Εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, η Ελλάδα δεν μετρά μόνο τις πληγές της αλλά και τα επιτεύγματά της. Στο πλαίσιο της θλιβερής αυτής επετείου, αλλά όχι με επετειακό χαρακτήρα, όσο ιστορικό, ανησυχαστικό και κριτικό, κυκλοφορούν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες εκδόσεις σχετικά με την περίοδο εκείνη του μαύρου καλοκαιριού του 1922 όπου παίχτηκε ένα δράμα, το οποίο πρέπει να μας γίνει εθνικό μάθημα αυτογνωσίας, καθώς ο διχασμός, ο φανατισμός και το εμφύλιο μίσος αποτέλεσαν τη βασική αίτια της μικρασιατικής τραγωδίας.

Ενδεικτικά υπενθυμίζουμε τέσσερα χαρακτηριστικά όσο και διαφορετικά βιβλία σχετικά με την ιστορική περίοδο που σφράγισε την εθνική συνείδηση της νεότερης Ελλάδας.

Θάνος Βερέμης

22 ερωτήσεις και απαντήσεις για το ’22

Εκδόσεις: Μεταίχμιο

Σελ.: 140

Ο γνωστός ιστορικός θέτει 22 συμβολικά στον αριθμό ερωτήματα για να δώσει 22 απαντήσεις, ώστε ο απλός αναγνώστης να σχηματίσει μια όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη αντίληψη μιας πολύ σύνθετης και απαιτητικής ιστορικής περιόδου, που σίγουρα άλλαξε την ιστορία του ελληνισμού και σφράγισε αποφασιστικά την ιστορική του φυσιογνωμία.

Απόσπασμα από το βιβλίο:

«Όταν ο στρατηγός Χατζηανέστης ανέλαβε την αρχιστρατηγία, ανακάλυψε ότι δεν υπήρχε δεύτερη γραμμή άμυνας στις ελληνικές δυνάμεις. Έδωσε τότε εντολή στον συνταγματάρχη Σπυρίδωνος να μελετήσει την αναπλήρωση του κενού. Στις αρχές Αυγούστου η μεγαλύτερη δύναμη του Κεμάλ συγκεντρώθηκε απέναντι από το νότιο τμήμα των Ελλήνων. Δεκατέσσερις μεραρχίες πεζικού και τέσσερις ιππικού βρίσκονταν αντιμέτωπες με το Αφιόν Καραχισάρ που κρατούσαν οι Έλληνες.

Στις 13 Αυγούστου ο Φεβζί πασάς, αρχηγός του τουρκικού επιτελείου, έφυγε από την Άγκυρα για το μέτωπο και ακολούθησε λίγο αργότερα ο ίδιος ο Μουσταφά Κεμάλ. Την αυγή της 26ης Αυγούστου άρχισε η επίθεση των τουρκικών δυνάμεων.

Στις έξι το πρωί σημειώθηκε η επίθεση του πεζικού. Η τουρκική ηγεσία, υπό τον αρχιστράτηγο Κεμάλ, τον Φεβζί πασά και τον διοικητή του δυτικού μετώπου Ισμέτ πασά, βρισκόταν κοντά στο θέατρο επιχειρήσεων για να επεμβαίνει στις εξελίξεις. Η ενέργεια αυτή αποδείχθηκε σωτήρια για τους Τούρκους…».

Νικόλας Ντουμάνης

Πριν από την καταστροφή

Η συνύπαρξη χριστιανών και μουσουλμάνων στη Μικρά Ασία

Μετάφραση: Ίων Βασιλειάδης

Εκδόσεις: Παπαδόπουλος

Σελ.: 380

Ο συγγραφέας είναι ελληνικής καταγωγής, γεννημένος στην Αυστραλία. Το βιβλίο βασίζεται σε μια γιγαντιαία μαρτυρία που προέρχεται από 5.000 γνώμες Μικρασιατών που έζησαν τα γεγονότα «από πρώτο χέρι».

Το συμπέρασμα είναι ότι οι χριστιανοί και οι μουσουλμάνοι που κατοικούσαν σε εκείνα τα μέρη είχαν αναπτύξει έναν ειρηνικό τρόπο συνύπαρξης μεταξύ τους που βασιζόταν στην αποδοχή, πράγμα που κατέστρεψε ο εθνικισμός, ο οποίος επέδρασε διαλυτικά.

Δύο σχετικά αποσπάσματα του βιβλίου:

«Μας καλούσαν στους γάμους τους και πηγαίναμε. Εμείς όμως δεν τους καλούσαμε στους δικούς μας, γιατί αυτοί ούτε πίνανε ούτε χορεύανε. Σα δεν πιεις λιγάκι, πώς θα κάνεις κέφι; Πώς θα χορέψεις; Τη θρησκεία μας τη σεβόντανε οι Τούρκοι. (…) Και όταν πήγαμε το 1915 εξορία, δεν πείραξαν τις εκκλησιές μας».

«Ωραία ζωή, έφυγε και δεν ξαναγύρισε και τώρα ‘‘σκορπιστήκαμε σαν τα παιδιά του λαού’’. Κάθε Κυριακή να βάλουμε τα καλά μας, να πάμε στη μεγάλη εκκλησιά μας της Παναγίας. Των Τριών Ιεραρχών να πάμε στα σχολεία, ‘‘στ’ Άρεννα’’, να γίνει μεγάλη γιορτή.

Και την Παρασκευή του Πάσχα πρωί πρωί να ετοιμαστούμε να πάμε στ’ Ασάρι, στην Παναγιά μας την Ασαριανή. Γέμιζε τουρκομανιά το βουνό. Έρχονταν να δούνε που διασκεδάζαμε. Έτρωγαν κι αυτοί μαζί μας από τ’ αρνιά που κουβαλούσαμε επάνω. Μούγλα, Μούγλα, να τα θυμάσαι και να μην τα ξεχνάς! (…)».

Έλληνες Στρατιώτες και Μικρασιατική Εκστρατεία

Πτυχές μιας οδυνηρής εμπειρίας

Επιστημονικά υπεύθυνος: Δημήτρης Καμούζης

Επιμέλεια: Δημήτρης Καμούζης, Αλέξανδρος Μακρής, Χαράλαμπος Μηνασίδης

Εκδόσεις: Εστία

Σελ.: 453

Εξαιρετικά ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει για την κατανόηση του τι συνέβη σε εκείνο τον πόλεμο της Μικρασιατικής εκστρατείας – που, σημειωτέον, καλό είναι να μην το λησμονούμε, είναι πολύπλοκο θέμα ως προς τη σφαιρική ιστορική του διερεύνηση – η φωνή και μαρτυρία των ιδίων των στρατιωτών που έλαβαν μέρος.

Ως προς αυτό οι μαρτυρίες που προέρχονται από ημερολόγια, επιστολές, χειρόγραφα, καθώς και από τον Τύπο της εποχής, αποτελούν πολύτιμες ψηφίδες του μεγάλου ψηφιδωτού της Μικρασιατικής εκστρατείας.

Τα θέματα που διερευνώνται πειραματικά είναι:

Βία και πρόσληψη του πολέμου • Επιστράτευση και εθελοντισμός • Αντίσταση, λιποταξίες και ανυποταξίες • Ψυχολογικές, σωματικές και διανοητικές προκλήσεις κατά τη διάρκεια του πολέμου • Πόλεμος, αρρενωπότητα και έμφυλες σχέσεις • Καθημερινή ζωή στο μέτωπο • Αιχμάλωτοι πολέμου και αγνοούμενοι • Φυματικοί, ανάπηροι και θύματα πολέμου • Πολιτικοποίηση και ριζοσπαστισμός • Αποκατάσταση, σωματειακή οργάνωση και κοινωνική επανένταξη των παλαιών πολεμιστών • Τραύμα και μνήμη.

Emine Yesim Bedlek

Η ανταλλαγή πληθυσμών του 1923

Τραύμα και φανταστικές κοινότητες σε Ελλάδα και Τουρκία

Επιστημονική επιμέλεια: Σπυρίδων Γ. Πλουμίδης

Μετάφραση: Αικατερίνη Χαλμούκου

Εκδόσεις: Gutenberg / Ιστορία

Σελ.: 386

Στο βιβλίο η Εμινέ Γεσίμ Μπεντλέκ (Emine Yeşim Bedlek), επίκουρη καθηγήτρια Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Bingöl της Τουρκίας, ερευνά το τεράστιο θέμα που προέκυψε μετά την ανταλλαγή πληθυσμών, όπως αυτή προβλεπόταν στην υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης, όπου 1,3 εκατομμύρια ορθόδοξοι χριστιανοί ξεριζώθηκαν από τις πατρογονικές τους εστίες (να σημειώσουμε εδώ ότι το ελληνικό στοιχείο υπήρχε επί αιώνες) και 300 χιλιάδες μουσουλμάνοι της Ελλάδας μετακινήθηκαν στην Τουρκία. Πρόθεση της συγγραφέως είναι να καταδείξει ότι τόσο η χριστιανική κοινότητα όσο και η μουσουλμανική είχαν μάθει να συνυπάρχουν επί αιώνες. Το ειρηνικό και αδιάρρηκτο αυτό καθεστώς άλλαξε μετά την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων…

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Η κατανόηση της ζωής είναι εφικτή μόνο μέσα από πολυδιάστατες προσεγγίσεις, αφού η ζωή στο σύνολό της είναι μια σειρά από αντιφάσεις. Η επίσημη εκδοχή της ιστορίας προβάλλει την οπτική των κυριάρχων εκείνης της περιόδου. Από το δημοτικό σχολείο μέχρι το πανεπιστήμιο, η Τουρκική Δημοκρατία προωθεί την ιστορία μέσω μιας εθνικιστικής ιδεολογίας.

Στην Τουρκία γιορτάζονται οι επέτειοι της απελευθέρωσης των πόλεων, όχι εκείνες της ίδρυσής τους· ο εορτασμός της ίδρυσης μιας πόλης ουσιαστικά θα σήμαινε αποδοχή της ιστορίας της πόλης αυτής. Για παράδειγμα, με τον εορτασμό της απελευθέρωσης της Σμύρνης, στις 9 Σεπτεμβρίου 1922, παραγκωνίζεται η αρχαία ιστορία της πόλης, επειδή η Τουρκική Δημοκρατία θεωρεί ότι η ιστορία της Σμύρνης ξεκινάει στις 9 Σεπτεμβρίου 1922, δηλαδή όταν έληξε ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος.

Η επίσημη ιστορία δεν ενδιαφέρεται για τη ζωή των καθημερινών ανθρώπων που είναι και τα άμεσα θύματα των ιστορικών και πολιτικών αποφάσεων.

Με τη Σύμβαση της Λωζάνης εκτοπίστηκαν σχεδόν δύο εκατομμύρια άνθρωποι, χριστιανοί και μουσουλμάνοι, από τις πατρίδες τους, και στην επίσημη ιστορία καταγράφεται ο αριθμός των εκτοπισθέντων· δεν καταγράφονται ωστόσο τα δεινά καθενός από τα θύματα».

Διαβάστε επίσης

Γενικευμένη παρακολούθηση σε όλη την Ευρώπη

Αναζητώντας γραμμή άμυνας

«Αμπντούλ Χαμίτ Χαν» και Έβρος