Σε ανύποπτο χρόνο, και κάποτε μάλιστα από εντεταλμένα όργανα της πολιτείας, εκπέμπονταν προειδοποιήσεις για την επικινδυνότητα ορισμένων κατασκευών εν όψει των πλημμυρικών επεισοδίων.

Η υπερθέρμανση των πόλεων, τα «αστικά φαράγγια» που σχηματίζονται στους δρόμους – που λέει ο Κωνσταντίνος Τάτσης – προδιαθέτουν για τις αστικές πλημμύρες. Συμβαίνει τώρα, όπως συνέβαινε και παλαιότερα: το νερό παγιδεύεται σ’ αυτά τα φαράγγια και κάνει εν τέλει τις πόλεις πλωτές!

Παλιότερα επίσης τα πράγματα δεν ήταν ιδανικά: Η Διεύθυνση των Τεχνικών Υπηρεσιών του νομού Θεσσαλονίκης διαπίστωνε σε έγγραφό της στις 26.4.2006 τη διαβρωτική δράση των χειμάρρων Απολλωνίας και Μοδίου, που μπορεί να βάλει σε κίνδυνο τις γέφυρες της εθνικής οδού Θεσσαλονίκης – Καβάλας. Όταν η γέφυρα του Μοδίου υπέστη θανάσιμα πλήγματα, οι πολιτικοί το γύρισαν στο… ποδόσφαιρο: «Ο κ. Ψωμιάδης δίνει πάσα το «μπαλάκι» των ευθυνών στον κ. Σουφλιά, ο κ. Σουφλιάς στον κ. Παυλόπουλο, ο κ. Παυλόπουλος στον κ. Αλογοσκούφη»…

Η ως άνω ποδοσφαιροφανής περιγραφή της περιρρέουσας ατμόσφαιρας έδειξε παραστατικά την κρατούσα τάση «αυτο-απο-ενοχοποίησης» των κυρίαρχων πολιτικών παραγόντων από πάσαν κατασκευαστικήν νόσον και πάσαν μ@λ@κίαν…

Απώλειες και αποδιοργάνωση

Οι πολιτικοί διαχειριστές των μεγάλων έργων αθωώνουν εαυτούς και ημετέρους, ενώ συνήθως αποτολμούν να δηλώνουν γνώστες των προβλημάτων του νερού – είτε αυτό λείπει είτε πλεονάζει. Όμως η Ιστορία δείχνει πως τα πλημμυρικά παθήματα ελάχιστα προσλαμβάνονται ως μαθήματα. Μόνο στην περιοχή του λεκανοπεδίου Αθηνών, και μάλιστα όχι πρόσφατα, αλλά στις χρονιές 1961, 1977, 1994 και 2017, οι πλημμύρες προκάλεσαν 47, 29, 10 και 24 θανάτους αντίστοιχα, ενώ τεράστιες ήταν και οι υλικές ζημιές.

Στην ελληνική περιφέρεια τα μεγάλα πλημμυρικά επεισόδια γύρω από τον ποταμό Έβρο τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 2006 και οι εκτεταμένες καταστροφές καλλιεργούμενων εκτάσεων, έδειξαν την αξία των προληπτικών έναντι των κατασταλτικών δράσεων. Η πλημμύρα στον Έβρο επαναλαμβάνεται το 2010, για να επανέλθει δριμύτερη τον Φεβρουάριο του 2021, οπότε μια νεροποντή «επιτυγχάνει» σε μικρό διάστημα να προκαλέσει βιβλική καταστροφή σε δρόμους, χωράφια, κατοικίες, καταστήματα, μέχρι και στο αεροδρόμιο της Αλεξανδρούπολης!

Η ελληνική κυβέρνηση είθισται να καταλογίζει ευθύνες στη βουλγαρική κυβέρνηση που διαχειρίζεται τις υψηλές περιοχές της λεκάνης απορροής του ποταμού («ανάντη»), αφήνοντας αναξιοποίητες τις δυνατότητες για μια αντιπλημμυρική «υδροδιπλωματία» μεταξύ των χωρών…

Σημειώνει ο καθηγητής του ΑΠΘ Γ. Μυλόπουλος: «Η μόνη αποτελεσματική αντιμετώπιση των πλημμυρικών φαινομένων και των επιπτώσεών τους περνά υποχρεωτικά μέσα από την ολοκληρωμένη διαχείριση των υδάτων. Η αρχή αυτή επεκτείνει τον αντιπλημμυρικό σχεδιασμό από τις επιμέρους αποσπασματικές παρεμβάσεις – σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο – στη συνολική θεώρηση της λεκάνης απορροής ως ενιαίας φυσικής ενότητας».

Πλημμύρες, ύπαιθρος χώρα και πόλη

Οι πλημμύρες χτυπούν την ελληνική ύπαιθρο, όπως τη Θεσσαλία το 2023. Καταστρέφουν οδικά δίκτυα, καλλιέργειες, προχειροκατασκευές πάσης φύσεως, ακόμη και σπίτια δομημένα από αισιόδοξους εργολάβους ή αφελείς ιδιοκτήτες – που απεμπολούν τις παραδοσιακές αρχές της χωροθέτησης οικιστικών συνόλων σε στέρεα εδάφη. Σε χώρες του Τρίτου Κόσμου, όπως λ.χ. η Ταϊλάνδη και η Βιρμανία, οι πλημμύρες είναι κανονικό «ψωμοτύρι» και συμβαδίζουν με τα μεγάλα ελλείμματα των κοινωνικών υποδομών. Πάντως το πλημμυρικό ρεκόρ ανήκει στην Κίνα: Το 1931 κορυφώνεται μια σειρά πλημμυρών του ποταμού Yangtze, που τους επόμενους μήνες σκοτώνει 3,7 εκατομμύρια ανθρώπους!

Ακόμη όμως οι πλημμύρες απειλούν τους αστικούς χώρους του «Πρώτου Κόσμου», εξ αιτίας της συνεύρεσης και συνέργειας μιας σειράς παραγόντων.

● Ο ιστορικός Δημήτριος Καμπούρογλου ζητούσε κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου να απομακρύνουν από τον Ιλισσό «τα χώματα και τα χαλίκια τα οποία τον έχουν καταχώσει κατά διαφόρους πλημμύρας», όμως η πρωτοκαραμανλική περίοδος των μεγάλων έργων «κατέχωσε» κανονικά τον Ιλισσό υπό τη λεωφόρο Καλλιρρόης – υπό την κριτική του Αντώνη Τρίτση.

● Η μετατροπή των αθηναϊκών ρεμάτων – όπως ήταν οι οδοί Πανόρμου, Μάρνης, Φωκίωνος Νέγρη, Βουκουρεστίου κ.λπ. – σε «υδραυλικές διόδους» των ομβρίων υδάτων κάθε άλλο παρά αποκατέστησε την παροχετευτική ικανότητά τους, δεδομένου ότι άλλοι παράγοντες βρίσκονταν σε δράση.

● Η ρεματιά του Χαλανδρίου διέτρεξε τον κίνδυνο της τσιμεντοποίησης από «ρηξικέλευθες» δημοτικές αρχές, ενώ τα 760 ρέματα και ρυάκια της περιοχής του λεκανοπεδίου θα μπορούσαν όχι μόνο να εκτονώσουν ώς έναν βαθμό τα πλημμυρικά φαινόμενα, αλλά και να εξουδετερώσουν ώς έναν βαθμό – διαμέσου της παραγωγής ειδικών μικροκλιματικών συνθηκών – ακόμη και την ατμοσφαιρική ρύπανση του αστικού χώρου!

Τα πλημμυρικά φαινόμενα στην πόλη ήταν αποτέλεσμα της κοινής δράσης πολλών παραγόντων. Η αποψίλωση των περιαστικών δασών, η εξάλειψη ή υποβάθμιση των ελεύθερων χώρων της πόλης, η μείωση γενικώς της βιομάζας των φυτών του αστικού χώρου – όρα υποκατάσταση δενδρωδών και θαμνωδών εκτάσεων από γκαζόν κατά τα πρότυπα βορειοαμερικανικών προαστίων – είχαν αποτέλεσμα την επιτάχυνση της ροής των ομβρίων υδάτων. Η τσιμεντοποίηση και ασφαλτόστρωση των επιφανειών της πόλης είχε αποτέλεσμα την απόφραξη υδάτινων διόδων και οι υδάτινες μάζες «ξαποστάλθηκαν» σε προβληματικούς επιφανειακούς αποδέκτες.

Πλημμύρες και νεοφιλελευθερισμός

Η λογική του βραχυπρόθεσμου κέρδους και τα συμφέροντα της μεγαλομεσαίας ιδιοκτησίας εμπόδισαν την ένταξη των πλημμυρικών κινδύνων στον χωροταξικό σχεδιασμό. Η αντιπλημμυρική προστασία ήταν ανέκαθεν υπόθεση της μείζονος κοινωνίας και όλων των συνειδητών υπερασπιστών της ποιότητας ζωής, όμως οι κυρίαρχες δυνάμεις αντιμετώπισαν το θέμα με απίστευτη ελαφρότητα. Η ίδια «ψυχοπολιτική» συμπεριφορά συνέχισε να χαρακτηρίζει τις ίδιες δυνάμεις μέσα σε συνθήκες ακραίων κλιματικών φαινομένων και αδιανόητων φυσικών καταστροφών.

Στην Αμερική οι Ρεμπουπλικανοί αρνήθηκαν πόρους στη Νέα Ορλεάνη το 2004, σε «ανύποπτο» χρόνο προ της καταστροφής του τυφώνα «Κατρίνα», αν και η αμερικανική κοινωνία και όλοι οι άνθρωποι μέσης νοημοσύνης ήταν «υποψιασμένοι» για την αυξημένη συχνότητα επέλευσης φυσικών καταστροφών. Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα ότι στις απαρχές του επεισοδίου της Νέας Ορλεάνης του 2005, υπό την επήρεια του νεοφιλελεύθερου παραληρήματος περί μη κρατικής παρέμβασης, ο Πρόεδρος Μπους μίλησε για την πρωταρχική σημασία του «εθελοντισμού» (!), για να υποχρεωθεί στη συνέχεια να «τα μαζέψει» και να δουλέψει με άλλους δημόσιους παράγοντες…

Κάποιοι οικολόγοι φτάνουν σε θεαματικές υπερβολές προκειμένου να δείξουν τις συνέπειες του προβλήματος. Λόγου χάρη τον Νοέμβριο του 2001 το περιοδικό «Ecologist» δημοσίευε μια φωτοσύνθεση που έδειχνε τον πύργο του Άιφελ και το Παρίσι πλημμυρισμένο. Επρόκειτο φυσικά για μια εποικοδομητική υπερβολή – από εκείνα τα παιχνίδια που δηλώνουν ότι γενικώς η φύση «δεν παίζεται»…

* Ο Γιάννης Σχίζας είναι συγγραφέας

Σημειώσεις

1. Γ. Σχίζα: «Αττική», Εκδ. Σαββάλα, Αθήνα 1996

2. Ι. Μυλόπουλου: «Παγκόσμια Ημέρα Νερού: Εθνική Πολιτική για το Νερό – “Υδροδιπλωματία” για τον Έβρο», www.nomosphysis.org, Μάρτιος 2006

Διαβάστε επίσης:

Αγρότες: Την Τρίτη τελικά η συνάντηση με Μητσοτάκη

Οι «δρόμοι της φωτιάς»: Ο πρωθυπουργός δίνει ραντεβού με τους αγρότες για να αποτρέψει το ντόμινο των μπλόκων

Πλήρης στήριξη ΚΚΕ στους αγρότες, προετοιμασία για την απεργία της 28ης Φλεβάρη