Όσοι και όσες μεγαλώσαμε έχοντας στα μαθητικό ή το φοιτητικό μας δωμάτιο την αφίσα του πιτσιρικά Παλαιστίνιου με τη σφεντόνα απέναντι στο ισραηλινό τανκ, στεκόμαστε τουλάχιστον με αμηχανία μπροστά στη σφαγή που εκτυλίσσεται μπροστά στις οθόνες μας τις τελευταίες μέρες στη Μέση Ανατολή.

Σκοπός αυτού του κειμένου δεν είναι να επαναφέρει στη συλλογική μνήμη και τον δημόσιο διάλογο το διαρκές έγκλημα που συντελείται εδώ και δεκαετίες και με ευθύνη της διεθνούς κοινότητας στην Παλαιστίνη. Η εναλλαγή ξένης κατοχής, καθεστώτων τύπου απαρτχάιντ, παράνομων εποικισμών, καταπίεσης κάθε είδους, φυλακίσεων, βασανιστηρίων και δολοφονιών αλλόθρησκων ή αλλοεθνών πληθυσμών και μελών αντιστασιακών ομάδων, έχει μετατρέψει την Παλαιστίνη σε μαρτυρικό τόπο της ανθρωπότητας και τη Λωρίδα της Γάζας τη μεγαλύτερη φυλακή στον πλανήτη. Οι σημερινές γενιές στην Παλαιστίνη (που έχει μέσο όρο ηλικίας τα 25 έτη) έχουν στο DNA τους την απόλυτη αποτυχία του συναινετικού (ρεφορμιστικού όπως συχνά αναφέρεται) μοντέλου για την απόκτηση συγκροτημένης πατρίδας (Παλαιστινιακού κράτους), αλλά κυρίως για την αξιοπρεπή ζωή των υποτελών τάξεων στο εσωτερικό της που είναι και η συντριπτική πλειοψηφία. Αναπόφευκτα ίσως, η πλειοψηφία αυτή αποτελεί στις μέρες μας την ανθρώπινη δεξαμενή εμπέδωσης των πιο ακραίων νεοσυντηρητικών και φονταμενταλιστικών τάσεων. Πρόκειται για μια αυτοκαταστροφική πορεία, κατά πολύ συντομότερη από εκείνη που ενδεχομένως επιφύλαξε ο «ενδοτισμός της ειρήνης» που υιοθέτησε όλα αυτά τα χρόνια η Παλαιστινιακή Αρχή με κέντρο τη Δυτική Όχθη.   

Επειδή το Παλαιστινιακό «ζήτημα», ως διάδοχο του Εβραϊκού, συνιστά ίσως την πιο γνωστή παγκοσμίως και διαρκώς φλέγουσα γεωπολιτική διένεξη, με συχνά τραγικές συνέπειες και ανθρωπιστική καταστροφή, εξετάζεται συνήθως είτε από τη σκοπιά των ισχυρότατων γεωπολιτικών συμφερόντων που συγκρούονται στην περιοχή και το περιπλέκουν, είτε από εκείνη των ενδο-ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών. Ίσως γι’ αυτό να φαντάζει δισεπίλυτο. Αυτό που χαρακτηριστικά απουσιάζει από το κάδρο  – και αυτό έρχεται να φωτίσει το κείμενο αυτό –   είναι οι δεδομένοι και αλλητροφοδοτούμενοι εθνικισμοί στο πεδίο. Η ιστορία γέννησης και εξέλιξής τους είναι εύγλωττη και σκιαγραφεί τα πειστήρια του εγκλήματος…

Η αρχή…

Στη φάση αυτή και εν μέσω εξελισσόμενης σοβαρότατης κρίσης στην περιοχή, ίσως δεν είναι σκόπιμο να σταθούμε στις ιστορικές συνθήκες που συνέτειναν στην αραβική εθνογέννεση. Είναι γνωστό ότι στον ύστερο πλέον 19ο αιώνα, στις αραβόφωνες επαρχίες της θνήσκουσας Οθωμανικής αυτοκρατορίας, εμφανίζεται ένας πρωτο-αραβισμός, ταυτόχρονα σχεδόν με την εμφάνιση του Εβραϊκού εθνικισμού, που τυπικά συστηματοποιεί τις ιδέες του το 1896, εν μέσω εκρηκτικής αναζωπύρωσης του αντισημιτικού μένους στην Ευρώπη, με την έκδοση στη Λειψία και τη Βιέννη του μανιφέστου του εβραϊκού εθνικισμού Der Jugenstaat (Το Κράτος των Εβραίων). Σταδιακά και με θεωρίες αυτονόμησης, ο αραβικός εθνικισμός καλλιεργείται και εδώ (όπως και οι αντίστοιχοί του αλλού), στους κόλπους των διανοουμένων των μεγάλων και ιστορικών τουρκοκρατούμενων αστικών κέντρων της Εγγύς Ανατολής (Δαμασκός, Βηρυτός, Ιερουσαλήμ, Αμάν).  Οι σπουδαγμένοι ή σπουδάζοντες αυτοί άραβες, γόνοι πλουσίων αστικών οικογενειών, μουσουλμάνοι και χριστιανοί, έρχονται σε επαφή και με τις πλέον μοντέρνες ιδέες των καιρών, τις σοσιαλιστικές.

Ο παναραβισμός

Η μαζική εγκατάσταση εβραίων στην Παλαιστίνη (η «πρώτη Αλίγια») σχηματοποίησε ραγδαία την αραβική εθνική αφύπνιση σε μία μεγάλη Ιδέα: τον παναραβισμό. Χωρίς κάποια στιβαρή κεντρική οργάνωση και διεύθυνση (όπως λχ ήταν το σιωνιστικό κίνημα), ο φιλόδοξος πόθος που εγείρεται σε κύκλους αστών διανοουμένων μεταξύ Δαμασκού (πρωτίστως), Ιεροσολύμων, Βηρυτού και Βαγδάτης, αξιώνει την Ένωση όλων των Αράβων, από τον Κόλπο και την αρχαία κοιτίδα της αραβικής χερσονήσου, έως και τον Ατλαντικό (το σημερινό Μαρόκο), σε ένα σύγχρονο εθνικό κράτος ανεξάρτητο και αδιαίρετο.

Αν και ανάγει τις αξιώσεις και τα δικαιώματά του στους χρυσούς αιώνες των μεσαιωνικών αραβικών χαλιφάτων, ο παναραβισμός θέτει ως πρωτεύουσα την αραβική ταυτότητα, και δευτερευόντως την ισλαμική, ακολουθώντας τις σύγχρονες αντιλήψεις περί έθνους που προκρίνουν τη γλώσσα ως το κρίσιμο κριτήριο καθορισμού.

Σχεδόν αναπόφευκτα, η παναραβική ιδέα δεν θα γίνει ποτέ λαϊκή υπόθεση, ειδικά στην Παλαιστίνη, ενώ περιορίστηκε κυρίως σε εθνικιστικούς κύκλους μεσοαστών και μεγαλοαστών διανοουμένων, γύρω από εκπαιδευτικά ιδρύματα στις εξέχουσες πόλεις των αραβικών επαρχιών.

Ματαίωση του παναραβισμού και ανάδυση τοπικών εθνικισμών

Η αραβική εξέγερση και η βρετανική εκστρατεία στο Σινά θα οδηγήσουν το 1918 στην οριστική εκδίωξη των οθωμανικών αρχών από την αραβική χερσόνησο, την Συρία, το Λίβανο, την Ιορδανία, την Παλαιστίνη και το Ιράκ. Στην πιο μεγάλη του ώρα όμως, ο παναραβισμός θα αποδειχθεί μια χίμαιρα. Όλες αυτές οι επαρχίες είχαν ήδη μοιραστεί ανάμεσα σε Βρετανία και Γαλλία (και ολίγον από Ιταλία) στις διαβόητες μυστικές συνεννοήσεις Σάικς-Πικό του 1915-16. Για τη συμβολή τους στην συμμαχική νίκη, παραχωρείται στους Άραβες μονάχα μια μικρή ανεξάρτητη (τυπικά) επικράτεια, αυτή της Συρίας με πρωτεύουσα τη Δαμασκό. Το βραχύβιο βασίλειο του Φεϊζάλ στάθηκε μεγάλη απογοήτευση για τους εθνικιστές, αφού από τη σύστασή του σχεδόν συνιστούσε ένα μεγαλοπρεπές «άδειασμα» του παναραβικού ονείρου.  

Οι εθνικιστές αστοί της ευρύτερης περιοχής που έλαβαν μέρος στο εγχείρημα ως αξιωματούχοι, συνειδητοποίησαν τις διαφορές τους όσον αφορά τις προτεραιότητες, με βάση τη στενή καταγωγή τους. Καταλύτης για τους εκ Παλαιστίνης προερχόμενους, στάθηκε η αποκάλυψη της Διακήρυξης Μπαλφούρ και η διαρκώς αυξανόμενη εβραϊκή μετοίκιση στη γενέτειρά τους, η οποία είχε πλέον τεθεί υπό βρετανική διοίκηση από το 1919. Γενικά, η αραβική ενοποίηση φαντάζει πλέον σαν ουτοπία και ο αραβικός εθνικισμός κατακερματίζεται σε τοπικά εθνικά κινήματα. Ενώ για τους Σύρους ή Ιρακινούς εθνικιστές ο στόχος είναι η εθνική ανεξαρτησία, για τους Παλαιστίνιους τίθεται ως προτεραιότητα η αντιμετώπιση της σιωνιστικής απειλής.

Από την αποικιοκρατία στην «Καταστροφή»

Για τον νεαρό παλαιστινιακό εθνικισμό οι εβραίοι άποικοι δεν αποτελούσαν έθνος, με ιστορικά και κυριαρχικά δικαιώματα στην Παλαιστίνη. Όπως συναντάμε και σε άλλες περιπτώσεις μετωπικής σύγκρουσης δύο εθνικισμών, ο ένας δεν βρίσκει το λόγο ύπαρξης του άλλου, δηλαδή δεν αναγνωρίζει το έθνος-αναφορά του. Οι Εβραίοι άποικοι θεωρήθηκαν ουσιαστικά ως άποικοι των βρετανών και άρα ο βασικός εχθρός παρέμενε ο Άγγλος ιμπεριαλιστής, και όχι ο Εβραίος άποικος. H δε χριστιανική κοινότητα, διακατεχόμενη από εχθρικά αντι-εβραϊκά αισθήματα, με βάση κυρίως τις παραδοσιακές αντί-ιουδαϊκές δοξασίες της χριστιανοσύνης, παρά με μια νεωτερική εκδοχή αντισημιτισμού που έκανε θραύση τότε στην Δύση, αθροίστηκε σε μια κοινή συνισταμένη εχθρότητας απέναντι στον εισβολέα, που έφτανε ως το μίσος.

Κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου, τα νέα φασιστικά καθεστώτα και ειδικά η ανερχόμενη τότε ναζιστική Γερμανία, φάνταζαν ως ευήκοα και ελπιδοφόρα ώτα στους άραβες εθνικιστές: εκτός από την προφανή γεωπολιτική θέση της Παλαιστίνης, ως αντιπάλου των αγγλο-γάλλων, ο γερμανικός ακραιφνής αντισημιτισμός ως δομικό αφήγημα του χιτλερικού εθνικοσοσιαλισμού, οδήγησε μέρος της παλαιστινιακής ηγεσίας να δελεάζεται από μια γερμανική δέσμευση ανάλογη με εκείνη του Μπαλφούρ, προωθώντας τα συμφέροντα του 3ου Ράιχ στην περιοχή. Η μεγάλη αραβική εξέγερση του 1936-1939 δεν έδιωξε την βρετανική εντολή από την Παλαιστίνη, αλλά πέτυχε, στα πρόθυρα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, την αλλαγή στάσης των Βρετανών σε όλη τη διάρκεια του πολέμου και μέχρι το 1948, εμποδίζοντας νέους εποικισμούς Εβραίων και προκαλώντας ακόμα και την ένοπλη αντίδραση των τελευταίων. Οι αποκαλύψεις όμως των αδιανόητων ναζιστικών θηριωδιών, αλλάζουν άρδην τη διεθνή οπτική για την περιοχή. Οι ανέστιοι επιζώντες του Ολοκαυτώματος και οι χιλιάδες εκτοπισμένοι, ζητούν πλέον την ηθική και υλική τους δικαίωση, και η διεθνής κοινότητα στέκεται πλέον στο πλευρό της δημιουργίας μιας εβραϊκής εθνικής εστίας στην Παλαιστίνη ως επιτακτική και δίκαιη προοπτική.

Η επίσημη κατάληξη όλων αυτών ήταν η μεταβίβαση της ευθύνης για το μέλλον της περιοχής στον ΟΗΕ και η ιστορική «Απόφαση 181» του 1947, με τη οποία η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ψήφισε την διχοτόμηση της Παλαιστίνης σε δύο εθνικά κράτη, ένα αραβικό και ένα εβραϊκό. Η απόφαση αυτή σήμαινε την de jure ματαίωση του ονείρου της μίας ανεξάρτητης και κυρίαρχης παλαιστινιακής πατρίδας. Η δε στρατιωτική ήττα στον αραβοϊσραηλινό πόλεμο του 1948-9, συνιστά μια «κατακλυσμιαία καταστροφή» για τον παλαιστινιακό εθνικισμό, η οποία κατέχει μέχρι σήμερα κεντρική θέση στο συλλογικό εθνικό θυμικό των Παλαιστινίων, με τον όρο Nakba («η Καταστροφή»).  

Ο σύγχρονος παλαιστινιακός εθνικισμός

Η αναβίωση του παναραβισμού και η πρώτη φάση του οργανωμένου παλαιστινιακού εθνικισμού

Στα χρόνια μέχρι τον «Πόλεμο των 7 Ημερών» του 1967, οι Παλαιστίνιοι εθνικιστές ανανεώνουν την πίστη τους στον αναβιωμένο παναραβισμό. Πρόκειται για μια νέα γενιά μορφωμένων αστών, μελών επιφανών παλαιστινιακών οικογενειών, που οργανώνονται εκτός Παλαιστίνης στους πανεπιστημιακούς κύκλους των γειτονικών ανεξάρτητων αραβικών κρατών. Πρόσφυγες και οι ίδιοι στην πλειοψηφία τους, έχουν σημαντική απήχηση στους προσφυγικούς καταυλισμούς και πληθυσμούς, ενώ τα κράτη υποδοχής φαντάζουν επιφορτισμένα να δικαιώσουν την παλαιστινιακή υπόθεση, στο πλαίσιο μιας ιστορικής ρεβάνς του αραβικού κόσμου απέναντι στο Ισραήλ και τους ιμπεριαλιστές συμμάχους του.

Η σύγχρονη τότε ανάπτυξη εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων και η ανάδειξη σοσιαλπατριωτικών καθεστώτων με τη στήριξη της Σοβιετικής Ένωσης, καθιστά αυτή τη ρεβάνς κάτι πολύ παραπάνω από ευσεβή πόθο. Στη φάση αυτή δικαιώνεται η θεωρητική οπτική του Hobsbawm για μια κλασική περίπτωση εθνογένεσης: πίσω από τον εθνικισμό, είναι το κράτος και όχι το αντίθετο. Άλλωστε περιλαμβάνεται ως ξεχωριστή αναφορά στο ιδρυτικό Σύμφωνο του Αραβικού Συνδέσμου, που προβλέπει και την συμμετοχή παλαιστινιακής αντιπροσωπείας στις εργασίες του. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, ιδρύεται στη Βηρυτό στις αρχές της δεκαετίας του 1950, η πιο εξέχουσα πατριωτική οργάνωση της περιόδου, το Κίνημα Αράβων Εθνικιστών (Movement of Arab Nationalists – Μ.Α.Ν.), με την οποία αρχίζει η πρώτη φάση του σύγχρονου και οργανωμένου πια παλαιστινιακού εθνικιστικού κινήματος.

Η ιδρυτική ηγετική ομάδα της οργάνωσης ΜΑΝ, περιλάμβανε απόφοιτους και τελειόφοιτους του Αμερικανικού Πανεπιστημίου της Βηρυτού, από μεσαίες και ανώτερες κοινωνικές τάξεις. Παλαιστίνιους και μη, μουσουλμάνους και χριστιανούς. Αντίθετα, η βάση της οργάνωσης συνίστατο από Παλαιστινίους των προσφυγικών καταυλισμών, κυρίως στο Λίβανο και την Ιορδανία, διαφόρου κοινωνικής καταγωγής. Κατά το πρότυπο των σοσιαλιστικών οργανώσεων, η ηγεσία διεξήγαγε επαναστατικό βίο κατ’ επάγγελμα, ενώ τα μεσαία στελέχη συνήθως ήταν δάσκαλοι και σπουδαστές λυκείων και πανεπιστημίων. Με την άνοδο του Νάσσερ στην Αίγυπτο το 1955, και τη θεαματική ανάληψη των  φιλόδοξων πρωτοβουλιών του για την πολιτική ένωση του αραβικού κόσμου, η ΜΑΝ βρήκε έναν προστάτη-σύμμαχο. Η ΜΑΝ προσχώρησε ανεπιφύλακτα στον σοσιαλίζοντα νασσερισμό και βασίστηκε στην υλική του υποστήριξη. Η παλαιστινιακή υπόθεση παρέμεινε φυσικά ψηλά στην ατζέντα, αλλά πάντα εξαρτώμενη από την ευόδωση της πρώτης προτεραιότητας  – κάτι που ευλόγως προέκυπτε και από τη βασική θέση της οργάνωσης πως η Nakba («Καταστροφή») υπήρξε συνέπεια της διαίρεσης των Αράβων.

Η μεγάλη ιστορική ήττα της Αιγύπτου και των υπολοίπων (Συρία, Ιορδανία, Λίβανος) στον «Πόλεμο των Επτά Ημερών» τον Ιούνη του 1967, και η εκ νέου επέκταση του Ισραήλ, στάθηκε η ταφόπλακα του παναραβικού προτάγματος γενικώς, αλλά και ειδικώς ως προτεραιότητα του παλαιστινιακού εθνικισμού. Συνειδητοποιώντας την πλήρη αποτυχία του νασσερικού οράματος, νέες οργανώσεις αναδύονται στην Παλαιστίνη ως ηγέτιδες πολιτικές δυνάμεις, που έθεταν πλέον την απελευθέρωση της Παλαιστίνης ως πρώτη προτεραιότητα και υπόθεση του ίδιου του παλαιστινιακού λαού. Αυτό φυσικά σήμαινε αναπόφευκτη ένοπλη πάλη.  

Η «παλαιστινιακή υπόθεση» γίνεται «υπόθεση των Παλαιστινίων» – Η Φατάχ

Στη νέα αυτή φάση, μία οργάνωση (Φατάχ) και ένας ηγέτης (Γιασέρ Αραφάτ) κυριαρχεί, και αναδεικνύεται ως κατεξοχήν εκπρόσωπος του παλαιστινιακού έθνους.

Σε εμφανή αντίθεση με την ΜΑΝ, υιοθετείται η ένοπλη βία στα Κατεχόμενα, με ορμητήρια τους προσφυγικούς θύλακες στα γειτονικά κράτη. Μέσα από τις στάχτες της ήττας του 1967, επιτυγχάνεται μαζική υποστήριξη και αντιπροσώπευση μεταξύ των παλαιστινίων, κυρίως της διασποράς, αλλά και στην Παλαιστίνη. Έχοντας ως πρότυπο τα πετυχημένα παραδείγματα ένοπλου εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα στο Βιετνάμ, την Αλγερία και την Κούβα, η Φατάχ ρίσκαρε μία κατά μέτωπο αντιπαράθεση με τις απείρως πιο ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις του Ισραήλ, κερδίζοντας μικρές αλλά εντυπωσιακές νίκες, που συνέβαλαν τα μέγιστα στην καθιέρωσή της ως ηγέτιδας πολιτικής δύναμης στην Παλαιστίνη και ως αντιπροσώπου της στην διεθνή διπλωματική σκηνή.

Μέσω του πλήρη ελέγχου της PLO, της οργάνωσης-ομπρέλας δηλαδή όλων των πολιτικών δυνάμεων της Παλαιστίνης, η Φατάχ και ο Αραφάτ εκπροσώπησαν το παλαιστινιακό έθνος στο εξωτερικό και διαπραγματεύτηκαν ως μια παλαιστινιακή φωνή, απευθείας με τον διεθνή παράγοντα και όχι πια διά μέσου των άλλων αραβικών κρατών. Ο βασικός όμως προγραμματικός στόχος του παλαιστινιακού εθνικισμού υπό την ηγεσία της Φατάχ, παρέμενε η επιστροφή των εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων στα κατεχόμενα και η ίδρυση ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους στα όρια της πρώην βρετανικής Εντολής, όπως καθορίστηκε μετά τον Α’ΠΠ. Αυτό φυσικά θα σήμαινε την de jure καταστροφή του Ισραήλ.

Η προφανής απόκλιση μεταξύ της πατριωτικής ρητορείας στο εσωτερικό, και της real politik της Φατάχ στο εξωτερικό, οδήγησε στη δεκαετία του 1980, μετά και από τις συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ στα τέλη των 70’s (οι οποίες επί της αρχής βασίστηκαν στην Απόφαση 181 του 1948 περί δύο κρατών για δύο λαούς), στην «απόφαση-ανάθεμα» για τον παλαιστινιακό εθνικισμό. Σταδιακά και αναπόφευκτα, γι αόλο και περισσότερους Παλαιστίνιους, ειδικά στα κατεχόμενα, οι διπλωματικές συμφωνίες του Αραφάτ και οι απευθείας συνομιλίες του με τις ηγεσίες του Ισραήλ, συνιστούσαν κάτι σαν μυστική διπλωματία που αναιρούσε μια βασική αρχή: την μη αναγνώριση του Ισραήλ ως νόμιμου κράτους μέσα στα όρια της Παλαιστίνης. Παρόλο που οι συμφωνίες αυτές, όπως και οι επόμενες του Όσλο το 1993, αποτέλεσαν αντικειμενικά ό,τι πιο κοντινότερο στο στόχο της ίδρυσης παλαιστινιακού κράτους, παγιώθηκαν στην συλλογική συνείδηση πολλών Παλαιστινίων ως μία εν πολλοίς «μειοδοτική» πολιτική που νομιμοποιούσε ηθικά το Ισραήλ ως συνομιλητή και κυρίαρχο κράτος.

Η ανάδυση του ισλαμιστικού εθνικισμού – Η Χαμάς

Η πρώτη Ιντιφάντα (που σημαίνει στα αραβικά «ταρακούνημα») τον Δεκέμβριο του 1987 υπήρξε μια αυθόρμητη και ανοργάνωτη αντίδραση μέσα στην ίδια την Παλαιστίνη, από ένα νεαρό υποκείμενο που δεν είχε το βίωμα της προσφυγιάς, αλλά εκείνο της Κατοχής. Η σφοδρή (πλην άοπλη) αυτή νεολαιίστικη εξέγερση, δεν έληξε ουσιαστικά παρά μόνο μέχρι το 1993, όταν με τη συμφωνία του Όσλο συγκροτήθηκε και αναγνωρίστηκε διεθνώς η Παλαιστινιακή Αρχή.  Οι νεαροί αυτοί Παλαιστίνιοι δεν ελεγχόταν από τη Φατάχ, αλλά μάλλον διακατέχονταν από αισθήματα απογοήτευσης απέναντί της. Ειδικά στην περιοχή της Γάζας, εξελίχθηκε σε προνομιακό κοινό μιας αναδυόμενης πολιτικής δύναμης στην παλαιστινιακή πολιτική σκηνή, της Χαμάς (ακρωνύμιο στα αραβικά του «Κινήματος της Ισλαμικής Αντίστασης»). Ως αυτόχθων οργανισμός (ιδρύθηκε μέσα στην Παλαιστίνη), στα τέλη της δεκαετίας του 1940 λειτούργησε ως παράρτημα στη Γάζα των Αδελφών Μουσουλμάνων της Αιγύπτου, ενώ η δράση της είχε όλα αυτά τα χρόνια φιλανθρωπικό και πολιτιστικό χαρακτήρα.

Αυτό άρχισε να αλλάζει από τις αρχές της δεκαετίας του ‘80, όταν μέλη της άρχισαν να καταφεύγουν σε ένοπλες ενέργειες υπό τον οργανωτικό μανδύα της «Ισλαμικής Τζιχάντ», ενώ μετά το ξέσπασμα της Ιντιφάντα, η Χαμάς πέρασε εξ’ ολοκλήρου στην απευθείας ένοπλη αντιπαράθεση με τις ισραηλινές δυνάμεις, αμφισβητώντας στην πράξη την πρωτοκαθεδρία της Φατάχ που εν πολλοίς είχε αναστείλει την ένοπλη δράση για χάρη της διπλωματίας.

Η ιδεολογία της Χαμάς συμπυκνώνεται στη διακηρυγμένη στόχευση ίδρυσης ισλαμικού κράτους στην Παλαιστίνη και την καταστροφή του Ισραήλ. Κεντρική θέση όμως στο λόγο της έχει η «Αντίσταση», και όχι η «Απελευθέρωση» ή η «Ανεξαρτησία». Η διάσταση αυτή θέτει προτεραιότητα την hic et nunc δράση, ως μέσο για την επίτευξη του στόχου, σε αντιδιαστολή με τις «ανίερες» συνομιλίες με έναν εχθρό, τον οποίον κάθε πιστός μουσουλμάνος οφείλει να «καταστρέψει». Η ηγεσία, όπως και η βάση της Χαμάς, προέρχεται ταξικά από τα χαμηλά στρώματα της υπαίθρου, τα κατεξοχήν δηλ ευήκοα ώτα στην φονταμενταλιστική ισλαμιστική ιδεολογία. Στα χρόνια που ακολούθησαν τις συμφωνίες του Όσλο, η Χαμάς πέτυχε να αποκαθηλώσει την Φατάχ από την αδιαμφισβήτητη πρωτοκαθεδρία της μέσα στην Παλαιστίνη, ίσως και να την υποσκελίσει, χωρίς όμως να πάρει τη θέση της. Στην αναγνωρισμένη επικράτεια των λεγόμενων παλαιστινιακών εδαφών, έχει υπό τον έλεγχό της τη Λωρίδα της Γάζας, περιορίζοντας την εξουσία της Φατάχ στη Δυτική Όχθη, η οποία μέσω της Παλαιστινιακής Αρχής (τυπικά) εκπροσωπεί τους Παλαιστινίους στο εξωτερικό. Παρότι η ιδιότυπη αυτή διαρχία καθιστά τον παλαιστινιακό εθνικισμό πιο αδύναμο και απονομιμοποιημένο από ποτέ, και στο εσωτερικό απέναντι στο Ισραήλ, και στο εξωτερικό ενώπιον της διεθνούς κοινότητας, δεν μπορεί να κρύψει κάτω από το χαλί την νέο-συντηρητική υπόσταση του φονταμενταλισμού. Ούτε βέβαια και το εν πολλοίς φασίζον πολιτισμικό πλαίσιο οργάνωσης μιας διαχρονικά φτωχής και ταλαιπωρημένης κοινωνίας

Εν κατακλείδι

Η ισλαμιστική εκδοχή του Παλαιστινιακού εθνικισμού, υπό την οργανωτική καθοδήγηση της Χαμάς, βρέθηκε σύντομα απέναντι στα ίδια αδιέξοδα που βρέθηκε ο εθνικός αλυτρωτισμός της Φατάχ στη δεκαετία του ‘80, και πριν από αυτόν οι παναραβιστές εθνικιστές στη δεκαετία του 1960. Σήμερα, η ευόδωση της ίδρυσης ενός ενιαίου ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους, κυρίαρχου σε ολόκληρη την Παλαιστίνη, φαντάζει σχεδόν το ίδιο μακριά με το 1948. Από την σκοπιά της διεθνούς αλληλεγγύης, η υποστήριξη των δικαίων του Παλαιστινιακού Ζητήματος έχει σαφώς επιδεινωθεί μέσα στη γενικότερη απαξία του ισλαμιστικού προτάγματος. Επιπροσθέτως, αν δώσει κανείς βάση στις σημερινές διακηρύξεις της Ισραηλινής ηγεσίας, η Γάζα κινδυνεύει «να μην ξαναέχει ποτέ τη μορφή που έχει σήμερα».

Μπροστά και σε μια ενδεχόμενη νέα «Καταστροφή», η ιστορία του παλαιστινιακού εθνικισμού, όπως και να μετασχηματίζεται ιδεολογικά και οργανωτικά, έχει να επιδείξει μια επαναλαμβανόμενη συντριπτική ματαίωση. Κάθε νέα καταστροφή οδηγεί στην επόμενη μετενσάρκωση του παλαιστινιακού εθνικισμού, ως ένα διαρκές αδιέξοδο και μια θεμελιώδη εσωτερική δομική αστοχία του. Αλλά αυτή είναι η ιστορία και η ουσία του εθνικισμού, που είναι περισσότερο μια δηλητηριώδης κατασκευή, παρά δομικό στοιχείο του έθνους. Στην περίπτωση της Παλαιστίνης πρόκειται για μια ανατροφοδοτούμενη στόχευση του «ενός κράτους για ένα λαό», η οποία εν προκειμένω προϋποθέτει την ταυτόχρονη εξάλειψη ενός άλλου υπάρχοντος εθνο-κράτους στην ίδια περιοχή.

Οι σύγχρονες απόπειρες ξεπεράσματος ή παράκαμψης του εθνοκρατισμού στη γειτονική σπαρασσόμενη Συρία, με τη μορφή διεθνικών ομοσπονδιακών μορφωμάτων στις κουρδόφωνες βόρειες επαρχίες της, ίσως να δείχνουν ένα διαφορετικό εφικτό δρόμο επίλυσης. Αλλά βεβαίως, όπως και η «Καταστροφή» έτσι και η «Επίλυση» είναι ένας χορός που θέλει δύο, και με μια -έστω- ελάχιστη διάθεση να χορέψουν. Στο μεταξύ, και με φόντο εκείνη την αφίσα του φοιτητικού μας δωματίου, παρακολουθούμε συγκλονισμένοι για άλλη μια φορά την προετοιμασία για την επικείμενη νέα σφαγή στη Μέση Ανατολή, μην μπορώντας να ψελλίσουμε τίποτα περισσότερο και ουσιαστικότερο από «ειρήνη» και «ανθρωπισμό». Ούτε καν για «Δικαιοσύνη»…

*Ο Μάρκος Χατζησάββας είναι κοινωνιολόγος

Διαβάστε επίσης:

Η ιστορία και το παρόν του νέφους…

Παναραβισμός και σιωνισμός

Σε αυτές τις εκλογές δεν μιλήσαμε για το μέλλον της πόλης μας