Μέρος Έκτο

Το 1981 ήταν μια χρονιά – ορόσημο στη νεότερη ιστορία της χώρας. Η άνοδος στην εξουσία ενός ριζοσπαστικού κόμματος με έναν τόσο πανηγυρικό τρόπο ήταν κάτι πρωτόγνωρο, θα έλεγε κανείς δίχως υπερβολή ένα επίτευγμα. Άνοιγε μια νέα σελίδα στην πολιτική ιστορία της χώρας.

Η κομματικοποίηση του κράτους

Μέχρι την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, το κόμμα λειτουργούσε σαν ένα δευτερεύον εξάρτημα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο εξουσίας που στηριζόταν στο κράτος και τους μηχανισμούς του. Με αυτήν την πρακτική διοικούσε η Ν.Δ. ώς το 1981, δίχως να επιδιώξει να αλλάξει ένα καθεστώς το οποίο μάλιστα ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκό για την ίδια. Με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία άλλαξαν ριζικά αυτά τα δεδομένα και το πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργούσε το κράτος. Το ΠΑΣΟΚ διείσδυσε σε πρωτοφανή έκταση στο κράτος και απέκτησε τον έλεγχό του προκειμένου να ικανοποιήσει τα δικά του προτάγματα και συμφέροντα.

Η νίκη του ΠΑΣΟΚ είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την κομματικοποίηση του κράτους. Το κράτος αλώθηκε από το κόμμα. Στο βιβλίο του «Η κορυφή του πελατειακού κράτους» ο Δ. Σωτηρόπουλος σημειώνει: «Στον χώρο της δημόσιας διοίκησης, για παράδειγμα, η μέχρι τότε πρακτική της κατάληψης των ανώτερων αξιωμάτων από μόνιμους υπαλλήλους καταργήθηκε και οι πολιτικές εξουσίες διαχωρίστηκαν από τις διοικητικές εξουσίες, με την κατάργηση της θέσης του γενικού διευθυντή των υπουργείων και την εισαγωγή του θεσμού των ειδικών γραμματέων, που αποτελούν πρόσωπα μετακλητά, διορισμένα από τον εκάστοτε υπουργό. Εκτός των άλλων, αυτή η πρακτική είχε ως αποτέλεσμα να περιοριστεί ακόμα περισσότερο η ήδη περιορισμένη αποτελεσματικότητα του δημόσιου τομέα».

Ένα άλλο φαινόμενο της ανόδου του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία ήταν η εντυπωσιακή μαζική συμμετοχή σε κοινωνικές οργανώσεις. «Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα βρίσκεται στο συνδικαλιστικό κίνημα, όπου η λογική του ελέγχου των μαζικών κινητοποιήσεων από την ηγεσία των συνδικαλιστικών οργανώσεων που κυριαρχούσε μέχρι τότε έδωσε τη θέση της στον έλεγχο της μαζικής οργάνωσης και της επικράτησης στο ανοιχτό πεδίο των μαζικών διαδικασιών», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Γ. Θ. Μαυρογορδάτος, στο βιβλίο του «Ομάδες πίεσης και Δημοκρατία». Τα παραπάνω είχαν ως αποτέλεσμα την πλήρη κομματικοποίηση αυτών των διαδικασιών, που σύντομα κατέληξαν στη διαφθορά και στην καθολική αποδυνάμωση του ρόλου που καλούνταν να παίξουν οι οργανώσεις και το θεσμικό πλαίσιο.

Αυτή η νέα πολιτική κουλτούρα περιείχε στοιχεία αυθεντικής κοινωνικής κριτικής και εξέφραζε διάφορα ρεύματα κοινωνικών στρωμάτων, που εμφανίστηκαν στο προσκήνιο τη δεκαετία του ’60 έχοντας γαλουχηθεί με έντονα αντιδεξιές αντιλήψεις, τις οποίες αξιοποίησε και καλλιέργησε το ΠΑΣΟΚ. Αυτό δήλωνε με κατηγορηματικό τρόπο και ο εμπνευσμένος και χαρισματικός ηγέτης του Ανδρέας Παπανδρέου: ότι το Κίνημα αποτελούσε την πολιτική έκφραση των οραμάτων τριών γενεών, της γενιάς της Αντίστασης, της γενιάς του ριζοσπαστικού κινήματος της δεκαετίας του ’60 και εκείνης του Πολυτεχνείου.

Οι μεγάλες αλλαγές

Ωστόσο, η Αλλαγή σηματοδότησε την απαρχή της επίλυσης μιας σειράς χρόνιων προβλημάτων που βάραιναν δυσβάσταχτα την ελληνική κοινωνία και είχαν τις ρίζες τους στην εμφυλιοπολεμική περίοδο. Αυτό έγινε με μια σειρά νόμων που έθεταν τέλος σε αυτόν τον απαράδεκτο διαχωρισμό των Ελλήνων πολιτών, ενώ ταυτόχρονα αναγνωρίστηκε επίσημα η συμμετοχή του ΕΑΜ στην Εθνική Αντίσταση. Ως επιστέγασμα, μάλιστα, ο Παπανδρέου φρόντισε να δοθούν τιμητικές συντάξεις στους επιζώντες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης ανατρέποντας παγιωμένα κοινωνικά δεδομένα. Οι κυνηγημένοι Έλληνες πατριώτες τιμήθηκαν πλέον από την πατρίδα. Δυστυχώς, η ελληνική Αριστερά, οι άνθρωποι της οποίας δικαιώθηκαν ηθικά και υλικά, αντιμετώπισαν… εχθρικά αυτές τις εξελίξεις για στενά μικροκομματικούς λόγους. Επίσης, μέσα σε αυτό το πνεύμα ολοκληρώθηκε η διαδικασία που επέτρεπε στους πολιτικούς πρόσφυγες να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, ενώ μέχρι τότε μόνο σε ατομική βάση μπορούσαν να αποκτήσουν δικαίωμα επιστροφής.

Τέλος, η πιο χαρακτηριστική συμβολική κίνηση του Ανδρέα Παπανδρέου ήταν η τοποθέτηση του Μάρκου Βαφειάδη, παλιού αρχηγού του Δημοκρατικού Στρατού και πρώτου προέδρου της Κυβέρνησης του Βουνού κατά τον Εμφύλιο, ως υποψηφίου βουλευτή του Κινήματος στη λίστα Επικρατείας στις εκλογές του 1989 και 1990.

Με αυτές τις πρωτοβουλίες των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ βρήκαν την πλήρη δικαίωσή τους πάρα πολλοί άνθρωποι, οι οποίοι στο παρελθόν είχαν διωχθεί και καταστραφεί κοινωνικά και ηθικά για τις πολιτικές τους πεποιθήσεις – μια δικαίωση που δεν μπόρεσε να τους προσφέρει η παραδοσιακή Αριστερά.

Εκτός από τους παλιούς αριστερούς, το ΠΑΣΟΚ μπόρεσε να προσελκύσει και τα μικρομεσαία στρώματα των πόλεων και των αγροτικών περιοχών μέσα από μια πολιτική σημαντικών – πρωτόγνωρων παροχών. Σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του ’80 που κυριάρχησε το ΠΑΣΟΚ έγινε μια αναδιανομή του εισοδήματος προς όφελος των χαμηλότερων εισοδηματικών στρωμάτων. Επίσης, ιδιαίτερη μνεία οφείλουμε στο σημαντικότατο έργο του ΠΑΣΟΚ στον χώρο της κοινωνικής πολιτικής, παρά τις αντιδράσεις κατεστημένων δυνάμεων και ισχυρότατων παραγόντων που εμπόδιζαν την επέκταση και την ολοκλήρωσή της.

Παρόλα αυτά, η δημιουργία του Εθνικού Συστήματος Υγείας ανέτρεψε τα μέχρι τότε υφιστάμενα δεδομένα σε έναν πολύ ευαίσθητο τομέα της κοινωνικής πολιτικής. Μέσα στο πλαίσιο των μεγάλων αλλαγών και ταυτόχρονα των μεγάλων αντιδράσεων στον χώρο της υγείας, η παροχή υπηρεσιών υγείας μπόρεσε να γίνει πολύ πιο μαζική και στη συνέχεια, με τη δημιουργία Κέντρων Υγείας, να επεκταθεί έστω και ανεπαρκώς σε πληθυσμούς που τις στερούνταν ολοκληρωτικά.

Σημαντικές αλλαγές και ανοίγματα πραγματοποίησε το ΠΑΣΟΚ και στον χώρο της εκπαίδευσης με την ανανέωση του νομοθετικού πλαισίου. Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση συντελέστηκε μια εντυπωσιακή αλλαγή με το άνοιγμα των πανεπιστημίων σε νέους διδάσκοντες αλλά και σε νέα αντικείμενα. Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ προώθησε την πλήρη ανατροπή του μέχρι τότε υφιστάμενου οικογενειακού δικαίου, ψηφίζοντας έναν νέο οικογενειακό κώδικα, που θεωρήθηκε από τους πλέον προοδευτικούς στην Ευρώπη, εξασφαλίζοντας την πλήρη και νομική ισότητα των δυο φύλλων, εισάγοντας ουσιαστικά τη χώρα αλλά και την κοινωνία σε μια νέα, πρωτόγνωρη εποχή.

Με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία η Ελλάδα και η κοινωνία εισέρχονται σε μια νέα πραγματικότητα: σε αυτήν του σύγχρονου κόσμου.

Διαβάστε επίσης:

Αφιέρωμα: Η Ελλάδα της μεταπολίτευσης και της Ευρώπης – Η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία

Αφιέρωμα: Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης και της Ευρώπης – ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Αφιέρωμα 50 χρόνια Μεταπολίτευσης – Το πολιτειακό και άλλα προβλήματα