ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Ξεκίνημα υπό το βάρος μιας εθνικής τραγωδίας 15 Ιουλίου 1974: Η Εθνική Φρουρά της Κύπρου, μαζί με την Ελληνική Δύναμη Κύπρου (ΕΛΔΥΚ) και μερίδα στελεχών της ΕΟΚΑ Β΄, υποκινούμενοι από τη χούντα των συνταγματαρχών του Δημήτρη Ιωαννίδη, κινούνται πραξικοπηματικά με σκοπό την ανατροπή του εκλεγμένου Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, Αρχιεπίσκοπου Μακαρίου Γ και την επίτευξη της ένωσης με την Ελλάδα. Πρόκειται για το τελευταίο και μεγαλύτερο έγκλημα της χούντας εναντίον του ελληνισμού.

19 Ιουλίου 1974: Μετά την εκδήλωση του πραξικοπήματος, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος διέφυγε προς την Πάφο, και στη θέση του πρόεδρος ανέλαβε ο Νίκος Σαμψών, ανακηρύσσοντας την «Ελληνική Δημοκρατία της Κύπρου». Ο Μακάριος, μέσω Μάλτας και Λονδίνου, έφτασε στη Νέα Υόρκη, και στις 19 Ιουλίου στη σύσκεψη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Εκεί, κατήγγειλε τη χούντα των Αθηνών για εισβολή.

«Ελληνικέ κυπριακέ λαέ. Γνώριμη είναι η φωνή που ακούης. Γνωρίζετε ποιος σας ομιλεί. Είμαι ο Μακάριος. Είμαι αυτός που εκλέξατε αρχηγό σας. Είμαι συμπολεμιστής και ηγήτοράς σας στον κοινό αγώνα. Το πραξικόπημα της χούντας απέτυχε. Ήμουν ο στόχος. Και όσο είμαι ζωντανός, η χούντα στην Κύπρο δεν θα περάσει…»

Απόσπασμα από το διάγγελμα που εκφώνησε ο Μακάριος από τον ραδιοφωνικό σταθμό της Πάφου

«…Καλώ τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας να καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια, ώστε να τεθεί ένα τέλος στην αφύσικη αυτή κατάσταση που δημιουργήθηκε με το πραξικόπημα των Αθηνών. Καλώ το Συμβούλιο Ασφαλείας να κάνει χρήση όλων των τρόπων και μέσων που διαθέτει, ώστε να αποκατασταθούν χωρίς καθυστέρηση η συνταγματική τάξη και τα δημοκρατικά δικαιώματα του λαού της Κύπρου. Όπως ανέφερα ήδη, τα γεγονότα της Κύπρου δεν αποτελούν εσωτερική υπόθεση των Ελληνοκυπρίων.

Αφορούν και επηρεάζουν και τους Τουρκοκυπρίους. Το πραξικόπημα της ελληνικής χούντας αποτελεί εισβολή και οι συνέπειές του πλήττουν ολόκληρο τον κυπριακό λαό, Έλληνες και Τούρκους…»

Απόσπασμα από την ομιλία του Μακάριου στον ΟΗΕ

Στις 19 Ιουλίου και από το βήμα του Οργανισμού, ο Μακάριος εξαπέλυσε έναν ιστορικό λόγο, στον οποίο κατηγόρησε δριμύτατα την ελληνική χούντα για σχεδίαση του πραξικοπήματος και «εισβολή στην Κύπρο». 20 Ιουλίου 1974: Στις 20 Ιουλίου, η Τουρκία επικαλούμενη το άρθρο 4 της συνθήκης Εγγυήσεων, εισέβαλε στην Κύπρο. Ουσιαστικά, έγινε στρατιωτική αποβίβαση, χωρίς ιδιαίτερες αντιστάσεις από την ελληνοκυπριακή πλευρά, λόγω και των διαβεβαιώσεων που είχαν οι Τούρκοι κατά το προηγούμενο διάστημα. 20-22 Ιουλίου 1974, «Αττίλας Ι»: Στις 20 Ιουλίου 1974, σαράντα περίπου χιλιάδες Τούρκοι στρατιώτες, υπό την υποστήριξη της τουρκικής αεροπορίας και του ναυτικού εισέβαλαν παράνομα και κατά παράβαση του καταστατικού χάρτη του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών στις βόρειες ακτές της Κυπριακής Δημοκρατίας. 23 Ιουλίου 1974: Ο Νίκος Σαμψών προ της διαφαινόμενης κατάρρευσης παραιτήθηκε, όπως και το στρατιωτικό καθεστώς στην Ελλάδα. Κάτω από αυτές τις εθνικά ταπεινωτικές συνθήκες και έχοντας χάσει τον έλεγχο της κατάστασης, οι αρχηγοί του στρατού, στη σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε στις 23 Ιουλίου 1974, αποφάσισαν, με εξαίρεση τον ιταμό Δημήτρη Ιωαννίδη (ο οποίος, ωστόσο, δεν πρόβαλε αντίσταση) να παραδώσουν τη διακυβέρνηση της χώρας στους πολιτικούς. Αμέσως μετά ακολούθησε νέα σύσκεψη, όπου μετείχαν πρώην πρωθυπουργοί. Τότε, αποφασίστηκε να αναλάβει την πρωθυπουργία ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, που ήταν και ο τελευταίος πρωθυπουργός πριν από το πραξικόπημα. Η τελική αυτή απόφαση άλλαξε κατόπιν εντόνου παρεμβάσεως του Αβέρωφ, που ήταν στέλεχος της ΕΡΕ και άνθρωπος του Καραμανλή. Ο Αβέρωφ έπεισε τους στρατιωτικούς να προσκαλέσουν τελικά τον αυτοεξόριστο Κ. Καραμανλή από το Παρίσι για να γίνει ο πρώτος πρωθυπουργός της Μεταπολίτευσης.

8 Αυγούστου 1974: Συγκαλείται διάσκεψη στη Γενεύη, με τη συμμετοχή των υπουργών Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας (Τζέιμς Κάλαχαν), της Ελλάδας (Γεωργίου Μαύρου) και της Τουρκίας (Τουράν Γκιουνές), καθώς και των εκπροσώπων των Ελληνοκυπρίων (Γλαύκου Κληρίδη) και των Τουρκοκυπρίων (Ραούφ Ντενκτάς). Από την μεριά της, η Τουρκία, γνωρίζοντας ότι είχε σαφώς το πάνω χέρι στην Κύπρο από στρατιωτικής απόψεως, σαμποτάρισε την όλη διαπραγματευτική διαδικασία επιδεικνύοντας αδιαλλαξία και αλαζονεία. Σε αντίθεση με την ελληνοκυπριακή πλευρά, που είχε σαφείς εντολές να τηρήσει στο ακέραιο την κατάπαυση των εχθροπραξιών, η Τουρκία, στο χρονικό διάστημα που είχε παρέλθει από τη σύναψη της ανακωχής της 22ας Ιουλίου, είχε παραβιάσει δεκάδες φορές την εκεχειρία πραγματοποιώντας επιχειρήσεις μικρής κλίμακας και ενισχύοντας τον θύλακα της Κερύνειας. 14-16 Αυγούστου 1974, «Αττίλας ΙΙ»: Το απόγευμα της 16ης Αυγούστου, όταν συμφωνήθηκε εκ νέου κατάπαυση του πυρός, οι τουρκικές δυνάμεις είχαν κατορθώσει να καταλάβουν ολόκληρη τη ζώνη που αναφερόταν στο σχέδιο που είχε προτείνει στη Γενεύη ο Ντενκτάς, καθώς και την περιοχή της Αμμοχώστου (μια συνολική έκταση που αντιστοιχούσε περίπου στο 36% των εδαφών της Κυπριακής Δημοκρατίας). Οι τουρκικές κατεχόμενες δυνάμεις εκτόπισαν 180.000 Κύπριους, ενώ άλλοι 20.000 παρέμειναν εγκλωβισμένοι. Συνολικά υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν περίπου 3.000 Ελληνοκύπριοι.

Δεκέμβριος 1974: Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος επιστρέφει στην Κύπρο δίνοντας χάρη περίπου σε 5.000 μέλη της ΕΟΚΑ Β΄. Από το 1974 έως σήμερα συνεχίζονται οι συνομιλίες για ειρηνική και δίκαιη επίλυση του κυπριακού προβλήματος.

Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας

Η επιστροφή του Καραμανλή στην Ελλάδα έγινε μέσα σε μια πραγματικά συγκλονιστική ατμόσφαιρα υποδοχής. Στον αντίποδα όλων των πανηγυρισμών, η χώρα βρισκόταν σε άθλια κατάσταση και ο Καραμανλής μπροστά σε ένα σωρό δυσεπίλυτα προβλήματα που απαιτούσαν άμεσες και αποτελεσματικές λύσεις και λεπτούς χειρισμούς λόγω των ειδικών περιστάσεων… Η μετάβαση από το δικτατορικό καθεστώς στη δημοκρατία δεν ήταν στρωμένη με ρόδα.

Ο Καραμανλής αμέσως ανέλαβε δράση συγκροτώντας μια κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας στην οποία συμμετείχαν στελέχη της Δεξιάς και του Κέντρου. Όλα τα πρόσωπα ήταν προσεκτικά επιλεγμένα ώστε να πληρούν τις προϋποθέσεις εκείνες που απαιτούσαν τα καθήκοντα που θα αναλάμβαναν. Εκ των πραγμάτων, το μείζον πρόβλημα το οποίο η νέα κυβέρνηση καλείτο να αντιμετωπίσει ήταν η τουρκική εισβολή στην Κύπρο.

Άμεσα και δίχως δεύτερη σκέψη εγκαταλείφθηκε κάθε ιδέα στρατιωτικής σύγκρουσης με την Τουρκία. Ήταν περισσότερο από εμφανές ότι ο ελληνικός στρατός δεν ήταν σε θέση για κανέναν λόγο να αναλάβει ένα παρόμοιο εγχείρημα. Ο μόνος δρόμος της Ελλάδας ήταν να αποδεχτεί τη δυσμενέστατη για αυτή θέση και να κάνει ό,τι μπορεί στο διπλωματικό πεδίο, στο οποίο δεν υπήρχαν και πολλά περιθώρια. Η διπλωματία για να ασκηθεί χρειάζεται και κάποια μέσα πίεσης, μέσα που η Ελλάδα δεν διέθετε.

Οι ελληνοτουρκικές συνομιλίες δεν απέφεραν κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Αντίθετα, ο τουρκικός στρατός προχώρησε ανενόχλητος σε νέες επιχειρήσεις καταλαμβάνοντας τελικά το 40% του νησιού. Τότε, ως ένδειξη έντονης διαμαρτυρίας, η κυβέρνηση Καραμανλή, υπό την πίεση και του επικαιρικού λαϊκισμού, αποχώρησε από το στρατιωτικό σκέλος ΝΑΤΟ!

Η εμπιστοσύνη του ΝΑΤΟ προς τη χώρα κατέπεσε τότε και στη ζωή κάθε μετέπειτα ελληνικής κυβέρνησης μπήκε το Κυπριακό ως βασικό και πρώτο προς επίλυση πρόβλημα της εξωτερικής της πολιτικής.

Διαβάστε επίσης:

Περί γάμου – Μέρος έκτο: Η απόλυτη ανατροπή

Περί γάμου: Μέρος πέμπτο – Ο γάμος τον 20ό αιώνα

Περί γάμου – Μέρος τέταρτο