Οι τεράστιες αλλαγές στον πυρήνα του γάμου ταυτόχρονα με τις σύγχρονες εξελίξεις και τις νέες αντιλήψεις ζωής που συνεπάγονταν αυτές, δημιούργησαν μια νέα θέαση του γάμου, που με τη σειρά της έφερε στο προσκήνιο τα σύγχρονα προβλήματα αλλά και τις σύγχρονες προκλήσεις μιας σαφώς απαιτητικότερης σχέσης, η οποία ταυτόχρονα έγινε πολυπλοκότερη και αιχμή του δόρατος πολλών κοινωνικών αλλαγών. Η ανθρωπότητα έμοιαζε να θέλει να απελευθερωθεί από τις αναχρονιστικές δεσμεύσεις του παρελθόντος, ωστόσο έμενε να δοκιμαστούν και οι νέες σχέσεις και αντιλήψεις που προέκυπταν από αυτές τις αλλαγές.

Με το που μπαίνουμε στον 20ό αιώνα αρχίζει να τίθεται σε αμφισβήτηση το ότι οι άντρες και οι γυναίκες οφείλουν να κινούνται στις δραστηριότητές τους σε διαφορετικούς χώρους. Αυτή η αντίληψη κατέρρευσε γρήγορα, ενώ την ίδια στιγμή άρχισε να εξαπλώνεται με ραγδαίους ρυθμούς το λεγόμενο φεμινιστικό κίνημα, που πριν απ’ όλα διεκδικούσε δυναμικά το δικαίωμα ψήφου, όπως και την ανατροπή των νομικών ανισοτήτων. Οι διεκδικήσεις αυτές δεν αποτελούσαν πλέον φαινόμενο κάποιων κοινωνιών, αλλά σύντομα έγιναν διεθνείς. Ήδη είχε τεθεί το ζήτημα της αντισύλληψης και εκείνο της σεξουαλικής εκπαίδευσης και είχαν αρχίσει να εμφανίζονται κλινικές αντισύλληψης.

Εντυπωσιακή εξέλιξη ήταν η εμφάνιση ενός ρεύματος όπου μια μερίδα γυναικών αδιαφορούσαν για την επέκταση των πολιτικών στόχων που έθεταν οι φεμινίστριες του 19ου αιώνα και ζητούσαν την επέκταση της προσωπικής τους ελεύθερης έκφρασης. Επρόκειτο για γυναίκες που έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους, φορούσαν κοντές φούστες, κάπνιζαν αρειμανίως και έβγαιναν βόλτα στην πόλη δίχως συνοδό. Ήδη από το 1890 ώς τις αρχές του 1900 είχαμε μιαν εντυπωσιακή μεταβολή, όπου οι πιο νέες γυναίκες αδιαφορούσαν για τις πολιτικές μεταρρυθμίσεις και ζητούσαν ελεύθερη και αδέσμευτη ζωή, πράγμα που σήμαινε κατά βάση σεξουαλική ελευθερία. Σε αυτό συνέβαλε και ο Φρόιντ από τη Βιέννη με τις αντιλήψεις του περί της ιδιαίτερης σημασίας της απελευθέρωσης του σεξουαλικού ενστίκτου.

Οι πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα υμνούσαν το σεξ, ενώ παράλληλα εξακολουθούσαν άλλες ωδές για τη μητρότητα, το σπίτι, την οικογένεια. Ένας Γάλλος κοινωνιολόγος, ο Raoul de Roussy de Sales, ισχυριζόταν στη μελέτη του «Love in America» το 1938 ότι ο εκλαϊκευμένος Φρόιντ υπήρξε «μια από τις μεγαλύτερες επαναστάσεις όλων των εποχών στα αμερικανικά ήθη» και ότι τις θεωρίες του περί σεξουαλικότητας τις είχαν εκλάβει οι Αμερικανοί «ως τον μοναδικό κρίκο που έλειπε από την αλυσίδα της παγκόσμιας εξέλιξης».

Η γοητεία του αποκαλυπτικού γυναικείου σώματος υπήρξε το μεγάλο δόλωμα στη βιομηχανία της διαφήμισης, η δε ταυτόχρονη εξάπλωση του κινηματογράφου δεν άφησε την ευκαιρία να πάει χαμένη. Με τη φόρα των αποκαλυπτικών φωτογραφιών αλλά και σκηνών δεν άργησε να μπει μπροστά η λογοκρισία, μέτρο που με την πάροδο των χρόνων ολοένα γινόταν και πιο ανεκτικό. Ο σύγχρονος γάμος είχε ήδη αρχίσει να δημιουργεί μια σειρά από νέες επιφυλάξεις. Όλες αυτές οι αλλαγές που συνέβησαν στις αρχές του 20ού αιώνα και είχαν ως επίκεντρο τη σεξουαλικότητα, όσον αφορά στις σχέσεις των δύο φύλων, είχαν αφήσει πίσω τους το πρότυπο του βικτωριανού γάμου. Η αγάπη και ο γάμος έπαιζαν καθοριστικό ρόλο στην αντίληψη της ατομικής ταυτότητας των περισσότερων ανθρώπων. Οι γάμοι είχαν αυξηθεί και ο αριθμός των παιδιών εκτός γάμου είχε μειωθεί. Στις περισσότερες χώρες οι άνθρωποι άρχισαν να παντρεύονται σε μικρότερη ηλικία. Όλο και περισσότερες γυναίκες συμμετείχαν στην αγορά εργασίας.

Οι νέες αυτές αλλαγές που επέφερε ο γάμος από έρωτα δημιούργησαν και τους πρώτους προβληματισμούς. Ο Samuel Schmalhausen, ένας ένθερμος υποστηρικτής του μοντερνισμού και οπαδός του δικαιώματος στο σεξ εκτός γάμου, έγραφε:

«Οι παλιές αξίες έφυγαν ανεπιστρεπτί. Οι νέες αξίες ετοιμάζονται πυρετωδώς. Ζούμε σε μια κατάσταση ρευστής σύγχυσης. Η αστάθεια έχει καβαλήσει τον μοντερνισμό και τρέχει σαν τρελή. Ο πολιτισμός είναι παγιδευμένος σ’ ένα συνονθύλευμα αντιφάσεων, που απειλούν να τον στραγγαλίσουν». (Samuel Schmalhausen, «The Sexual Revolution»).

Με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο επικράτησε ένας γαμήλιος πυρετός στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, ανατρέποντας τον σκεπτικισμό απέναντι στον θεσμό που είχε δημιουργηθεί από τη Μεγάλη Ύφεση. Ένα χαρακτηριστικό του πολέμου είναι ότι δημιούργησε πρωτόγνωρες ευκαιρίες για τις Αφροαμερικανίδες, καθώς είναι η πρώτη φορά που μπορούσαν να βρουν δουλειές σε εργοστάσια και γραφεία με καλύτερες αμοιβές. Μετά τη λήξη του πολέμου τα κοινωνικά κράτη του δυτικού κόσμου έριξαν το βάρος τους στην παροχή κινήτρων ώστε να προμοτάρουν εκείνο το στερεότυπο γάμου που ήθελε τον άνδρα ως κουβαλητή και τη γυναίκα ως νοικοκυρά. Έτσι η δεκαετία του 1950 εξελίχθηκε ως η χρυσή εποχή του γάμου, που επιβεβαιωνόταν από τη σταθερότητά του μέσω ενός αποδεκτού ρόλου των φύλων. Οι γυναίκες υιοθέτησαν το πρότυπο της νοικοκυράς και της μητέρας. Εξαφανίστηκαν οι φωνές που χλεύαζαν τις συμβάσεις του γάμου και εξυμνούσαν την άγαμη ζωή. Αυτός ο μεταπολεμικός ενθουσιασμός για τον γάμο κυριάρχησε σε όλον τον δυτικό κόσμο και είχε ως αποτέλεσμα να πέφτει το όριο ηλικίας του ζευγαριού και να αυξάνονται τα ποσοστά των γάμων σε αντίθεση με τα ποσοστά των διαζυγίων που καταποντίστηκαν.

Η χρυσή αυτή εποχή συνεχίστηκε και στην επόμενη δεκαετία, όπου η κυρίαρχη αντίληψη ήταν ότι η πραγματική ζωή ενός άνδρα και μιας γυναίκας ξεκινά από τον γάμο. Αυτή η νέα συνθήκη άλλαξε και τον σκεπτικισμό που κυριαρχούσε για τη σύναψη ενός γάμου όπου το ζευγάρι περίμενε πρώτα να αποκτήσει οικονομική ανεξαρτησία και μετά να παντρευτεί. Είναι η εποχή που όταν ο γάμος κατέληγε σε διαζύγιο, η κοινή γνώμη το θεωρούσε αποτυχία των ατόμων και όχι του θεσμού του γάμου.

Τα πολιτικά κινήματα, ωστόσο, της δεκαετίας του ’60 διεμβόλισαν τις πεποιθήσεις της δεκαετίας του ’50. Ήδη από το 1968, οι υποστηρικτές της γυναικείας απελευθέρωσης κέρδιζαν το παιχνίδι σχετικά με την αντίληψη για τη γυναίκα που υποβιβαζόταν σε σεξουαλικό αντικείμενο που ο γάμος μετέτρεπε σε τεκνοποιητική μηχανή και οικιακή βοηθό. Οι ριζοσπάστες της δεκαετίας του ’70 ισχυρίζονταν ότι και η ίδια η τεκνοποίηση είχε έναν έμφυτα καταπιεστικό χαρακτήρα και ότι οι γυναίκες θα απελευθερώνονταν μόνο αν αναπτύσσονταν τεχνητές μήτρες.

Η διάδοση του συναινετικού διαζυγίου κατά τις δεκαετίες του ’70 και του ’80 ήταν περισσότερο το αποτέλεσμα παρά η αιτία της αυξανόμενης δυσαρέσκειας απέναντι στον γάμο. Για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία η γυναίκα μπορούσε, αν ήθελε, να διαχωρίσει το σεξ από την τεκνοποιία, δίνοντας τέλος στον εφιάλτη της ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης που στοίχειωνε τις ζωές των γυναικών για χιλιάδες χρόνια. Η αντισύλληψη έδωσε στις ανύπανδρες γυναίκες τόση σεξουαλική ελευθερία που κανένας δεν φανταζόταν μέχρι τότε.

Διαβάστε επίσης:

Περί γάμου – Μέρος τέταρτο: Ο γάμος από τα χρόνια του Διαφωτισμού ώς τον 20ό αιώνα

Περί γάμου – Μέρος Τρίτο: Ο γάμος από τον Μεσαίωνα έως και τις απαρχές του 18ου αιώνα

Περί γάμου – Μέρος Δεύτερο: Ο γάμος από τον πρώιμο χριστιανισμό ώς τη βυζαντινή περίοδο