Ένας από τους διασημότερους συγγραφείς του 20ού αιώνα, ο θρυλικός Έρνεστ Χέμινγουεϊ, σε ηλικία 23 ετών κάλυψε ως πολεμικός ανταποκριτής την υποχώρηση του ελληνικού στρατού από την ανατολική Θράκη το 1922.

Ο Αμερικανός συγγραφέας είχε την εμπειρία των πολεμικών συγκρούσεων από πρώτο χέρι, καθώς είχε τραυματιστεί σοβαρά ως τραυματιοφορέας στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Τα τραγικά γεγονότα της καταστροφής της Σμύρνης τα κατέγραφε με μοναδικό τρόπο από την Αδριανούπολη όπου έμενε συνομιλώντας με τους αυτόπτες μάρτυρες της καταστροφής και παρακολουθώντας το ανείπωτο δράμα της προσφυγιάς και του καταπονημένου και ηττημένου ελληνικού στρατού.

Πέρα από τις ανταποκρίσεις του στον αμερικανικό και καναδικό Τύπο, ο Χέμινγουεϊ το 1924 εκδίδει τη συλλογή διηγημάτων «Στην εποχή μας», η οποία ξεκινούσε με ένα σύντομο κείμενο, που τιτλοφορείται «Στην προκυμαία της Σμύρνης».

«Το χειρότερο, είπε, ήταν οι γυναίκες με τα νεκρά παιδιά. Δε μπορούσαμε να τις πείσουμε να μας δώσουν τα πεθαμένα παιδιά τους. Είχαν τα παιδιά τους, νεκρά ακόμα και έξι μέρες, αλλά δεν τα εγκατέλειπαν. Δε μπορούσαμε να κάνουμε τίποτα. Τελικά έπρεπε να τους τα πάρουμε με τη βία».

«Είχαμε ρητές εντολές να μην επέμβουμε, να μη βοηθήσουμε… Το πλοίο μας είχε τόση δύναμη που θα μπορούσαμε να βομβαρδίσουμε όλη τη Σμύρνη και να σταματήσουμε το μακελειό, αλλά η εντολή ήταν να μην κάνουμε τίποτα… Το παράξενο ήταν, είπε [ο υποτιθέμενος αξιωματούχος του αμερικάνικου πολεμικού που διηγείται την ιστορία], πώς ούρλιαζαν κάθε νύχτα τα μεσάνυχτα. Δεν ξέρω γιατί ούρλιαζαν αυτή την ώρα. Ήμασταν στο λιμάνι κι αυτές στην προκυμαία και τα μεσάνυχτα άρχιζαν να ουρλιάζουν. Στρέφαμε πάνω τους τούς προβολείς κι αυτές τότε σταματούσαν…».

Ο Χέμινγουεϊ, όπως είπαμε ήδη, γράφει για τον αμερικανικό και καναδικό Τύπο. Ως ανταποκριτής της καναδικής εφημερίδας «Toronto Star» ο Χέμινγουεϊ είχε ταξιδέψει από το Παρίσι στην Κωνσταντινούπολη και σε άλλα μέρη της Τουρκίας, στέλνοντας κατά την πορεία του τα άρθρα του στην καναδική εφημερίδα, και είχε βρεθεί ο ίδιος στον τόπο της καταστροφής. Τις εντυπώσεις του τις περιγράφει σε μια σειρά άρθρων του, που εκδόθηκαν το 1985 σε βιβλίο με τον τίτλο: «Dateline: Toronto».

Στην έκδοση της 20ής Οκτωβρίου 1922 γράφει:

«Ο άντρας σκεπάζει με μια κουβέρτα την ετοιμόγεννη γυναίκα του πάνω στον αραμπά για να την προφυλάξει από τη βροχή. Εκείνη είναι το μόνο πρόσωπο που βγάζει κάποιους ήχους [από τους πόνους της γέννας]. Η μικρή κόρη τους την κοιτάζει με τρόμο και βάζει τα κλάματα. Και η πομπή προχωρά… Δεν ξέρω πόσο χρόνο θα πάρει αυτό το γράμμα να φτάσει στο Τορόντο, αλλά όταν εσείς οι αναγνώστες της ‘‘Σταρ’’ το διαβάσετε να είστε σίγουροι ότι η ίδια τρομακτική, βάναυση πορεία ενός λαού που ξεριζώθηκε από τον τόπο του θα συνεχίζει να τρεκλίζει στον ατέλειωτο λασπωμένο δρόμο προς τη Μακεδονία».

Ο Χέμινγουεϊ βιώνει την ανθρωπιστική κρίση, καθώς 1.250.000 Έλληνες διώχτηκαν από τα σπίτια τους με την ανταλλαγή των πληθυσμών και το φτωχό ελληνικό κράτος καλείται να συντελέσει έναν άθλο: να ενσωματώσει «άλλο ένα τρίτο των κατοίκων»του.

«Ό,τι και να πει κανείς για το πρόβλημα των προσφύγων στην Ελλάδα δεν πρόκειται να είναι υπερβολή. Ένα φτωχό κράτος με μόλις 4 εκατομμύρια πληθυσμό πρέπει να φροντίσει για άλλο ένα τρίτο των κατοίκων. Και τα σπίτια που άφησαν οι μουσουλμάνοι που έφυγαν δεν επαρκούν σε τίποτα, χώρια η διαφορά στο επίπεδο κουλτούρας που είχαν συνηθίσει οι Έλληνες στην Κωνσταντινούπολη».

«Βρίσκομαι σε ένα άνετο τρένο, αλλά με τη φρίκη της εκκένωσης της Θράκης, όλα μου φαίνονται απίστευτα. Έστειλα τηλεγράφημα στη ‘‘Σταρ’’ από την Αδριανούπολη. Δεν χρειάζεται να το επαναλάβω. Η εκκένωση συνεχίζεται… Ψιχάλιζε. Στην άκρη του λασπόδρομου έβλεπα την ατέλειωτη πορεία της ανθρωπότητας να κινείται αργά στην Αδριανούπολη και μετά να χωρίζεται σ’ αυτούς που πήγαιναν στη Δυτική Θράκη και τη Μακεδονία. Δε μπορούσα να βγάλω από το νου μου τους άμοιρους ανθρώπους που βρίσκονταν στην πομπή γιατί είχα δει τρομερά πράγματα σε μια μόνο μέρα. Η ξενοδόχισσα προσπάθησε να με παρηγορήσει με μια τρομερή τούρκικη παροικία: ‘‘Δε φταίει μόνο το τσεκούρι, φταίει και το δέντρο’’».

Ο νεαρός συγγραφέας δεν αστειεύεται, γνωρίζει την κατάσταση και τη μεταφέρει με ακρίβεια. Στο παρακάτω απόσπασμα αξιολογεί τον Έλληνα στρατιώτη, ενώ κάνει λόγο για τον Βενιζέλο και τον Κωνσταντίνο. Γράφει για τα αίτια της ελληνικής τραγωδίας:

«Η υποχώρηση του ελληνικού στρατού ήταν μια θλιβερή υπόθεση, αλλά δε χρειάζεται να κατηγορούμε γι’ αυτό τον απλό Έλληνα φαντάρο. Ακόμα και όταν γινόταν εκκενώσεις περιοχών οι Έλληνες δρούσαν ως πραγματικοί στρατιώτες. Ο Κεμάλ θα είχε μεγάλο πρόβλημα αν ήταν να τους αντιμετωπίσει στη Θράκη. Ο λοχαγός Wittal του Ινδικού Ιππικού, που βρισκόταν στην Ανατολία ως παρατηρητής κατά τη διάρκεια του πολέμου των Ελλήνων με τον Κεμάλ, μου είπε: ‘‘Οι Έλληνες στρατιώτες ήταν μαχητές πρώτης κατηγορίας. Οι αξιωματικοί τους ήταν άριστοι… Θα μπορούσαν να έχουν καταλάβει την Άγκυρα και να τελειώσουν τον πόλεμο, αν δεν είχαν προδοθεί’’».

Κατά τον Χεμινγουέι, η προδοσία αυτή πήγασε και από τους συμμάχους, αλλά και από τον βασιλιά Κωνσταντίνο, που αντικατέστησε τους έμπειρους – αλλά βενιζελικούς – αξιωματικούς με δικούς του, «που ποτέ δεν είχαν ακούσει τον κρότο της μάχης».

Κλείνοντας αυτή την ανταπόκρισή του ο δημοσιογράφος συναντά τον συγγραφέα. Ο Χέμινγουεϊ γίνεται λυρικός προκειμένου να αποδώσει καλύτερα το συναίσθημα που του γεννά αυτή η νεοελληνική τραγωδία.

«Όλη μέρα περνούν δίπλα μου, λεροί, εξαντλημένοι, αξύριστοι, ανεμοδαρμένοι στρατιώτες που βαδίζουν στη γκρίζα γυμνή ύπαιθρο της Θράκης. Χωρίς μπάντες, χωρίς οργανώσεις να τους ανακουφίσουν, χωρίς τόπο να ξαποστάσουν, παρά γεμάτοι ψείρες, με βρώμικες κουβέρτες και κουνούπια όλη τη νύχτα. Είναι οι τελευταίοι από αυτό που ήταν κάποτε η δόξα της Ελλάδας. Κι αυτό είναι το τέλος της δεύτερης πολιορκίας της Τροίας».

Σε ένα από τα τελευταία του άρθρα από την Τουρκία στην «Toronto Star» γράφει:

«Ποιος θα θρέψει τόσο πληθυσμό; Κανένας δεν το ξέρει και μέσα στα επόμενα χρόνια ο χριστιανικός κόσμος θα ακούει μια σπαρακτική κραυγή που ελπίζω να φτάσει και ώς τον Καναδά: ‘‘Μην ξεχνάτε τους Έλληνες!’’».

Διαβάστε επίσης:

Κατρούγκαλος για υποκλοπές: Δεν θα επιτρέψουμε στον κ. Μητσοτάκη να δραπετεύσει

Οργή Τασούλα για τις διαρροές: «Σουρωτήρι» η συνεδρίαση της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας για την ΕΥΠ

Από τη Σκύλλα στη Χάρυβδη