Ο γάμος από τον Μεσαίωνα έως και τις απαρχές του 18ου αιώνα

Στη διάρκεια των πρώτων οκτώ αιώνων της ύπαρξής της, η Εκκλησία δεν ασχολήθηκε σε γενικές γραμμές (αν εξαιρέσει κανείς τους γάμους των ηγεμόνων και των ανωτάτων τάξεων) με τον καθορισμό κάποιων κριτηρίων για το ποιός γάμος είναι έγκυρος ή όχι, όπως και για το ποιοί κανόνες διέπουν ένα διαζύγιο. Ωστόσο, με βάση την εμπειρία που αποκομίσθηκε από τις περιπτώσεις που προέκυψαν από τις διαμάχες ανάμεσα σε γάμους μοναρχών και ευγενών με εκκλησιαστικές φατρίες, διαμορφώθηκε με τον καιρό ένα πλαίσιο κανόνων κοινό για όλες τις τάξεις.

Σιγά σιγά η Εκκλησία επενέβαινε ώστε να συμμαζέψει αυτό το νομικό χάος που επικρατούσε σχετικά με το ποιός γάμος είναι έγκυρος ή άκυρος και ποιες προϋποθέσεις συντρέχουν για ένα διαζύγιο. Τα πράγματα γενικά βρίσκονταν σε μια σύγχυση και η Εκκλησία καλείτο πολλές φορές να ασχοληθεί με περιπτώσεις που την έφερναν σε δύσκολη θέση.

Το 1213, ο Πάπας της κατάληψης της Κωνσταντινούπολης, Ιννοκέντιος Γ’, συγκάλεσε μια «Οικουμενική Σύνοδο», την περίφημη Δ’ Σύνοδο του Λατερανού, η οποία άρχισε τις εργασίες της στο Λατερανό, στις 11 Νοεμβρίου 1215. Στο «Γενικό Συμβούλιο του Λατερανού» που ήταν η σημαντικότερη από όλες τις μεσαιωνικές Συνόδους της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, παραβρέθηκαν 71 Πατριάρχες και μητροπολίτες, συμπεριλαμβανομένων των Λατίνων Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως και Ιεροσολύμων, 412 επίσκοποι και 900 ηγούμενοι, πολλές αντιπροσωπίες ανατολικών πατριαρχείων αλλά και απεσταλμένων των ηγεμόνων από διάφορα βασίλεια. Εκεί, ο Πάπας έθεσε μια σειρά κανόνων που καθόριζαν το πλαίσιο του ενάρετου χριστιανικού βίου. Μεταξύ των πολλών και καθοριστικών αποφάσεων που ελήφθησαν τότε, ήταν και το ξεκαθάρισμα όλων των ζητημάτων που προέκυπταν από τους γάμους. Για να είναι έγκυρος ένας γάμος, καθορίστηκαν τρεις βασικές αρχές:

Η νύφη έπρεπε να διαθέτει προίκα, ο γάμος να δημοσιοποιηθεί εκ των πρότερων και τέλος να τελεστεί σε εκκλησία. Πριν, έπρεπε να έχει προηγηθεί η επισημοποίησή του με αρραβώνα, τον οποίον διαπραγματεύονταν οι γονείς του ζευγαριού.

Αυτό έβαλε τέλος στις προηγούμενες fast track γαμήλιες ρυθμίσεις. Η διαδικασία πλέον λάμβανε γραφειοκρατικό χαρακτήρα, καθώς απαιτούσε προγαμιαίο συμβόλαιο που περιέγραφε τις περιουσιακές δοσοληψίες οι οποίες έπρεπε να τηρηθούν με τον γάμο και ύστερα από αυτόν. Για παράδειγμα, το ύψος της προίκας της νύφης, το δώρο του γαμπρού στη νύφη αλλά και το τι θα γινόταν ακριβώς σε περίπτωση διαζυγίου και το πώς θα μεταβιβάζονταν οι περιουσίες σε παιδιά και εγγόνια.

Έπειτα ακολουθούσε η δημόσια ανακοίνωση του γάμου στην εκκλησία επί τρεις συνεχόμενες εβδομάδες, ώστε να τον πληροφορηθεί η χριστιανική κοινότητα και να έχει την ευκαιρία πριν από τον γάμο να εμφανιστεί κάποιος ο οποίος θα μπορούσε να προβάλει τις αντιρρήσεις του για να μην τελεστεί (για παράδειγμα να καταγγείλει περίπτωση διγαμίας). Τέλος, η νύφη και ο γαμπρός αντάλλασσαν επίσημα όρκους στην πόρτα της εκκλησίας μπροστά σε μάρτυρες και με την ευλογία του ιερέα. Όπως γίνεται φανερό, η Εκκλησία πλέον αποκτά πλήρη έλεγχο της κοινωνικής ζωής, την ίδια ώρα που στην ίδια Σύνοδο, ο Πάπας Ιννοκέντιος έθετε τις βάσεις αναθεώρησης του ευαγγελικού κηρύγματος της αγάπης νομιμοποιώντας τη χρήση άμετρης βίας για τη διάδοση του Λόγου της Αλήθειας, όπως την ερμήνευαν οι εκκλησιαστικοί άντρες, θέτοντας τις βάσεις της Ιεράς Εξέτασης που θα ακολουθούσε.

Είναι εντυπωσιακό ότι πολλοί μελετητές της ιστορίας και των οικογενειακών σπουδών διαπιστώνουν ότι σε γενικές γραμμές το παλαιότερο σύστημα γάμου από πολιτική και οικονομική σκοπιά παρέμενε ο κανόνας μέχρι και τον δέκατο όγδοο αιώνα. Η Εκκλησία. από τον 9ο αιώνα έως και τον 13ο, σταθερά και επίμονα, κατάφερε να επιβάλει τις θέσεις της κατά των διαζυγίων καθιστώντας ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός να αποκτήσει κανείς μια «γόνιμη» σύζυγο με την πρώτη φορά ώστε να έχει περισσότερες πιθανότητες να αποκτήσει αρσενικό κληρονόμο, ο οποίος μάλιστα αναγνωριζόταν μόνο όταν ήταν εντός νόμιμου και αναγνωρισμένου γάμου καθώς τα παιδιά από ερωμένες αποκλείονταν οριστικά από κάθε κληρονομικό δικαίωμα. Να σημειώσουμε ότι για πολλούς αιώνες, η Εκκλησία απαγόρευε ακόμα και την υιοθεσία.

Οι μεταρρυθμίσεις των προτεσταντών στον γάμο

Οι προτεστάντες είναι οι πρώτοι που εναντιώνονται αποφασιστικά στις παπικές πολιτικές και διακηρύξεις όσον αφορά τα θέματα του γάμου. Η Θρησκευτική Μεταρρύθμιση, ή Μεταρρύθμιση του 16ου αιώνα, ήταν το θρησκευτικό εκείνο κίνημα που εκδηλώθηκε στην Ευρώπη ιδρύοντας τον Προτεσταντισμό, τον τρίτο μεγάλο κλάδο του Χριστιανισμού. Οι τρεις κλάδοι του Χριστιανισμού είναι η Ορθοδοξία, ο Ρωμαιοκαθολικισμός και ο Προτεσταντισμός (ή Διαμαρτύρηση). Στα θέματα του γάμου οι Προτεστάντες εναντιώθηκαν πρωτίστως στην αγαμία των κληρικών υποστηρίζοντας ότι αυτή η κατάσταση ωθούσε τους κληρικούς να επιτίθενται στις ενορίτισσες για να τις αποπλανήσουν. Υποστήριξαν σθεναρά ότι οι Καθολικοί είχαν άδικο να θεωρούν τον γάμο ως αναγκαίο κακό ή έναν υποδεέστερο τρόπο ύπαρξης από την αγαμία. Οι Προτεστάντες θεωρούσαν τον γάμο «μια υπέροχη συνθήκη». Υποστήριζαν μάλιστα ότι δεν βρίσκουν στη Βίβλο κάποια παρότρυνση για την ίδρυση μοναστηριών και έτσι, όπου οι Προτεστάντες αναλάμβαναν την εξουσία, έκλειναν τα μοναστήρια.

Από τις αρχές του 17ου αιώνα άρχισε να παγιοποιείται μια μορφή γάμου, η οποία από τις εξελίξεις αποδεικνυόταν ιδιαίτερα ευέλικτη στις ταχύτατες μεταμορφώσεις του, κι αυτό γιατί οι αυστηροί νόμοι περί διαζυγίου δυσκόλευαν ιδιαίτερα τη διάλυση ενός γάμου, αλλά ταυτόχρονα συντελούσαν στο να αποκτηθούν περισσότερες ατομικές ελευθερίες στην επιλογή του άτομου να διαλέξει ή να απορρίψει έναν ή μία σύντροφο. Αυτό ερχόταν ως συνέπεια του να μπορεί να έχουν ένα πραγματικό έρεισμα για να στεριώνουν οι γάμοι. Μπήκε ένα τέλος στις εξωσυζυγικές σχέσεις καθώς έχασαν τη νομική τους ισχύ και σιγά σιγά αυξήθηκε το όριο ηλικίας που παντρεύονταν τα ζευγάρια και μειώθηκε η διαφορά ηλικίας. Επίσης, με αυτές τις ρυθμίσεις, τα ζευγάρια ξεκινούσαν τη ζωή τους με ένα στοιχειώδες νοικοκυριό, το οποίο τους επέτρεπε την ανεξαρτησία τους.

Όλες αυτές οι αλλαγές κατά τον 18ο αιώνα, με τη διάδοση της οικονομίας της αγοράς και την έλευση του Διαφωτισμού, επέφεραν ριζικές ανακατατάξεις σε χρόνο ρεκόρ. Μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα το κοινωνικό ιδεώδες δεν είναι πλέον ο γάμος με συνοικέσιο αλλά η προσωπική επιλογή συντρόφου και αυτό αποτελεί το πρώτο βήμα στο να αρχίσουν τα ζευγάρια να παντρεύονται από έρωτα. Για πρώτη φορά μέσα σε 5.000 χρόνια ο γάμος γίνεται ιδιωτική υπόθεση και αποσυνδέεται από τις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές σκοπιμότητες.

Διαβάστε επίσης:

Περί γάμου: Ο γάμος από τον πρώιμο χριστιανισμό ώς τη βυζαντινή περίοδο

Αφιέρωμα: Ομοφυλοφιλικές σχέσεις, μια ιστορία της ανθρωπότητας

Αφιέρωμα: Ομοφυλοφιλικές σχέσεις, μια ιστορία της ανθρωπότητας