάδες που εδρεύουν στη Λιβύη.

Τα Εμιράτα φέρεται να έχουν μειώσει τη στρατιωτική και υλικοτεχνική βοήθειά τους προς τον LNA και έχουν δεσμευτεί να υποστηρίξουν τη διαμεσολάβηση υπό την ηγεσία του ΟΗΕ και της προσωρινής Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας (Government of National Unity – GNU). Από την πλευρά της η Αίγυπτος, κατά τη διάρκεια του 2021, έχει φιλοξενήσει συνομιλίες της Λιβυκής Μικτής Στρατιωτικής Επιτροπής (Libyan Joint Military Commission – JMC ή «5+5») και έχει δεσμεύσει την ηγεσία του GNU να συνδράμει ενεργά στην ενίσχυση των αιγυπτο-λιβυκών δεσμών.

Οι Ευρωπαίοι παίκτες

Από ευρωπαϊκής πλευράς, η Γαλλία και η Ιταλία χαρακτηρίζονται ως οι χώρες με τη μείζονα δραστηριότητα στη Λιβύη. Η Γαλλία έχει διατηρήσει δεσμούς με τον Χαφτάρ και τον LNA, ενώ έχει υποστηρίξει ενεργά και τη διεξαγωγή εκλογών. Η Ιταλία συνεργάζεται στενά με παράγοντες της δυτικής Λιβύης και δραστηριοποιείται ενεργά σε θέματα μετανάστευσης και ασφάλειας. Και οι δύο χώρες, μαζί με το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γερμανία, συνιστούν την ευρωπαϊκή διπλωματική παρουσία στην Τρίπολη.

Το παιχνίδι της Τουρκίας

Η Τουρκία διατηρεί εκατοντάδες στρατιωτικούς συμβούλους και προσωπικό στη Λιβύη και έχει αντιταχθεί στις εκκλήσεις για αποχώρηση όλων των ξένων δυνάμεων, επικαλούμενη τη συμφωνία της (2019) με την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (Government of National Accord – GNA), αλλά και την πιο πρόσφατη έγκριση της συνεχιζόμενης τουρκικής παρουσίας, τόσο από τον πρωθυπουργό του GNU Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπεϊμπά, όσο και από τον πρόεδρο του Λιβυκού Προεδρικού Συμβουλίου Μοχάμαντ Γιουνές Μένφι.

Επιπρόσθετα, η Τουρκία συμμετείχε σε διεθνείς διασκέψεις για τη Λιβύη στο Βερολίνο και το Παρίσι (2020 και 2021 αντίστοιχα), όπου δήλωσε επίσημα την αντίρρησή της στις αποφάσεις της διάσκεψης για την αποχώρηση των ξένων στρατιωτικών δυνάμεων.

Πέραν αυτών, τον Νοέμβριο του 2021, ο Ιμπραήμ Καλίν, εκπρόσωπος του Τούρκου Προέδρου, δήλωσε ότι «η Τουρκία θα συζητήσει το καθεστώς και το μέλλον των στρατιωτικών της δυνάμεων μόνο με τις νόμιμες κυβερνητικές αρχές της Λιβύης», υπονοώντας ότι οι τουρκικές δυνάμεις δεν μπορούν να αποχωρήσουν εάν δεν προϋπάρχει άμεσο αίτημα από μια εκλεγμένη λιβυκή κυβέρνηση.

Θορυβημένες οι ΗΠΑ

Την τελευταία διετία Αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν εκφράσει ιδιαίτερη ανησυχία για τη ρωσική συμμετοχή στον λιβυκό εμφύλιο, για την παρουσία και δραστηριοποίηση Ρώσων ιδιωτικών στρατιωτικών εργολάβων, για την κατάρριψη από τους Ρώσους ενός αμερικανικού μη επανδρωμένου αεροσκάφους (2019), αλλά και για την ανάπτυξη σύγχρονων ρωσικών μαχητικών αεροσκαφών στη Λιβύη.¹

Σύμφωνα με τη Διοίκηση Αφρικής των ΗΠΑ (U.S. Africa Command – AFRICOM), «το Κρεμλίνο έχει αρνηθεί δημοσίως την άμεση ανάμειξή του στη σύγκρουση της Λιβύης, ενώ ενίοτε συγκαλύπτει τις κυβερνητικές δραστηριότητές του υπό τη σημαία της Ομάδας Wagner». Είναι προφανές ότι η Ρωσία και η Τουρκία επιδιώκουν διαρκή επιρροή στον τομέα της ασφάλειας στη Λιβύη, με στόχο την αναβίωση των κερδοφόρων οικονομικών δεσμών, που είχαν δημιουργηθεί επί εποχής του Καντάφι.

Πλήθος ξένων μαχητών

Αρκετοί εξωτερικοί δρώντες επιδιώκουν να επηρεάσουν δυναμικά τη λιβυκή τροχιά, τόσο σε πολιτικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο ασφαλείας, με αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, να επιδεινωθεί σημαντικά η κατάσταση ασφαλείας σε περιφερειακό επίπεδο.

Κατά καιρούς, ξένοι μαχητές από το Τσαντ, το Σουδάν, την Τυνησία, την Αλγερία, την Αίγυπτο, τον Νίγηρα και το Μάλι έχουν μεταβεί στη Λιβύη προκειμένου να υποστηρίξουν διάφορες ένοπλες ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των φατριών που ευθυγραμμίζονται με τις λιβυκές κυβερνητικές δυνάμεις, τον Λιβυκό Εθνικό Στρατό, τις διάφορες πολιτοφυλακές, το Ισλαμικό Κράτος και την Αλ Κάιντα.

Ορισμένες ροές ξένων μαχητών, όπως για παράδειγμα από το Σουδάν και την περιοχή του Σαχέλ της Δυτικής Αφρικής προς υποστήριξη του Λιβυκού Εθνικού Στρατού, φαίνεται να έχουν τις ρίζες τους στα δίκτυα της εποχής του Καντάφι. Επίσης, την τελευταία δεκαετία, εξτρεμιστές ισλαμιστές και εγκληματικές οργανώσεις με έδρα τη Λιβύη συνιστούν ασύμμετρη απειλή και ενίοτε έχουν συνδεθεί με τρομοκρατικές επιθέσεις.

Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων της διετίας 2019-2020, η Τουρκία και διάφορες αραβικές χώρες ήρθαν αντιμέτωπες, υποστηρίζοντας αντίθετες πλευρές. Συγκεκριμένα, τα Εμιράτα, η Αίγυπτος και σε μικρότερο βαθμό η Ιορδανία και η Σαουδική Αραβία υποστήριξαν τον Λιβυκό Εθνικό Στρατό του στρατηγού Χαφτάρ, ενώ η Τουρκία και το Κατάρ υποστήριξαν την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας και ορισμένες δυτικές λιβυκές πολιτοφυλακές.

Οι κυβερνήσεις των Εμιράτων και της Αιγύπτου έχουν αντιταχθεί στην εμπλοκή της Τουρκίας και εκφράζουν την έντονη ανησυχία τους για τις ισλαμιστικές ένοπλες ομάδες, αλλά και για τις προσωπικότητες της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, που δραστηριοποιούνται, με την υποστήριξη του Ερντογάν, κατά του στρατηγού Χαφτάρ. Ως γνωστόν, Τούρκοι αξιωματούχοι έχουν χαρακτηρίσει τον Χαφτάρ «πραξικοπηματία» και επικρίνουν ευθέως τις κυβερνήσεις που τον υποστηρίζουν.²

Θα πρέπει να τονιστεί ότι οι κυβερνήσεις των γειτονικών χωρών Αλγερίας και Τυνησίας έχουν υποστηρίξει τόσο τον τερματισμό της εξωτερικής επέμβασης στη Λιβύη, όσο και τη διεξαγωγή μιας ενδο-λιβυκής πολιτικής διαδικασίας για την επίλυση της σύγκρουσης. Ωστόσο, ορισμένοι μεμονωμένοι πολιτικοί των εν λόγω χωρών δεν τηρούν ίσες αποστάσεις και ενίοτε υποστηρίζουν είτε τον Λιβυκό Εθνικό Στρατό είτε την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας.

Αγκάθι η μετανάστευση

Στην απέναντι πλευρά της Μεσογείου οι ευρωπαϊκές χώρες ανησυχούν έντονα, αφενός για τις μαζικές μεταναστευτικές ροές μέσω της Λιβύης, αφετέρου για την παρουσία τρομοκρατικών ομάδων στο λιβυκό έδαφος. Ειδικά η Ιταλία ήταν η ευρωπαϊκή χώρα που επηρεάστηκε άμεσα εξαιτίας των μεταναστευτικών ροών από τις λιβυκές ακτές, αλλά και συνεργάσθηκε για τον έλεγχο της μετανάστευσης με τις δυτικές λιβυκές δυνάμεις.

Η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιταλία υποστηρίζουν τη διαμεσολάβηση του ΟΗΕ για θέματα πολιτικής και ασφάλειας, αλλά φαίνεται να διαφωνούν ως προς τις επιλογές τους για τους Λίβυους πολιτικούς αντιπάλους.

Σύμφωνα με επίσημη δήλωση (2019) του Γάλλου υπουργού Εξωτερικών Ζαν-Ιβ Λεντριάν, «η Γαλλία βρίσκεται στη Λιβύη για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας», αν και έμπρακτα έχει υποστηρίξει τον στρατηγό Χαφτάρ. Μάλιστα, τον Ιούλιο του 2019, σε φυλάκιο του Λιβυκού Εθνικού Στρατού, βρέθηκαν γαλλικά όπλα από τις δυνάμεις της Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας.

Παρίσι, Άγκυρα, Μόσχα

Την επόμενη χρονιά (2020) αυξήθηκαν σημαντικά οι γαλλοτουρκικές εντάσεις για τη Λιβύη, με τον Γάλλο Πρόεδρο Εμμανουέλ Μακρόν να δηλώνει ότι «η Γαλλία δεν θα ανεχθεί τον ρόλο της Τουρκίας στη Λιβύη» και τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου να κατηγορεί τη Γαλλία ότι «επιδιώκει να διχάσει τη Λιβύη» και ότι «ενεργεί ως αποικιακή δύναμη».³

Για τη Ρωσία θα πρέπει να τονίσουμε ότι είχε στενούς μακροχρόνιους δεσμούς με την κυβέρνηση Καντάφι, ενώ, από το 2014, επιδίωξε πιο ενεργά τη βελτίωση των σχέσεων συνεργασίας της με ηγετικά πολιτικά και στρατιωτικά στελέχη της Λιβύης. Οι Ρώσοι αξιωματούχοι δηλώνουν ότι είναι έτοιμοι να συνεργασθούν ισότιμα με όλες τις πλευρές στη Λιβύη, αλλά ήδη έχουν διαμορφώσει ιδιαίτερα στενές σχέσεις με τον Χαφτάρ και τον Λιβυκό Εθνικό Στρατό.

Οι επιδιώξεις της Μόσχας εξυπηρετούν διάφορους σκοπούς, όπως η αντιμετώπιση των ανησυχιών για τη δράση της ισλαμιστικής τρομοκρατίας στα ρωσικά εδάφη, η αποκατάσταση της ρωσο-λιβυκής στρατιωτικής συνεργασίας, η εξασφάλιση προσοδοφόρων ρωσικών επενδύσεων, αλλά και η υπονόμευση της υπό διαμόρφωση δυτικοευρωπαϊκής, αμερικανικής και τουρκικής επιρροής στη Λιβύη.

Το 2019 η AFRICOM υποστήριξε στο Κογκρέσο ότι «η Ρωσία επικαλείται τις σχέσεις και τα χρέη της εποχής Καντάφι προκειμένου να αποκτήσει οικονομικές και στρατιωτικές συμβάσεις… στοχεύοντας την πρόσβαση στην τεράστια αγορά πετρελαίου της Λιβύης, την αναζωογόνηση των πωλήσεων όπλων και την απόκτηση πρόσβασης σε παράκτιες περιοχές…».⁴

Είναι προφανές ότι το σύνολο των εξωτερικών δρώντων προωθούν διαφορετικά συμφέροντα, ενώ η εμπλοκή τους στον τομέα της πολιτικής και της ασφάλειας χαρακτηρίζεται ανταγωνιστική και σε ορισμένες περιπτώσεις συγκρουσιακή. Οδηγούν τη χώρα και πάλι σε μια ατέρμονα εμφύλια συγκρουσιακή κατάσταση, καθώς δεν αποκλείεται είτε να αναβληθεί εκ νέου η μία ή και οι δύο από τις εκλογικές αναμετρήσεις (βουλευτικές και προεδρικές), είτε να «μεριμνήσουν» ώστε να μην γίνει δεκτό το αποτέλεσμα της εκλογικής διαδικασίας.

¹ U.S. Africa Command, «2021 Posture Statement to Congress», April 2021

² Reuters, «Turkey vows more support to secure gains in Libya conflict», June 4, 2020

³ Reuters, «France ‘will not tolerate’ Turkey’s role in Libya, Macron says», June 22, 2020

⁴ U.S. Marine Corps Gen. Thomas D. Waldhauser, Commander, U.S. Africa Command, «2019 Posture Statement to Congress», February 7, 2019

* Γεωστρατηγικός αναλυτής ([email protected])

Διαβάστε επίσης:

Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ: Ακύρωσε την εντολή υποχρεωτικού εμβολιασμού των εργαζομένων στις μεγάλες επιχειρήσεις

Βασίλισσα Ελισάβετ: Παίρνει πίσω τους τίτλους του πρίγκιπα Άντριου λόγω σκανδάλου Επστάιν

Καζακστάν: Φεύγουν οι ξένοι στρατιώτες μετά την αιματηρή καταστολή