Ο κατώτατος μισθός είναι ένας εργασιακός θεσμός που ισχύει στις περισσότερες χώρες. Στην ΕΕ, μόνο έξι χώρες δεν έχουν θεσπίσει κατώτατο μισθό. Πρόκειται για τις Δανία, Ιταλία, Κύπρο, Αυστρία, Φινλανδία και Σουηδία.

Οι υπόλοιπες έχουν κατώτατο μισθό που όμως δεν έχει τα ίδια χαρακτηριστικά και το ίδιο ύψος παντού. Δεκατρείς χώρες έχουν κατώτατο μισθό κάτω από 1.000 ευρώ. Ορισμένες χώρες, πάλι, όπως η Γαλλία και η Ελλάδα, καθορίζουν έναν ενιαίο κατώτατο μισθό σε ολόκληρη την οικονομία, ενώ άλλες, μεταξύ των οποίων και η Νέα Ζηλανδία, διαφοροποιούν τον κατώτατο μισθό ανάλογα με τον κλάδο και τους εργαζόμενους. Τυπικά, ο κατώτατος μισθός καθορίζεται από την κυβέρνηση και αναθεωρείται περιοδικά σε συνεννόηση με τις επιχειρήσεις και τους κοινωνικούς θεσμούς.

Υπάρχουν ηθικοί, κοινωνικοί και οικονομικοί λόγοι που αιτιολογούν τη θέσπιση κατώτατου μισθού. Αλλά ο πρωταρχικός στόχος είναι να ενισχυθούν τα εισοδήματα και να βελτιωθεί η ευημερία των εργαζομένων, ιδιαίτερα των ανειδίκευτων, μειώνοντας παράλληλα την ανισότητα και την φτώχεια και προωθώντας την κοινωνική ένταξη. Όσοι ασκούν κριτική στην θέσπιση κατώτατου μισθού στέκονται κυρίως στο ότι οι κατώτατοι μισθοί είναι αντιπαραγωγικοί επειδή στρεβλώνουν την αγορά εργασίας. Υποστηρίζουν ότι υπάρχουν και άλλοι, καλύτερα στοχοθετημένοι και λιγότερο στρεβλωτικοί τρόποι παροχής κοινωνικής ενίσχυσης και υποστήριξης των εργαζομένων.

Εκεί ωστόσο που υπάρχουν μεγάλες αμφιβολίες είναι στο εάν η αύξηση του κατώτατου μισθού ωφελεί πραγματικά τους εργαζόμενους με χαμηλό εισόδημα. Γιατί αυτό; Πρώτον, γιατί οι εργοδότες ενδέχεται να μην συμμορφώνονται με τον κατώτατο μισθό. Εάν δηλαδή στην πράξη κανείς δεν λαμβάνει τον κατώτατο μισθό, ή αν ο νόμος γενικά μένει στα χαρτιά, τότε είναι φανερό ότι δεν έχει αποτελεσματικότητα η αύξηση του κατώτατου μισθού.

Σε χώρες με μεγάλη «μαύρη» οικονομία, οι εργοδότες συχνά δίνουν στους εργαζόμενους συμπληρωματικούς μισθούς κάτω από το τραπέζι, για να αποφύγουν τους φόρους ή τις εργοδοτικές εισφορές. Σε αυτή την περίπτωση, ο εργοδότης θα μπορούσε να αντιδράσει στην αύξηση του κατώτατου μισθού μειώνοντας τα «μαύρα» εισοδήματα, αφήνοντας την συνολική αποζημίωση αμετάβλητη. Οι εργοδότες ενδέχεται επίσης να μην αναφέρουν επαρκώς τον αριθμό ωρών εργασίας που εργάστηκαν οι εργαζόμενοι, αφήνοντας πάλι το σύνολο των αμοιβών αμετάβλητο. Δεύτερον, ακόμη και όταν τηρούνται πλήρως οι κατώτατοι μισθοί, τα πρόσθετα κέρδη ενδέχεται να εξανεμιστούν εξαιτίας των πρόσθετων φορολογικών και ασφαλιστικών κρατήσεων, χώρια ο πληθωρισμός.

Μια δεύτερη εστία αμφιβολίας, είναι η επίπτωση στην απασχόληση. Σε ανταγωνιστικές αγορές, αν ο κατώτατος μισθός επιβληθεί και αυξήσει τους μισθούς πάνω από τα επικρατούντα επίπεδα, ορισμένες εταιρείες δεν θα είναι πρόθυμες να πληρώσουν τον υψηλότερο μισθό και θα απολύσουν τους εργαζόμενους. Σε μονοπώλια ή ολιγοπώλια, που είναι σε θέση να επιβάλλουν  χαμηλότερους μισθούς σε σχέση με τον ανταγωνισμό, ο κατώτατος μισθός μπορεί να αυξήσει τα εισοδήματα των εργαζομένων χωρίς να μειώσει την απασχόληση. Οι μέχρι τώρα εμπειρικές έρευνες δεν έχουν καταλήξει σε ένα ξεκάθαρο αποτέλεσμα. 

Τέλος, ένα άλλο βασικό κίνητρο για πολιτικές κατώτατων μισθών είναι η μείωση της ανισότητας των εισοδημάτων μέσω της βελτίωσης του αριθμού των ατόμων που βρίσκονται στο κάτω μέρος των αμοιβών. Οι εμπειρικές μελέτες δείχνουν ότι μικρές αυξήσεις των κατώτατων μισθών τείνουν να περιορίζουν τις μισθολογικές ανισότητες, αλλά μόνο στο πλαίσιο μιας ευρύτερης πολιτικής προσπάθειας για σημαντική μείωση της φτώχειας. Ωστόσο, υπάρχουν όρια σε ό, τι μπορεί να επιτύχει ο κατώτατος μισθός. Πολύ μεγάλες αυξήσεις ενδέχεται να προκαλέσουν σημαντικές απώλειες θέσεων εργασίας και συνεπώς να έχουν αρνητικές διανεμητικές επιπτώσεις. Καθώς τα άτομα με χαμηλό εισόδημα χάνουν τη δουλειά τους, η ανισότητα θα διευρυνθεί.

Τελικά πού καταλήγουμε; Στο ότι, ναι, χρειάζονται οι κατώτατοι μισθοί αλλά όταν αυξάνονται πολύ ενδέχεται τελικά να καταλήξουν εναντίον των εργαζομένων. Είναι «λογική» η αύξηση που πρόσφατα δόθηκε στον κατώτατο μισθό; Πιστεύω πως ναι, η αγορά θα μπορέσει να «σηκώσει» την αύξηση κατά 9,4% του κατώτατου μισθού χωρίς να δημιουργηθούν ιδιαίτερα προβλήματα. Χρειάζεται όμως προσοχή: παράλληλα με την αύξηση του κατώτατου μισθού είναι απαραίτητο να ενταθούν οι έλεγχοι στην αγορά εργασίας ώστε να αποφευχθούν ανεπιθύμητα φαινόμενα «μαύρης» εργασίας.

*O Παναγιώτης Λιαργκόβας είναι Πρόεδρος του ΚΕΠΕ και του Εθνικού Συμβουλίου Παραγωγικότητας, και καθηγητής Πανεπιστημίου Πελοποννήσου

Διαβάστε επίσης:

Προγραμματική συμφωνία για μέτρα υπέρ των ευάλωτων

Να επιστρέψει η ηθική στην πολιτική

Δώρο – άδωρο η αύξηση του κατώτατου μισθού χωρίς επαναφορά των ΣΣΕ