Μέρος πέμπτο

Το ΠΑΣΟΚ κλήθηκε να αντιμετωπίσει το μεγάλο κόστος των πολιτικών του επιλογών σε μια περίοδο που η ελληνική οικονομία έδειχνε σαφή σημάδια κόπωσης. Είχε, δε, προηγηθεί και η δεύτερη πετρελαϊκή κρίση του 1979, πράγμα που δυσχέραινε ακόμα περισσότερο την εφαρμογή των πολιτικών αυτών, αλλά και την πρώτη ουσιαστικά προσπάθεια εδραίωσης μιας κυβέρνησης καινοφανούς για τα πολιτικά χρονικά της χώρας.

Οικονομική πολιτική

Η οικονομία της χώρας πέρασε ένα στάδιο στασιμότητας και υψηλού πληθωρισμού, πράγμα που ανάγκασε την κυβέρνηση να προβεί σε εκτεταμένο δανεισμό. Ωστόσο, η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης της χώρας έθεσε σε λειτουργία τα κυβερνητικά αντανακλαστικά. Την επιδείνωση αυτή κλήθηκε να αντιμετωπίσει ως υπουργός των Οικονομικών ο Κώστας Σημίτης, ο οποίος, αντιμέτωπος με μια δομική κρίση, έπρεπε να πάρει αντιδημοφιλή μέτρα και μάλιστα μέσα σε μια στέρεα διαμορφωμένη νοοτροπία, αμετακίνητα προσηλωμένη στην πολιτική των συνεχών παροχών.

Το ΠΑΣΟΚ βρέθηκε μπροστά στους δικούς του στόχους και κυρίως αντιμέτωπο με το κράτος της Δεξιάς που είχε βαθύτατες ρίζες, εδραιωμένες στην ελληνική κοινωνία. «Προτεραιότητα» στον τρόπο άσκησης της εξουσίας καθιερώθηκε να έχει το κόμμα και όχι το κοινωνικό ή εθνικό συμφέρον. Αυτή, δε, η κοινά αποδεκτή από το σύνολο του πολιτικού συστήματος μεθοδολογία υπήρξε και η αχίλλειος πτέρνα της μεταπολιτευτικής πολιτικής.

Έτσι και ο Σημίτης ως υπουργός των Οικονομικών βρέθηκε μπροστά στη λαϊκή δυσαρέσκεια, με αποτέλεσμα ο Παπανδρέου να τον οδηγήσει στην παραίτηση – παραιτούμενος κι ο ίδιος από την προσπάθεια εξυγίανσης της οικονομίας… Τότε ήταν που το ΠΑΣΟΚ, στην προσπάθειά του να συγκρατήσει την εκλογική του βάση και να εδραιώσει την κομματική του κυριαρχία, πήρε ένα σωρό μέτρα που συνήργησαν στη διεύρυνση του οικονομικού αδιεξόδου. Μερικά, δε, από αυτά είχαν καταστροφικές συνέπειες. Για παράδειγμα, άφησε αφορολόγητα εισοδήματα από το εμπόριο, τον αγροτικό τομέα και τα ελεύθερα επαγγέλματα. Από την άλλη, ξόδευε αφειδώς προκειμένου να συντηρήσει τις κρατικές δαπάνες. Αυτή η οικονομική ασυδοσία ενίσχυσε τον παρασιτισμό, που αντλούσε πόρους από την εκτεταμένη παραοικονομία.

Έντονο πρόβλημα αντιμετώπισε το ΠΑΣΟΚ και στον χώρο της βιομηχανίας, η οποία δέχτηκε ισχυρά πλήγματα. Προκειμένου να μην κλείσουν πολλές βιομηχανικές μονάδες της χώρας και να βρεθούν οι εργαζόμενοι στον δρόμο, το Κίνημα τις πήρε υπό τον έλεγχο του κράτους μεταφέροντας έτσι το κόστος συντήρησής τους στους Έλληνες φορολογουμένους – σε όποιους απ’ αυτούς πλήρωναν φόρους…

Με την κυρίαρχη πολιτική αυτής της περιόδου γίνεται φανερή η τάση του ελληνικού κράτους να διαμορφώσει ένα ρυθμιστικό πλαίσιο δίχως ίχνος ανταγωνιστικότητας, που διευκόλυνε τη διανομή των προσόδων σε οργανωμένες ομάδες συμφερόντων. Αυτή η νέα πρακτική δημιούργησε σε βάθος χρόνου τις προϋποθέσεις για διαφθορά και κατάχρηση εξουσίας.

Εξωτερική πολιτική

Το πιο χαρακτηριστικό γεγονός εκείνης της περιόδου είναι ότι με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία ετέθη αμέσως τέλος στην αντιευρωπαϊκή ρητορική του, που κολάκευε τα κατώτατα μειονεκτικά αισθήματα του λαού προβάλλοντας έναν ακραίο «πατριωτικό» κομπλεξισμό. Το ίδιο ακριβώς συνέβη και με την αντιΝΑΤΟϊκή συνθηματολογία. Εν τω μεταξύ, στο πλαίσιο της απαγκίστρωσης του αμερικανικού στρατού από την περιφέρεια της Ανατολικής Ευρώπης, οι αμερικανικές βάσεις τέθηκαν σε ένα χρονοδιάγραμμα αποχώρησης από την Ελλάδα και στο τέλος έκλεισαν, με εξαίρεση εκείνες που συμπεριλαμβάνονταν στον ΝΑΤΟϊκό σχεδιασμό.

Η εξωτερική πολιτική του Παπανδρέου υπήρξε αμφιλεγόμενη και κυρίως δίχως απτά αποτελέσματα – για να δικαιολογήσει τον μεγάλο θόρυβο που προκαλούσε, ενώ συχνά δυσαρεστούσε τις δυτικές κυβερνήσεις. Η Ελλάδα εκείνη την εποχή είχε ενταχθεί στην περίφημη «Πρωτοβουλία των Έξι». Η «Πρωτοβουλία των Έξι» για την ειρήνη και τον διεθνή αφοπλισμό υπήρξε μια διεθνής πολιτική κίνηση στην οποία πρωτοστάτησαν οι ηγέτες έξι χωρών από διάφορες ηπείρους, με στόχο τον περιορισμό των εξοπλισμών και την προώθηση των ειρηνευτικών διαδικασιών μεταξύ εμπολέμων κρατών.

Θεωρείται ότι η κίνηση σημειώθηκε ως αντιστάθμισμα κατά της πολιτικής των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης που είχαν εμπλακεί σε μια διελκυστίνδα ανταγωνισμού μέσω του «προγράμματος του πολέμου των άστρων» και άλλων ενεργειών τους, οι οποίες είχαν καταστήσει επισφαλή τη διεθνή σταθερότητα. Στην πρωτοβουλία μετείχαν οι πρωθυπουργοί της Ελλάδας Ανδρέας Παπανδρέου, της Σουηδίας Ούλοφ Πάλμε, της Ινδίας Ίντιρα Γκάντι και οι πρόεδροι του Μεξικού Μιγκέλ ντε λα Μαντρίντ, της Αργεντινής Ραούλ Αλφονσίν και της Τανζανίας Τζούλιους Νιερέρε.

Μεταξύ άλλων ενεργειών που δεν είχαν εμφανή αποτελέσματα για τη χώρα μας, ήταν η πρωτοβουλία του Παπανδρέου να μην καταδικάσει το πραξικόπημα του Γιαρουζέλσκι στην Πολωνία, να διατυπώσει αντιρρήσεις στην εγκατάσταση των «ευρωπυραύλων» (γεγονός που για τη Δυτική Ευρώπη αντιμετωπιζόταν ως ζήτημα ζωής και θανάτου) και επίσης να μην καταδικάσει την κατάρριψη από τη Σοβιετική Ένωση ενός νοτιοκορεάτικου τζάμπο. Αλλά και στα ελληνοτουρκικά, η έντονη και σκληρή ρητορική του υπήρξε άκαρπη.

Εντούτοις, το ΠΑΣΟΚ είχε καταφέρει να αναπτύξει μιαν έντονη δυναμική στήριξης από τον λαό. Έτσι, κέρδισε άνετα και τις εκλογές του 1985 με ποσοστό 45,82% – έλαβε 161 έδρες. Στο προσκήνιο της πολιτικής ζωής επανήλθε και ο Κ. Μητσοτάκης και κυριάρχησαν οι προσωπικές αντιπαραθέσεις του με τον Α. Παπανδρέου, που κρατούσαν ήδη από το 1960. Εκείνη την περίοδο, ο Παπανδρέου έθεσε τέρμα και στην πολιτική σταδιοδρομία του Κ. Καραμανλή ικανοποιώντας τα έντονα αντιδεξιά αντανακλαστικά της εκλογικής του βάσης. Τότε ανεδείχθη Πρόεδρος ο Χρ. Σαρτζετάκης, που ήταν γνωστός από την υπόθεση Λαμπράκη.

Έναν χρόνο αργότερα, το 1986, το ΠΑΣΟΚ προχώρησε σε συνταγματική αναθεώρηση με βασικό στόχο τον περιορισμό των αρμοδιοτήτων του Προέδρου της Δημοκρατίας. Ο Ανδρέας Παπανδρέου θεωρούσε ότι οι εξουσίες του Προέδρου αποτελούσαν κίνδυνο για την εκτελεστική εξουσία και με αυτό το σκεπτικό προέβη στην κατάργησή τους. Από την άλλη, το πολιτικό σύστημα της χώρας έγινε έντονα πρωθυπουργικό, καθιστώντας τον εκάστοτε πρωθυπουργό κυρίαρχο της πολιτικής ζωής. Αυτό είχε και ως συνέπεια να καταστούν ανίσχυρες οι Κοινοβουλευτικές Ομάδες και κατ’ επέκταση να περιοριστεί η δύναμη των βουλευτών. Στο διάστημα αυτό οξύνθηκε η πολιτική αντιπαράθεση διαμορφώνοντας μιαν ανεπίτρεπτη πολιτική κουλτούρα.

Τέλος, η δεύτερη τετραετία του ΠΑΣΟΚ σημαδεύτηκε από μια σειρά σκανδάλων, απόρροια της έπαρσης των στελεχών του, που χαρακτηριζόταν σε πολλές περιπτώσεις από ένα εκρηκτικό μίγμα αυθαιρεσίας και ανευθυνότητας που οδηγούσε συχνά στην κατάχρηση εξουσίας.

Αποτέλεσμα αυτής της έκρυθμης κατάστασης ήταν να κατηγορηθεί και ο ίδιος ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ για συμμετοχή σε σκάνδαλο, πράγμα που είχε ως αποτέλεσμα να δυναμιτιστεί το ήδη τεταμένο πολιτικό κλίμα της χώρας, που έλαβε εκρηκτικές διαστάσεις παραμονές των εκλογών του 1989.

Διαβάστε επίσης:

Αφιέρωμα: Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης και της Ευρώπης – ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Αφιέρωμα 50 χρόνια Μεταπολίτευσης – Το πολιτειακό και άλλα προβλήματα

Αφιέρωμα: 50 χρόνια Μεταπολίτευσης