Μπορεί τα Βαλκάνια να μην είναι ένα δημοφιλές θέμα συζήτησης ωστόσο ο πόλεμος στην Ουκρανία φέρνει στην επιφάνεια τα προβλήματα που υπάρχουν στην γειτονιά μας, τα οποία εντείνονται με την εισβολή της Ρωσίας. Η περιοχή θα συναντήσει εκ νέου μία αλλαγή ισορροπιών σε πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό και θρησκευτικό επίπεδο.  

Πώς ο πόλεμος επηρεάζει τα Βαλκάνια

Θα ήταν λάθος να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο να δούμε μία πολύ ισχυρή κρίση στην Βοσνία – ένα ακόμα μέτωπο. Η απεικόνιση της κατάστασης δεν είναι εύκολη, καθώς μέρα με τη μέρα έχουμε συνεχείς στρατιωτικές, διπλωματικές και οικονομικές εξελίξεις. Αλλά ας προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε τι συμβαίνει και ποια θα μπορούσε να είναι η επόμενη μέρα στα Βαλκάνια μετά την ρωσική Εισβολή στην Ουκρανία.

Βοσνία

Το πιο ευάλωτο σημείο στα Δυτικά Βαλκάνια είναι σήμερα η Μπάνια Λούκα που βρίσκεται στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη, χώρα η οποία είναι υπό στενή παρακολούθηση από τη διεθνή κοινότητα εδώ και μήνες. Από τότε που ο Μίλοραντ Ντόντικ, ο ηγέτης της Σερβικής Δημοκρατίας, δηλαδή προχώρησε στη δημιουργία παράλληλων κρατικών φορέων και κοινωνικών ιδρυμάτων με αυτούς που ήδη υπάρχουν σε εθνικό επίπεδο στο Σεράγεβο. Δεν είναι λίγοι οι αναλυτές που μιλάνε για «την μεγαλύτερη κρίση ταυτότητας της Βοσνίας». Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει στείλει ειρηνευτική αποστολή στην Βοσνία ενώ έχει αυξηθεί και η παρουσία του ΝΑΤΟ (όχι σημαντικά ή ανησυχητικά). Ένα σενάριο θέλει τον Ντόντικ να εκμεταλλεύεται τον αναβρασμό και την σύγχυση και να προχωρήσει στην απόσχιση. Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη δεν είναι μία λειτουργική χώρα και η κρίση δύσκολα μπορεί να αποτραπεί καθώς δεν είναι λίγες οι φορές που ο Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας Σεργκέι Λαβρόφ μιλάει με τον Ντόντικ. 

«Η Ρωσία έχει ισχυρή παρουσίαση στην Σερβία και ακόμα περισσότερο στο Σερβικό τμήμα της Βοσνίας. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η Σερβία δεν ψήφισε αποπομπή της Ρωσίας στο Συμβούλιο Ασφαλείας της Ευρώπης. Σε ένα απαισιόδοξο σενάριο η Ρωσία θα θελήσει να εκδικηθεί την Ευρώπη ανακατεύοντας την Βαλκανική σούπα και ξυπνώντας ξανά τις αποσχιστικές τάσεις στα Δυτικά Βαλκάνια. Από την άλλη μία αισιόδοξη ανάγνωση θα είχε να κάνει με την γεωστρατηγική αφύπνιση της Ευρώπης που θα την έκανε πολύ πιο ενεργή και παρούσα στα Δυτικά Βαλκάνια αλλά και δεκτική στην Ευρωπαϊκή της προοπτική», σχολιάζει στο topontiki.gr ο Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και βουλευτής της ΝΔ Δημήτρης Καιρίδης.

Σερβία

Η Σερβία όχι απλώς αμφιταλαντεύεται για τον πόλεμο στην Ουκρανία αλλά «κλείνει το μάτι» στην Ρωσία. Και αυτό έχει την εξήγησή του καθώς η Ρωσία διατηρεί πολλά οικονομικά συμφέρονται στο Βελιγράδι. Η Μόσχα έχει χρόνιους δεσμούς με την Σερβία. Απαραίτητος ενεργειακός εταίρος. Η Σερβία έχει προεδρικές, βουλευτικές και αυτοδιοικητικές εκλογές στις 3 Απριλίου και αυτό κάνει ακόμα πιο δύσκολα τα πράγματα για τον Πρόεδρο Αλεξάντερ Βούτσιτς. Ο ηγέτης της Σερβίας δεν θα ήθελε μία εσωτερική κρίση την οποία δε θα μπορούσε να διαχειριστεί. Παράλληλα η κοινή γνώμη πιστεύει πως η Ρωσία είναι μακράν ο μεγαλύτερος επενδυτής στη Σερβία.  Πιο ισχυρός από την ΕΕ και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Πεποίθηση η οποία είναι έντονη αλλά τα στοιχεία δείχνουν το ακριβώς αντίθετο. Την τελευταία δεκαετία οι επενδύσεις της Ρωσίας στην περιοχή ανήλθαν σε 1,5 δισ. ευρώ (Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Σερβίας). Βέβαια ο πρόεδρος Πούτιν ισχυρίζεται ότι η χώρα του έχει επενδύσει πολλά περισσότερα χρήματα. «Η Σερβία δείχνει να αμφιταλαντεύεται, δεν έχει προσανατολισμό και η αμφιταλάντευση αυτή έχει διευρύνει την κρίση με την Δύση. Υπάρχει πικρία σε ένα κομμάτι για την στάση της Δύσης και τον βομβαρδισμό της Γιουγκοσλαβίας. Η στάση της Σερβίας φέρνει σε κίνδυνο την ενταξιακή της προοπτική», σχολιάζει ο Δημήτρης Καρίδης.

Αλβανία, Βόρεια Μακεδονία και… ΝΑΤΟ

Πέντε χώρες των Βαλκανίων είναι μέλη του ΝΑΤΟ: Σλοβενία ​​(από το 2004), Αλβανία και Κροατία (από το 2009), Μαυροβούνιο (2017) και Βόρεια Μακεδονία (2020). Οι συμμετοχές Μαυροβουνίου και Βόρειας Μακεδονίας συνοδεύτηκαν από παράπονα και εντάσεις από τη Ρωσία, δημοσιεύματα της εποχής υποστήριζαν πως η «διπλωματία Πούτιν» ενίσχυσε οικονομικά ταραχές και κινητοποιήσεις τόσο στο Μαυροβούνιο όσο και την Βόρεια Μακεδονία. Όσον αφορά την Αλβανία στα τέλη του φετινού Ιανουαρίου έγινε η έναρξη των εργασιών για την κατασκευή αεροπορικής βάσης του ΝΑΤΟ στην πόλη Κουτσόβα (η πρώτη βάση της Συμμαχίας στην περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων). Το «αστείο» στην περίπτωση εδώ είναι ότι η βάση στην πόλη Κουτσόβα (80χλμ νότια των Τιράνων) χτίστηκε το ‘50 όταν η Αλβανία ήταν σύμμαχος της Σοβιετικής Ένωσης. Η Αλβανία είναι η μόνη χώρα στα Βαλκάνια που δεν έχει καμία απολύτως επιρροή από την Ρωσία με σαφή πολιτικό προσανατολισμό προς την Δύση ενώ στήριξε από την αρχή τον ουκρανικό λαό αλλά και τον πρόεδρο Ζελένσκι. Ο Ράμα είχε επικοινωνία με τον Πρόεδρο της Ουκρανίας. «Μακάρι να μπορούσα να κάνω περισσότερα», είπε ο Αλβανός Πρωθυπουργός στον Ζελένκσι. Την Δευτέρα ο Ύπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ για τις Εξωτερικές Υποθέσεις και την Πολιτική Ασφάλειας, Ζοζέπ Μπορέλ χαιρέτισε την απόφαση της Βόρειας Μακεδονίας να συνταχθεί με τις κυρώσεις της ΕΕ κατά της Ρωσίας. Η Βόρεια Μακεδονία ευθυγραμμίστηκε πλήρως με την κοινή εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας της ΕΕ, καθώς και με το πακέτο κυρώσεων της ΕΕ κατά της Ρωσίας, μετά την εισβολή της τελευταίας στην Ουκρανία.

Οι οικονομικές σχέσεις με την Ρωσία

Οι κυρώσεις στην Ρωσία επηρεάζουν ορισμένους τομείς της οικονομίας των Βαλκανίων. Κυρίως το τραπεζικό σύστημα που βρίσκεται στην Σερβία και το Μαυροβούνιο. Πάντως, στην Ποντγκόριτσα οι ρωσικές άμεσες ξένες επενδύσεις αποτελούν περίπου το 30% του ΑΕΠ της χώρας. Οι εξαγωγές από τα Βαλκάνια προς τη Ρωσία οριακά πλησιάζουν το 2% του ΑΕΠ (Eurostat). Τώρα, όσον αφορά το «μεγάλο αγκάθι» που λέγεται «Ρωσικό Φυσικό Αέριο» η Βόρεια Μακεδονία και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη εξαρτώνται πλήρως από αυτό. Η Σερβία προμηθεύει σχεδόν το 90% των αναγκών της μέσω της Ρωσίας, της Κροατίας και της Σλοβενίας. Η Gazprom ελέγχει πλήρως πρατήρια καυσίμων, εγκαταστάσεις αποθήκευσης και διυλιστήρια. Το Δυρράχιο της Αλβανίας είναι ένα από τα σημαντικά λιμάνια του ρωσικού εμπορίου (κυρίως σιτάρι).

Ρωσία VS Ευρωπαϊκή Ένωση

Κανάλια, εφημερίδες, χρηματοδότηση κινητοποιήσεων είναι μόνο μερικές από τις παρεμβάσεις που έχει κάνει η Ρωσία στα Βαλκάνια. Πολύ «σκοτεινός» είναι και ο ρόλος της ρωσικής εκκλησίας στην περιοχή με τις καταγγελίες περί χρηματισμού βουλευτών και αξιωματούχων να είναι συνεχείς. Είναι πολλές οι «ανθρωπιστικές δράσεις της Ρωσίας» στις Σλαβόφωνες χώρες. Δημοσιογράφοι στην Σερβία – με σαφή προσανατολισμό προς την ΕΕ –  έχουν καταγράψει τον ύποπτο ρόλο τους μιλώντας ευθέως για κατασκοπία. Για τη Συμφωνία των Πρεσπών το Κρεμλίνο όχι μόνο στάθηκε απέναντι αλλά έδωσε «ζεστό χρήμα» για κινητοποιήσεις και εξεγέρσεις στα Σκόπια. Συνεπώς, οι ανησυχίες για περαιτέρω παρεμβάσεις είναι ρεαλιστικές και πολλά θα εξαρτηθούν από την έκβαση του πολέμου στην Ουκρανία. Προς το παρόν, τα Βαλκάνια παρακολουθούν με ανησυχία τι συμβαίνει στο Κίεβο. Τώρα, στο ερώτημα αν ο πόλεμος μπορεί να δημιουργήσει συνθήκες που να επισπεύσουν την ένταξη Αλβανίας και Βόρειας Μακεδονίας στην Ε.Ε ο Καθηγητής Δημήτρης Καιρίδης σημειώνει: «Ο πόλεμος στην Ουκρανία μπορεί να δημιουργήσει μία δυναμική στην λογική ‘να τελειώνουμε με την εκκρεμότητα των Δυτικών Βαλκανίων’ για να μην αφήνουμε περιθώρια σε Αντιδυτικές δυνάμεις όπως η Ρωσία να δημιουργούν προβλήματα στην  Ευρωπαϊκή Ασφάλεια και σταθερότητα». Πάντως, ο δρόμος αυτός δεν θα είναι εύκολος. «Θα πρέπει ωστόσο και οι χώρες αυτές να επιδείξουν απόλυτη συμμόρφωση με το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Η Ευρώπη δεν αντέχει άλλες χώρες όπως η Ουγγαρία που αμφισβητούν το ευρωπαϊκό κράτος δικαίου», προσθέτει ο Δημήτρης Καιρίδης.

Ο ρόλος της Ελλάδας

Η Ελλάδα παρακολουθεί τις εξελίξεις στα Βαλκάνια κυρίως λόγω της τουρκικής επιρροής στην περιοχή. Σίγουρα δε θα ήθελε να υπάρξει καμία κρίση ή ένταση και γι’ αυτό τον λόγο η ελληνική κυβέρνηση προσπαθεί να επανακτήσει τους δεσμούς της με χώρες όπως η Σερβία ή Κροατία, ενώ υπάρχει και καλή διάθεση και καλό κλίμα με Αλβανία και Βουλγαρία. Από τις αρχές του 2022 υπάρχει μια ευρύτερη κυβερνητική στρατηγική – στροφή για άνοιγμα της χώρας στα Βαλκάνια. Οι επισκέψεις του Έλληνα πρωθυπουργού με κορυφαίους υπουργούς και η σύναψη συμφωνιών (τεχνολογία, πολιτισμός) με Σερβία και Κροατία το δείχνει άλλωστε αυτό. Στόχος της Αθήνας είναι η ενίσχυση και εμβάθυνση των σχέσεων με τα Βαλκάνια ιδιαίτερα στον οικονομικό τομέα, όπου η Ελλάδα επιδιώκει να διευρύνει την παρουσία της μέσω ελληνικών επιχειρήσεων, κάτι που ήδη κάνει η Τουρκία σε Σερβία, Αλβανία, Βόρεια Μακεδονία. «Η Ελλάδα έχει άμεσο ενδιαφέρον για την περιοχή. Η σύνδεση της με την Ευρώπη περνάει από τα Δυτικά Βαλκάνια για αυτό θέλει την σταθερότητα όσο το δυνατόν περισσότερο αλλά μία σταθερότητα που θα βασίζεται στην Δημοκρατία, το Κράτος Δικαίου και την οικονομική ανάπτυξη. Πράγματα τα οποία δεν είναι σήμερα τόσο παρόντα όσο θα ήθελε κανείς», σχολιάζει ο Δημήτρης Καιρίδης.

Διαβάστε επίσης:

Αμπράμοβιτς: Έκανε… το γύρο του κόσμου για να σώσει το jet του – Ανοιχτά της Αλβανίας η θαλαμηγός του

Ουκρανία – Ανάλυση: «Η Ευρώπη αναμετράται με την ιστορία της» – Γιατί ανοίγει η όρεξη του Ερντογάν

Ουκρανική κρίση: Διχασμένη η Ευρώπη απέναντι στον Πούτιν – Οι ισορροπίες, η «σκληρή» γραμμή και η «5η φάλαγγα» (Photos)