Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 και μετά, οι εξελίξεις γύρω από το μοντέλο του γάμου υπήρξαν ραγδαίες, καθώς αναμορφώθηκε εκ βάθρων ολόκληρο το πολιτικό, νομικό και οικονομικό πλαίσιο. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι όσα βήματα δεν έγιναν τους περασμένους αιώνες, πραγματοποιήθηκαν μέσα σε μιαν εικοσαετία, όπου άλλαξαν όλα και κυρίως εδραιώθηκε μια νέα νοοτροπία. Η κοινωνία έβλεπε πλέον με εντελώς διαφορετικό τρόπο τον γάμο, ενώ την ίδια στιγμή οι γυναίκες απέκτησαν πρόσβαση σε νομικά δικαιώματα, στη μόρφωση, στην αντισύλληψη και στην ισότιμη με τους άντρες εργασία.

Τα διαζύγια πλέον αντιμετωπίζονταν δίχως προκαταλήψεις και έγιναν μια τρέχουσα νομική διαδικασία, η οποία δεν αποτελούσε αντικείμενο κοινωνικής κριτικής. Η νέα αυτή πραγματικότητα και η εξ αντικειμένου αλλαγή των παραγωγικών δομών δεν διευκόλυναν πλέον το πρότερο σχήμα που ήθελε τον άντρα κουβαλητή και τη γυναίκα νοικοκυρά. Όλες αυτές οι αλλαγές είχαν αντίκτυπο και στις σεξουαλικές σχέσεις. Για παράδειγμα, άρχισαν να γίνονται αποδεκτές οι γεννήσεις εκτός γάμου, αλλάζοντας ταυτόχρονα τη δομή των προσωπικών σχέσεων μέσα σε ένα νέο πολιτισμικό περιβάλλον που κοιτούσε πλέον τον κόσμο με νέο βλέμμα.

Οι δυο τελευταίες δεκαετίες του περασμένου αιώνα μεταμόρφωσαν εκ βάθρων τον ρόλο του γάμου με ό,τι σήμαινε αυτό σε κοινωνικές αλλαγές όσο και στις προσωπικές ζωές των ανθρώπων. Η δημοκρατία και ο χώρος που δημιουργήθηκε για τα πολιτικά δικαιώματα εξάλειψαν απαράδεκτες και απάνθρωπες για σύγχρονες κοινωνίες διακρίσεις μεταξύ των νόθων και νόμιμων παιδιών, άνοιξαν τις πόρτες της παραγωγής στις ισότιμες εργασιακές σχέσεις των γυναικών με τους άντρες, διαχώρισαν τις σεξουαλικές σχέσεις από την αναπαραγωγή. Ψηφίστηκε το συναινετικό διαζύγιο.

Ο νέος σύγχρονος κόσμος απαιτούσε νέες, σύγχρονες αντιλήψεις για να λειτουργήσει. Όπως γίνεται κατανοητό, εξελίξεις που εκκολάπτονταν αιώνες συμπυκνώθηκαν μέσα σε λίγες δεκαετίες, πράγμα που σημαίνει ότι έως ένα σημείο οι αντιδράσεις που πάντα υπάρχουν σε κάθε αλλαγή (από αυτούς που λατρεύουν να κοιτούν το παρελθόν και όχι το παρόν και το μέλλον, ώστε να νιώθουν βολικά στον δικό τους κόσμο) γίνονται κατανοητές. Κοντολογίς, στον πολιτισμένο κόσμο, δηλαδή αυτόν των δυτικών δημοκρατικών χωρών, το τέλος του 20ού αιώνα σήμανε την παράδοση στον επόμενο 21ο αιώνα όλων αυτών των διαμορφωμένων πολιτικών που ήταν απαραίτητες για το ξεκίνημα μιας νέας εποχής – που δεν θα θύμιζε σε τίποτα τον παλιό «καλό» καιρό.

Προφανώς, ο γάμος στις περισσότερες χώρες δεν είναι καταδικασμένος, ούτε απαξιωμένος. Ο γάμος εξακολουθεί να πριμοδοτείται και να στηρίζεται από τον νόμο. Παρά την αύξηση των διαζυγίων και της αγαμίας, τα πρότυπα για έναν καλό γάμο παραμένουν. Πολλά είναι επίσης εκείνα τα ζευγάρια που εργάζονται σκληρά για να οικοδομήσουν μια σχέση αμοιβαιότητας που να εμπλουτίζει τη σχέση τους. Επίσης, ο γάμος ως «σχέση» μεταξύ δύο ατόμων λαμβάνεται πολύ πιο σοβαρά και συνοδεύεται από υψηλότερες συναισθηματικές προσδοκίες από ποτέ.

Η μεγάλη επανάσταση στο οικογενειακό δίκαιο στην Ελλάδα

Ολοκληρώνοντας αυτό το σύντομο αφιέρωμα στην ιστορία του γάμου, θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούμε στη μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου ξεκινώντας από τις πρόσφατες δηλώσεις του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη: «Θυμάμαι ακόμα, το 1982, όταν ήρθε η μεγάλη επανάσταση στο Οικογενειακό Δίκαιο, και η Νέα Δημοκρατία καταψήφισε διατάξεις οι οποίες τώρα μας φαίνονται απολύτως προφανείς: η αποποινικοποίηση της μοιχείας, η ποινικοποίηση της οικογενειακής βίας, η δυνατότητα στη γυναίκα να κρατήσει το επώνυμό της. Βλέπετε, λοιπόν, ότι οι κοινωνίες προχωρούν και πρέπει…».

Με τον νόμο 1250 του 1982, η πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ καθιστούσε ισότιμο τον πολιτικό με τον θρησκευτικό γάμο, προκαλώντας θύελλα αντιδράσεων κυρίως από τη μεριά της Εκκλησίας. Θεωρούμε ότι ήρθε η ώρα να ολοκληρωθεί αυτή η ριζοσπαστική για εκείνη την εποχή αλλαγή με την καθιέρωση του πολιτικού γάμου ως υποχρεωτικού και την προαιρετική τέλεση του θρησκευτικού.

Με το άρθρο 6 του νόμου 1271/1982 «το άρθρο 357 του Ποινικού Κώδικα για τη μοιχεία καταργείται. Δικογραφίες που εκκρεμούν για παραβάσεις του άρθρου 357 του Ποινικού Κώδικα τοποθετούνται στο αρχείο με πράξη του αρμόδιου εισαγγελέα και τα διωκτικά έγγραφα που έχουν εκδοθεί επιστρέφονται ανεκτέλεστα. Οι καταδικαστικές αποφάσεις για μοιχεία που έχουν εκδοθεί μέχρι την ισχύ αυτού του νόμου και οι ποινές που επιβλήθηκαν με αυτές σύμφωνα με το άρθρο 357 του Ποινικού Κώδικα διαγράφονται από το ποινικό μητρώο και διατάσσεται η καταστροφή των σχετικών δελτίων».

Με τον νόμο 1329/83, στο πλαίσιο εκσυγχρονισμού του Οικογενειακού Δικαίου, καθιερώθηκε επίσης και το συναινετικό διαζύγιο, ενώ καταργήθηκε και ο θεσμός της προίκας. Ως προίκα νοούνταν από νομικής άποψης ένα σύνολο περιουσιακών στοιχείων που μεταβίβαζαν, πριν από τον γάμο, είτε η ίδια η νύφη είτε οι συγγενείς της στον γαμπρό. Όπως αναφέραμε ήδη στο δεύτερο μέρος του αφιερώματός μας που σχετιζόταν με τον γάμο στην αρχαία Ελλάδα, ο θεσμός αυτός είχε τις ρίζες του στην αρχαιότητα με σκοπό την οικονομική ενίσχυση της νέα οικογένειας, ώστε να ξεκινήσει τη νέα της ζωή με μια βάση. Είναι προφανή τα πολλά και διάφορα προβλήματα που δημιουργούσε αυτός ο θεσμός σε πολλές οικογένειες που αδυνατούσαν να ανταποκριθούν οικονομικά στις απαιτήσεις του.

Μπορεί το Σύνταγμα του 1975 να έλεγε ότι «όλοι οι Έλληνες και οι Ελληνίδες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου», στην πραγματικότητα, ωστόσο, υπήρχαν σοβαρά νομικά κενά προκειμένου να εκπληρωθεί η βούληση του νομοθέτη. Αυτά ακριβώς τα κενά επιχείρησε να καλύψει στην πρώτη κιόλας περίοδο της θητείας της η κυβέρνηση του Αντρέα Παπανδρέου.

Στον κυβερνητικό απολογισμό της πρώτης τετραετίας (1981 – 1985) αναφερόταν χαρακτηριστικά πως «αλλάξαμε ριζικά το Οικογενειακό Δίκαιο που κρατούσε αναχρονιστικό τον θεσμό της οικογένειας και υποτιμούσε την Ελληνίδα». Μεταξύ άλλων, κατοχυρώθηκε το δικαίωμα στην εργασία και για τα δύο φύλα με την εφαρμογή της αρχής της ισότητας, υπήρξαν προϋποθέσεις για ίση πρόσβαση στην απασχόληση, ίση αμοιβή για ίσης αξίας εργασία (αν και στην πράξη δεν εφαρμόστηκε ευρέως) και άρση των επαγγελματικών διακρίσεων.

Επίσης επικυρώθηκε η Διεθνής Σύμβαση αρ. 103 για την προστασία της μητρότητας, την οποία η Ελλάδα δεν είχε επικυρώσει από το 1952, όπως και η Διεθνής Σύμβαση αρ. 122 για την πολιτική της απασχόλησης ανεξάρτητα από φύλο, φυλή και θρησκεία, αλλά και η Διεθνής Σύμβαση αρ. 111 για την απαγόρευση διακρίσεων στην απασχόληση και στο επάγγελμα. Τέλος, αυξήθηκε η άδεια μητρότητας στον ιδιωτικό τομέα από 12 σε 14 εβδομάδες.

Στις 15 Φεβρουαρίου 2024, η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη έφερε στη Βουλή το νομοσχέδιο για τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών που ψηφίστηκε με ονομαστική ψηφοφορία. Συνολικά ψήφισαν 254 βουλευτές, επί της αρχής ψήφισαν «ναι» 176, «όχι» 76 και παρών 2. Το BBC έβγαλε έκτακτη είδηση για την ψήφιση του νόμου γράφοντας πως «η Ελλάδα έγινε η πρώτη χώρα με χριστιανική ορθόδοξη πλειοψηφία σε πληθυσμό που νομιμοποίησε τους γάμους ομόφυλων ζευγαριών».

Διαβάστε επίσης:

Περί γάμου – Μέρος Πρώτο: Ο γάμος από την κλασική αρχαιότητα έως την ύστερη αρχαιότητα

Περί γάμου – Μέρος Τρίτο: Ο γάμος από τον Μεσαίωνα έως και τις απαρχές του 18ου αιώνα

Περί γάμου: Μέρος πέμπτο – Ο γάμος τον 20ό αιώνα