Μέρος ενδέκατο

Τον Οκτώβριο του 2009 αναλαμβάνει τα ηνία της χώρας η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου. Τα γεγονότα που ακολουθούν είναι καταιγιστικά και ιδιαίτερα κρίσιμα, καθώς κάθε μέρα που περνά, αποκαλύπτεται αργά και βασανιστικά μια πραγματικότητα εφιαλτική και – το χειρότερο – δίχως καμιά ελπίδα να αντιμετωπιστεί. Να το διατυπώσουμε ξεκάθαρα: πρόκειται για μια πραγματικότητα όπου όλο το πολιτικό σύστημα, μηδενός εξαιρουμένου, συμμετείχε αναλογικά – αλλά και εξαντλώντας όλες τις ιδιοτελείς του δυνατότητες – στο να περιέλθει η χώρα στο χάος.

Με το καλημέρα, η κυβέρνηση αντιμετώπισε μια κρίση χρέους που δύσκολα μπορούσε κανείς να διαχειριστεί, ιδιαίτερα σε μιαν εποχή γενικότερης οικονομικής αστάθειας, όπου πολλές χώρες βρέθηκαν στο χείλος της χρεοκοπίας. Η ελληνική περίπτωση προφανώς είχε τα ιδιαίτερα ρωμαίικα χαρακτηριστικά της. Εν συντομία, η Ελλάδα αναγκάζεται να προσφύγει στον μηχανισμό στήριξης που συγκροτούν από κοινού το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Οι συνέπειες είναι τεράστιες, καθώς ξεκινά μια περίοδος δραματικών περικοπών σε μισθούς και συντάξεις, και επιβολής μέτρων σκληρής λιτότητας, που επέφεραν μια άνευ προηγουμένου κοινωνική αναταραχή, η οποία εκφράστηκε οργανωμένα μέσα από το κίνημα των Αγανακτισμένων, το οποίο έγινε αντικείμενο στυγνής εκμετάλλευσης ενός τυφώνα λαϊκισμού που επικράτησε.

Το χρονικό της κατάρρευσης

Στις 20 Οκτωβρίου 2009, ελάχιστες μέρες μετά την ορκωμοσία της νέας κυβέρνησης, ο υπουργός Οικονομικών Γιώργος Παπακωνσταντίνου ανακοινώνει στο ECOFIN ότι το έλλειμμα για το 2009 θα κυμανθεί, ως ποσοστό του ΑΕΠ, στο 12,5% αντί του 6% που το υπολόγιζε η προηγούμενη κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή. Δύο μόλις μέρες μετά την ανακοίνωση του Παπακωνσταντίνου, στις 22 Οκτωβρίου, ο οίκος Fitch υποβαθμίζει την Ελλάδα από το επίπεδο A στο Α-. Ακολουθεί ένα μπαράζ υποβαθμίσεων στο επόμενο διάστημα από όλους τους οίκους.

Λίγους μήνες αργότερα, στις 23 Απρίλιου 2010, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Γιώργος Παπανδρέου ανακοινώνει από το ακριτικό Καστελλόριζο την προσφυγή της Ελλάδας στον μηχανισμό στήριξης.

Ο δύσκολος Μάιος

Στις 2 Μαΐου 2010, ανακοινώνεται το πρώτο από τα μεγάλα πακέτα μέτρων του μνημονίου ύψους 20 δισ. ευρώ (10 δισ. ευρώ για το 2010 και άλλα 10 δισ. για τα επόμενα χρόνια). Τέσσερις μέρες μετά, την 6η Μαΐου, προκειμένου να ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός στήριξης, ψηφίζεται από τη Βουλή το μνημόνιο. Τα μέτρα που θα ληφθούν υπέγραψε η κυβέρνηση με την Ε.Ε. και το ΔΝΤ. Στις 8 Μαΐου 2010 υπογράφεται το περίφημο «πρώτο μνημόνιο» (δανειακή σύμβαση) μεταξύ Ελλάδας και κρατών – μελών της Ε.Ε. για δάνειο ύψους 80 δισ. ευρώ. Στις 10 Μαΐου 2010, υπογράφεται η αντίστοιχη σύμβαση μεταξύ Ελλάδας και ΔΝΤ για δάνειο ύψους 30 δισ. ευρώ.

Η κορύφωση του δράματος, μέσα από μια σειρά απίστευτων εξελίξεων και διεργασιών, που δύσκολα μπορούν να επισημανθούν εδώ, έρχεται την 31η Οκτωβρίου του 2011, οπότε ο Παπανδρέου, προκειμένου να αντιμετωπίσει το αδιέξοδο, ανακοινώνει την απόφασή του για διεξαγωγή δημοψηφίσματος, για τα νέα μέτρα που ζητούν οι δανειστές. Η είδηση προκαλεί εξίσου μεγάλες αντιδράσεις τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Οι σφοδρές αυτές αντιδράσεις δρομολογούν τις εξελίξεις που θα μας οδηγήσουν στην πτώση της κυβέρνησης Παπανδρέου, προσθέτοντας δίπλα στην κρίση χρέους μια νέα πιο ύπουλη πληγή, αυτήν της κατάρρευσης του πολιτικού μας συστήματος με την ανάδειξη τυχάρπαστων και τυχοδιωκτικών πολιτικών δυνάμεων που θα επικρατήσουν βάζοντας τη χώρα σε μιαν επικίνδυνη περιδίνηση, η οποία εκ των υστέρων όλοι αναγνωρίζουν ότι ήταν πολύ πιο επιβλαβής για τη χώρα από αυτήν καθαυτήν την κρίση χρέους. Η Ελλάδα από εκείνη τη στιγμή μπαίνει στην περιδίνηση μιας συνεχούς έκπτωσης αξιών, που συνοδεύεται από μιαν έκρηξη ανορθολογισμού και χυδαίου λαϊκισμού.

Η κυβερνητική διετία Παπανδρέου

Παρά τα πρωτοφανή προβλήματα που δημιούργησε η κρίση χρέους, η κυβέρνηση Παπανδρέου έχει να παρουσιάσει κάποια σπουδαία επιτεύγματα, τα οποία σήμερα (ύστερα από μια δεκαετία πάνω – κάτω) έχουν μπει στην καθημερινότητά μας σε πλήρη εφαρμογή. Παρά το γεγονός ότι ο Παπανδρέου είχε γίνει αντικείμενο χλευαστικών σχολίων, καθώς χρησιμοποίησε το λάπτοπ, η συμβολή του στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση, πράγμα ιδιαίτερα σημαντικό για όσους τουλάχιστον το αντιλαμβάνονται, υπήρξε καθοριστική. Ενισχύθηκε, λοιπόν, η ηλεκτρονική διακυβέρνηση, που έδωσε στους πολίτες τη δυνατότητα να επικοινωνούν ηλεκτρονικά με τις Δημόσιες Υπηρεσίες, να έχουν πρόσβαση σε δημόσια έγγραφα, να καταθέτουν αιτήσεις, δικαιολογητικά, να προμηθεύονται πιστοποιητικά, να πληρώνουν φόρους, παράβολα κ.λπ.

Με το πρόγραμμα «Διαύγεια» όλοι οι νόμοι και οι αποφάσεις που εκδίδονται από κυβερνητικά όργανα, φορείς του στενού και του ευρύτερου δημόσιου τομέα και από Ανεξάρτητες Αρχές, δημοσιεύονται πλέον στο διαδίκτυο. Στη δημόσια διακυβέρνηση εντάσσεται η χρήση του διαδικτύου και γενικά ηλεκτρονικών συστημάτων, όπως το «Πρόγραμμα Εύδοξος» για τη διανομή βιβλίων σε πανεπιστήμια και το πρόγραμμα ηλεκτρονικής συνταγογράφησης.

Η ίδια κυβέρνηση ήταν που αποφάσισε τον Ιούνιο του 2010 επιτέλους τη σύσταση Ενιαίας Αρχής Πληρωμής για να απογραφούν οι δημόσιοι υπάλληλοι. Η απογραφή των μισθοδοτούμενων από τον κρατικό προϋπολογισμό πραγματοποιήθηκε ψηφιακά σε πρώτη φάση (7-29 Ιουλίου 2010) για υπαλλήλους του Δημοσίου, των ΝΠΔΔ και των ΟΤΑ (δήμοι και νομαρχίες). Στη δεύτερη φάση που ακολούθησε, το φθινόπωρο του 2010, απογράφηκαν οι εργαζόμενοι στις ΔΕΚΟ, σε ΝΠΙΔ του Δημοσίου και σε δημοτικές επιχειρήσεις.

Σε αυτά να προσθέσουμε επίσης ότι στην Τοπική Αυτοδιοίκηση προωθήθηκε το πρόγραμμα «Καλλικράτης» (που διαδέχτηκε το πρόγραμμα «Καποδίστριας»), με το οποίο συγχωνεύθηκαν δήμοι και κοινότητες σε μεγαλύτερους δήμους, καταργήθηκαν οι νομαρχίες, ενώ οι περιφερειάρχες είναι πλέον αιρετοί, με τις κρατικές περιφέρειες να μετονομάζονται σε Αποκεντρωμένες Διοικήσεις. Η αλλαγή της διοικητικής διαίρεσης συνοδεύτηκε και από αλλαγή στις αρμοδιότητες των διοικητικών θέσεων.

Επίσης, δημιουργήθηκε ο ΕΟΠΥΥ, έγινε η απελευθέρωση του επαγγέλματος των φαρμακοποιών, ιδρύθηκε η Διεύθυνση Οικονομικής Αστυνομίας (ΔΟΑ) και η Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος. Η απόφαση του Γιώργου Παπανδρέου να βάλει την Ελλάδα στον μηχανισμό στήριξης του ΔΝΤ προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων και αμφισβητήσεων. Ωστόσο, οι επόμενες κυβερνήσεις που κλήθηκαν να διαπραγματευτούν «καλύτερα», ακολούθησαν κατά γράμμα αυτήν ακριβώς την πολιτική, την οποία αντιπολιτεύθηκαν με σφοδρότητα. Εντυπωσιακό παραμένει το γεγονός ότι υπήρξαν βουλευτές του ΠΑΣΟΚ που συνέχισαν την καριέρα τους ως σημαιοφόροι του αντιμνημονιακού αγώνα ψηφίζοντας ταυτόχρονα και τα τρία μνημόνια. Τα κυβερνητικά στελέχη βρέθηκαν αντιμέτωπα με δημόσιους τραμπουκισμούς που οργάνωναν και καθοδηγούσαν αντιπολιτευτικοί κομματικοί μηχανισμοί και διάφορες ακροδεξιές και ακροαριστερές συμμορίες στις οποίες συμμετείχαν και ομάδες ποινικών κακοποιών. Αυτοί, μαζί με άλλες κοινωνικές ομάδες που θεωρούσαν ότι πλήγονται, συγκρότησαν το περίφημο κίνημα των Αγανακτισμένων, που ζητούσε να παραιτηθεί ο Παπανδρέου, τον οποίο χαρακτήριζαν ως Πινοσέτ και ζητούσαν να κρεμαστεί στο Σύνταγμα.

Να σημειωθεί, όπως θα δούμε και στα επόμενα, ότι τόσο ο Σαμαράς όσο και ο Τσίπρας που ακολούθησαν ως «αντιμνημονιακοί», υπέγραψαν ο πρώτος το «δεξιό» μνημόνιο και ο δεύτερος το «αριστερό». Η μόνη διαφορά ήταν ότι η πτώση του Παπανδρέου άνοιξε τον δρόμο της πρωθυπουργίας τους και όχι της απαλλαγής από τα μνημόνια.

Εδώ επιτρέψτε μας δυο ενδιαφέρουσες επισημάνσεις: Οι δυο μοναδικές στη Μεταπολίτευση πρώιμες πτώσεις κυβερνήσεων που είχαν λάβει ισχυρή λαϊκή εντολή (κυβέρνηση Κώστα Μητσοτάκη 1993 και κυβέρνηση Γιώργου Παπανδρέου 2012) φέρουν την υπογραφή Αντώνη Σαμαρά. Η δεύτερη επισήμανση έχει να κάνει με το πώς εκδικείται η Ιστορία: Το 2012, ο Παπανδρέου ζητούσε σε όλους τους τόνους να υπάρξουν ευρύτερες πολιτικές και κοινωνικές συναινέσεις. Ο Αντώνης Σαμαράς, ως γνωστόν, αρνήθηκε απαιτώντας εκλογές. Λίγα χρόνια αργότερα, ο ίδιος ζητούσε τη στήριξη του Αλέξη Τσίπρα, που έχοντας διαβάσει καλά την πολιτική λογική Σαμαρά, του την αρνήθηκε.

Διαβάστε επίσης:

Αφιέρωμα: Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης και της Ευρώπης – Η διακυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή

Αφιέρωμα: Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης και της Ευρώπης – Η χρυσή εποχή του Σημίτη

Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης και της Ευρώπης: Η τριετία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη