Μέρος Δεύτερο:

Γενικότερα, στην πρώιμη περίοδο του χριστιανισμού, η νέα θρησκεία δεν ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντική ως προς τον γάμο καθώς ο ίδιος ο Ιησούς έθετε άλλες προτεραιότητες σχετικές με την επερχόμενη βασιλεία του Θεού. Θα λέγαμε, μάλιστα, ότι δεν ενθάρρυνε στις συζυγικές και συγγενικές σχέσεις (αν δεν τηρούσε εχθρική στάση απέναντί τους) καθώς τότε περίμεναν από στιγμή σε στιγμή την κρίση της Δευτέρας Παρουσίας και ήθελαν να είναι προετοιμασμένοι για παν ενδεχόμενο.

«Εάν κανείς έρχεται μαζί μου, και δεν μισεί τον πατέρα του και την μητέρα του και την γυναίκα του και τους αδελφούς του και τας αδελφάς του, εφόσον αυτοί του γίνονται εμπόδιον εις το να με ακολουθεί, ακόμη δε εάν δεν μισεί και αυτήν την ζωή του εφόσον ο φόβος τού να χάσει την ζωή του, του γίνεται αιτία να με αρνηθεί, αυτός ο άνθρωπος δεν μπορεί να είναι μαθητής μου».

Κατά Λουκάν ιδ΄26, εκδ.: Ο Σωτήρ μτφ: Παν. Ν. Τρεμπέλα

Η ιδέα που είχαν οι πρώτοι Χριστιανοί για τον γάμο ήταν ότι υπονόμευε την αφοσίωσή τους προς τον Θεό και διασάλευε την αυτοσυγκέντρωσή τους που θα τους οδηγούσε στην πνευματική τελείωση. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η Α΄ Προς Κορινθίους Επιστολή του Αποστόλου Παύλου σχετικά με τον γάμο, τον οποίο δεν προτείνει για τους πιστούς παρά μόνο ως αναγκαίο κακό που αν συμβεί, πρέπει να ακολουθηθούν κάποιοι κανόνες συμβίωσης. Μάλιστα, σχετικά με τον χριστιανικό γάμο, ο Απόστολος Παύλος ξεκινά στο κεφάλαιο Ζ΄,1: […] «Καλόν είναι εις τον άνθρωπον να μη εγγίζει και να μην γνωρίσει διόλου γυναίκα». Ο Απόστολος Παύλος δεν συμπεριλαμβάνει όπως βλέπουμε στο ανθρώπινο είδος τη γυναίκα. Συνεχίζοντας στο Ζ΄,2, θεωρεί ότι η νέα θρησκεία θα κάνει μια παραχώρηση και θα ανεχτεί τον γάμο που στον αμέσως πιο πάνω στίχο απορρίπτει: «Δια τον κίνδυνο όμως της παρεκτροπής εις πορνείας, ας έχει καθένας την σύζυγό του και καθεμία να έχει τον ιδικόν της άντρα». Ωστόσο, η θέλησή του εκφράζεται καθαρά στο ίδιο κεφάλαιο Ζ΄ 32: «Θέλω δε να είσθε ελεύθεροι από φροντίδας, που ζαλίζουν και σας ρίπτουν εις μεγάλην σκέψιν. Ο άγαμος στρέφει ολόκληρον την προσοχήν και φροντίδα του εις όσο παραγγέλλει ο Κύριος · φροντίζει πολύ πώς να αρέσει εις τον Κύριον». Ζ΄ 33: «Εκείνος δε που ήλθεν εις γάμον, φροντίζει με ιδιαίτερον ενδιαφέρον δια τα κοσμικά, πώς θα αρέσει εις την γυναίκα του». Ζ΄ 34: « Διαφέρουν ως προς τας φροντίδας και τα ενδιαφέροντά των η έγγαμος γυναίκα και η άγαμος παρθένος. Η άγαμος με όλην την φροντίδα της επιμελείται εκείνα, που αρέσουν εις τον Κύριον και προσπαθεί να είναι αγία, αφοσιωμένη εις τον Θεόν και κατά το σώμα και κατά την ψυχήν. Εκείνη δε ήλθε εις γάμον, φροντίζει για τα κοσμικά, πώς θα αρέσει εις τον άντρα της».

Σε αυτήν τη φάση ο χριστιανισμός κρατά μιαν αμφίρροπη στάση απέναντι στον γάμο αλλά παρόλα αυτά είναι αυστηρά κατά του διαζυγίου. ΙΘ 6 Κατά Ματθαίον: «Ώστε σύμφωνα με τους λόγους αυτούς, όσοι έρχονται εις γάμον δεν είναι πλέον δύο, όπως ήταν πρωτύτερα, αλλ’ είναι ένα σώμα. Εκείνο λοιπόν, που ο θεός ήνωσεν εις ένα σώμα, ο άνθρωπος ας μην το χωρίζει».

Με τον καιρό, όταν η Εκκλησία άρχισε να επεκτείνεται γεωγραφικά, ενίσχυε σταδιακά και τον πολιτικό της ρόλο και την οικονομική της δύναμη. Ήδη επί αυτοκράτορα Θεοδοσίου (379 – 395), ο χριστιανισμός γίνεται επίσημη θρησκεία του κράτους και οι εκκλησιαστικοί αξιωματούχοι, εκτός από τις πνευματικές φροντίδες, αναλαμβάνουν και κοσμικά καθήκοντα όπως του φοροεισπράκτορα, του νομικού εκπροσώπου του κράτους, του αρχειοφύλακα, αυξάνοντας μέσα στους αιώνες εντυπωσιακά την πνευματική και πολιτική ισχύ της Εκκλησίας. Με τα νέα δεδομένα που δημιουργούσαν οι εξελίξεις, εκ των πραγμάτων η Εκκλησία προχώρησε σε «μεταρρυθμίσεις» προσαρμόζοντας τις απόψεις της περί γάμου, διαζυγίου και οικογενειακής ζωής στις απαιτήσεις των βασιλείων της νέας Ευρώπης.

Παρά το γεγονός ότι οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες διεκδικούσαν την κυριαρχία στο σύνολο της παλιάς Ρωμαϊκης Αυτοκρατορίας, η επιρροή τους εκτεινόταν μόνο στην Ανατολή. Βέβαια εξουσίαζαν μεγάλες και σημαντικές πόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη, η Νικομήδεια, η Αντιόχεια, η Αλεξάνδρεια… Οι Βυζαντινοί ηγεμόνες διέθεταν ισχυρά οικονομικά μέσα να εδραιώσουν ένα συμπαγές θεοκρατικό κράτος και μηχανισμό που τον στήριζε η Εκκλησία, η οποία ανέλαβε να παίξει καθοριστικό ρόλο. Στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας οι εκκλησιαστικοί αξιωματούχοι εξυπηρετούσαν πολιτικές και οικονομικές σκοπιμότητες. Από την άλλη, οι οικογένειες ευγενικής καταγωγής σπάνια μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τις συμμαχίες μέσου του γάμου ως εφαλτήριο πολιτικών επιδιώξεων. Αυτό γινόταν επειδή ο αυτοκράτορας δεν άφηνε τον κάθε έναν να συνάψει έναν γάμο που θα μπορούσε να τον βρει μπροστά του ως απειλή μιας αντίθετης φατρίας. Ούτε άφηνε σε μια οικογένεια τη δυνατότητα μέσω γάμου να αποκτήσει υπερβολικό πλούτο, καθώς και αυτό συνιστούσε μια απειλή ενάντια στην παντοδυναμία του.

Νομοθετικά ο θρησκευτικός γάμος ίσχυε για την πολιτεία μετά τον 9ο αιώνα με νομοθέτημα (Νεαρές) του Λέοντα Σοφού. Μέχρι τότε, νομική ισχύ είχε ο πολιτικός γάμος. Η κατάλληλη ηλικία γάμου ήταν για τα κορίτσια τα 12 με 13 έτη, ενώ για τα αγόρια τα 14 και 15. Η οικονομική βάση του νέου ζευγαριού ήταν η προίκα της γυναίκας.

Σε γενικές γραμμές η Εκκλησία δεχόταν να ευλογήσει γάμους ανάμεσα σε άτομα που ανήκαν στο ίδιο θρήσκευμα και στην ίδια κοινωνική τάξη.

Παρά την αντίθετη θέση που είχε υιοθετήσει η Εκκλησία απέναντι στο διαζύγιο, στο Βυζάντιο τα διαζύγια ήταν συχνό φαινόμενο. Γενικά υπήρχε ένα ολόκληρο πλαίσιο περιοριστικών κανονισμών κυρίως που καθόριζε τους γάμους.

Παρόλα αυτά παντρεύονταν και σε μικρότερες ηλικίες από τις επιτρεπόμενες και γάμοι τελούνταν παρά τη σκανδαλώδη διαφορά ηλικίας που ξεπερνούσαν κατά πολύ τα περιοριστικά όρια. Όπως εύκολα γίνεται κατανοητό, οι περιορισμοί αυτοί ελάχιστα έως καθόλου δεν αφορούσαν τους βασιλικούς γάμους, παρόλο που καμιά φορά υπερέβαλλαν και ξεπερνούσαν και τους αυστηρούς περιορισμούς του δόγματος όταν τα καλούσε η περίσταση, όπως για παράδειγμα ο 40χρονος κράλης της Σερβίας Μιλούτιν παντρεύτηκε την πεντάχρονη κόρη του Ανδρόνικου Παλαιολόγου Σιμωνίδα και ο πενηντάχρονος Ανδρόνικος Α΄ την εντεκάχρονη κόρη του βασιλιά των Φράγκων Άννα.

Ένας άλλος χαρακτηριστικός, αντισυμβατικός για τα ήθη γάμος ήταν αυτός του Λέοντα Γ΄, που παντρεύτηκε τέσσερις φορές, γεγονός μη αποδεκτό από την Εκκλησία, προκειμένου να αποκτήσει αρσενικό διάδοχο. Για να επιτύχει μάλιστα την άδεια της Εκκλησίας για τον τέταρτο γάμο του, αντικατέστησε τον πατριάρχη Νικόλαο τον Μυστικό, που αντιδρούσε, με τον Ευθύμιο. Τελικά, παντρεύτηκε τη Ζωή Καρβουνοψίνα εν μέσω θυελλωδών διαμαρτυριών, η οποία γέννησε τον μετέπειτα αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ζ’ τον Πορφυρογέννητο.

ΛΕΖΑΝΤΑ : Έργο του Ιγκόρ Στογιάνοφ που απεικονίζει τον Γάμο στην Κανά

Διαβάστε επίσης:

Περί γάμου

Αφιέρωμα: Ομοφυλοφιλικές σχέσεις, μια ιστορία της ανθρωπότητας

Αφιέρωμα: Ομοφυλοφιλικές σχέσεις, μια ιστορία της ανθρωπότητας