Μέρος Δεύτερο

Στο πρώτο μέρος του αφιερώματός μας προσπαθήσαμε να συνοψίσουμε – όσο αυτό είναι δυνατόν για ένα χαώδες θέμα – τις μυθολογικές αναφορές στην ομοφυλοφιλία, καθώς ο μύθος λειτουργεί ως καθρέφτης της Ιστορίας.

Είναι προφανές ότι δεν είναι δυνατόν να ερευνήσει κανείς αναλυτικά τη σεξουαλική ιστορία μιας κοινωνίας που υπήρξε (με όλες τις χίλιες μύριες διαφορές της από τη σημερινή) πριν από 3.000 χρόνια. Εξετάζοντας κανείς αυτό το θέμα, οφείλει στοιχειωδώς να λάβει υπόψη του ότι η Ελλάδα, για παράδειγμα, δεν ήταν μια ενιαία οντότητα όπως είναι και προσλαμβάνεται σήμερα. Οι διάφορες πόλεις είχαν σε αρκετές περιπτώσεις μεγάλες αποκλίσεις ως προς τα έθιμα, τις αντιλήψεις και τη νομοθεσία. Έτσι κι αλλιώς, τα βασικά που γνωρίζουμε από τις διάφορες πηγές προέρχονται από την Αθήνα, με τις όποιες ομοφυλοφιλικές αναφορές σώζονται σε φιλοσοφικά κείμενα, τραγωδίες και κωμωδίες είτε σε δικανικούς λογούς, ζωγραφικές και γλυπτικές αναπαραστάσεις. Μάλιστα, έχουν σωθεί και κάποιες μαρτυρίες σε κείμενα αρχαίων Ελλήνων ιατρών που προσπάθησαν να ερευνήσουν και να κατανοήσουν τις βιολογικές διαστάσεις της σεξουαλικότητας.

Ένα γενικό και σχετικά ασφαλές συμπέρασμα είναι ότι γενικά η ομοφυλοφιλία στην αρχαία Ελλάδα αποτελούσε συστατικό στοιχείο της ελληνικής παιδείας και δεν προκαλούσε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και – κατά συνέπεια – ιδιαίτερα σχόλια.

Όπως είναι γνωστό, οι Έλληνες έδιναν στους θεούς τους ανθρώπινα χαρακτηριστικά, γι’ αυτό και η θρησκευτική τους παράδοση είναι γεμάτη ερωτικές ιστορίες παντός είδους κατ’ εικόνα και ομοίωση των ανθρώπινων σεξουαλικών σχέσεων. Όπως είδαμε σε πολλούς σεξουαλικού περιεχομένου μύθους, οι θεοί – ιδιαίτερα ο Δίας – έχουν έντονη δραστηριότητα, εκτός γάμου, με πολλούς ερωτικούς συντρόφους και συχνές ομοφυλοφιλικές σχέσεις.

Για να κατανοήσουμε το καθεστώς που επικρατούσε την κλασική περίοδο, για παράδειγμα, πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι η Αθήνα ήταν μια κοινότητα στην οποία οι άνδρες ρύθμιζαν τα πάντα. Ένα άλλο, εντελώς ξεχωριστό χαρακτηριστικό ήταν ότι οι παντρεμένοι άντρες και γυναίκες ζούσαν κατά βάση μια διαφορετική ζωή. Οι γυναίκες ήταν περιορισμένες στον γυναικωνίτη και οι άντρες κυκλοφορούσαν όλη τη μέρα έξω από το σπίτι. Κάθε δημόσια και πολιτιστική δράση αποτελούσε αποκλειστικά μιαν ανδρική υπόθεση. Αυτό σημαίνει ότι κάθε αναφορά αλλά και πληροφορία είναι γραμμένη από άνδρες και προορίζεται για άνδρες και εκφράζει συνεπώς την ανδρική θέαση της σεξουαλικότητας. Εδώ να σημειώσουμε ότι ούτε ο γάμος σε καμιά περίπτωση δεν ήταν ιδεολογικά φορτισμένος όπως είναι σήμερα. Επίσης, τη σεξουαλική τους ζωή δεν την αντιμετώπιζαν μόνο ως αναπαραγωγικό μέσο αλλά και ως μέσο απόλαυσης και ηδονής. Την επιθυμία της σεξουαλικής επαφής δεν τη σκίαζε κανενός είδους ηθική ενοχή. Το βάρος αυτό προστέθηκε τόσο στους Έλληνες όσο και σε άλλες κοινωνίες από τη χριστιανική ηθική, της οποίας η θεώρηση και αντίληψη του σώματος υπονομεύτηκε με πολλούς ηθικούς και νομικούς περιορισμούς. Η μετά Χριστόν σωματικότητα και σεξουαλικότητα διαμόρφωσαν ενοχικές συνειδήσεις συνδέοντας το σεξ με τον γάμο, με μια αίσθηση ντροπής όπου η γύμνια καλύπτεται και αποτελεί απεχθές θέαμα. Γενικά, σύνδεσαν σώμα και σεξουαλικότητα με το αίσθημα της αμαρτίας και της τιμωρίας, θεϊκής ή νομικής.

Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι στην αρχαία Αθήνα το γυμνό σώμα συμβόλιζε το κάλλος, ήταν συνδεδεμένο με την αντίληψη του ωραίου, για αυτό σε όλες μάλιστα τις ελληνικές πόλεις υπήρχαν πάμπολλες γυμνές αναπαράστασεις που υμνούσαν την ομορφιά. Επίσης, πολλές και ξακουστές είναι και οι ετεροφυλοφιλικές σχέσεις και έρωτες. Απλώς πρέπει πάντα να έχουμε υπόψη ότι οι πολιτισμικές προσλαμβάνουσες τότε ήταν εκ διαμέτρου αντίθετες με τις σημερινές. Οι Αθηναίοι χρησιμοποιούσαν για παράδειγμα τις ερμαϊκές στήλες, που έφεραν μεγάλους φαλλούς, για οδοδείκτες στα σταυροδρόμια. Οι Ερμές αυτές πίστευαν ότι προστατεύουν την πόλη τους. Αρκετές είναι οι αναφορές αλλά και οι ζωγραφικές αναπαραστάσεις σε αγγεία από συμπόσια, όπου συμμετέχουν άνδρες και γυναίκες σε ομαδικό σεξ που πραγματοποιείται σε σπίτια, ενώ στον πάνω όροφο βρίσκεται η οικογένεια του οικοδεσπότη.

Η σεξουαλικότητα υπήρξε έντονη στην καθημερινότητα των αρχαίων Αθηναίων, ως κάτι φυσιολογικό. Με δυο λόγια, οι Αθηναίοι θεωρούσαν ότι ο έρωτας ενός άντρα για ένα κορίτσι ή μια γυναίκα δεν διαφέρει ιδιαίτερα από τον έρωτα ενός άντρα για ένα αγόρι ή για έναν άλλον άντρα. Να σημειώσουμε ότι η ελληνική γλώσσα, μια γλώσσα πλούσια και με απίστευτη ακρίβεια, δεν διέθετε διαφορετικές λέξεις για την ομοφυλοφιλία ή ετεροφυλοφιλία για να ορίσει δηλαδή τη σεξουαλική ταυτότητα των πολιτών. Το βασικό είναι ότι δεν υπήρχε καν θέμα γύρω από αυτά τα ζητήματα.

Στην αρχαία Αθήνα η λεγόμενη παιδεραστία αποτελούσε εναλλακτική μορφή σεξουαλικότητας που αντιμετωπιζόταν τις περισσότερες φορές με ιδιαίτερο σεβασμό, καθώς η παιδεραστία, όπως εμφανίζεται στην ελληνική κοινωνία, έχει μυητική καταγωγή που η ιστορία της ανιχνεύεται στα έθιμα και στις αντιλήψεις των πρωτόγονων ενδοευρωπαϊκών λαών. Να σημειώσουμε ότι δεν υπήρχαν νόμοι που απαγόρευαν την παιδεραστία και μάλλον θα ήταν σύνηθες το φαινόμενο ένας παντρεμένος άντρας να διατηρεί έναν εξωσυζυγικό δεσμό με ένα αγόρι.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ότι γύρω στο 530 π.Χ. στις διάφορες ομοφυλοφιλικές εικονογραφικές αναπαραστάσεις εμφανίζεται το «πουγκί», όπως και στις σκηνές αποπλάνησης γυναικών. Το ενδιαφέρον εστιάζεται στο ότι στις ομοφυλοφιλικές σχέσεις το πουγκί εμφανίζεται ανάμεσα σε άλλα δώρα για να εξαφανιστεί γύρω στο 450 π.Χ., πράγμα που μας κάνει να εικάζουμε ότι πρέπει να θεσπίστηκε ρυθμιστικός νόμος που να απαγόρευε την εκπόρνευση στους νέους αποκλείοντάς τους από τη δυνατότητα να αναλαμβάνουν δημόσια αξιώματα. Το σκεπτικό αυτής της απόφασης είναι επαγωγικό. Εάν κάποιος είναι πρόθυμος να πουλήσει το σώμα του, είναι εν δυνάμει ικανός να πουλήσει και τα συμφέροντα της πόλης.

Η λαϊκή απήχηση της ομοφυλοφιλίας μπορεί να ερευνηθεί στον Αριστοφάνη, όπου από τις κωμωδίες του οι μελετητές έχουν αποθησαυρίσει περί τις εβδομήντα πέντε λέξεις που περιγράφουν τα αντρικά γεννητικά όργανα και πάνω από εκατό που περιγράφουν τη σεξουαλική πράξη. Προσφιλείς του στόχοι ήταν οι ομοφυλοφιλικές σχέσεις μεταξύ ενηλίκων ανδρών και κυρίως η παθητική, δηλαδή του ερωμένου, καθώς η συμπεριφορά του υποβιβαζόταν στο επίπεδο της γυναίκας. Ο παθητικός ονομαζόταν κίναιδος και συχνά οι υπερβολικές αναφορές του Αριστοφάνη διασκέδαζαν το κοινό. Σε γενικές γραμμές, ωστόσο, και οι παθητικοί ενήλικες άντρες αποτελούσαν ένα συχνό φαινόμενο στην αρχαία Ελλάδα.

ΛΕΖΑΝΤΑ: Εικόνα σε αττικό κεραμικό που απεικονίζει δύο εραστές να φιλιούνται (5ος αιώνας π.Χ.), Λούβρο

Διαβάστε επίσης:

Αφιέρωμα: Ομοφυλοφιλικές σχέσεις, μια ιστορία της ανθρωπότητας

Η Βιέννη στο Μέγαρο

Το 2024 παρέλαβε τη σκυτάλη: Ο κόσμος δεν θαμπώνεται από τα πυροτεχνήματα και ψάχνει ισορροπίες