J. Bradford Delong

Στον δρόμο προς την ουτοπία

Η οικονομική ιστορία του 20ού αιώνα

Μετάφραση: Κωστής Πανσέληνος

Εκδόσεις: Μεταίχμιο

Σελ.: 616

«Ο μακρύς εικοστός αιώνας» ξεκινά πάνω κάτω το 1870 και τελειώνει, επίσης πάνω κάτω, το 2010. Ο μεγαλύτερος κατά τέσσερις δεκαετίες αυτός αιώνας έχει ένα ξεχωριστό χαρακτηριστικό, που δεν είναι άλλο από το θετικό ισοζύγιο ευημερίας – δυστυχίας σε σχέση με όλες τις περιόδους της ανθρωπότητας. Για την ακρίβεια, είναι μακράν ο πλέον ευτυχισμένος αιώνας της Ιστορίας, παρά τους φρικτούς πολέμους, τις εξοντωτικές ιδεολογικές συγκρούσεις, τις αγεφύρωτες κοινωνικές ανισότητες. Ήταν ο αιώνας που είχαμε για πρώτη φορά πλεόνασμα ευτυχίας.

Ο καθηγητής Οικονομικών που το υποστηρίζει αυτό σε έναν εξαιρετικά ενδιαφέροντα τόμο, κάνει τους υπολογισμούς του και εξάγει ένα συμπέρασμα ως μέθοδο σκέψης και προσέγγισης. Το βασικό πρόβλημα ακόμα και με τους πιο ευφυείς οικονομολόγους, ωστόσο, είναι ότι η ιστορία της ανθρωπότητας, και ιδιαίτερα του ανθρώπου ως παράγοντα της οικονομίας, δεν μπορεί να διατυπωθεί στην ολότητά της. Δεν το γνωρίζουν αυτό άραγε οι οικονομολόγοι; Προφανώς το γνωρίζουν, όπως και άλλα τόσα ακόμα, ωστόσο η κλίση τους είναι οι υπολογισμοί. Όπως των φιλόσοφων είναι οι ιδέες ή των συγγραφέων οι διεισδυτικές παρατηρήσεις – αυτές που διαφεύγουν την επιστημονική αυθεντία. Η ζωή είναι γενικότερα ένα μεγάλο μυστήριο όπου δεν υπάρχουν σταθερές. Όμως μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι «στα ανθρώπινα ζητήματα δεν υπάρχει καμιά τέλεια λύση, ούτε στην πράξη ούτε στη θεωρία», όπως μνημονεύει ο συγγραφέας στο βιβλίο του τη σκέψη του φιλοσόφου ιστορικού Αϊζάια Μπερλίν, που με τη σειρά του παραθέτει τον Καντ, ο οποίος υποστήριζε ότι «από το στραβό ξύλο της ανθρωπότητας τίποτα ίσιο δεν βγήκε ποτέ».

Όμως όλες, μα όλες οι αξιόλογες μελέτες πάντα έχουν τον τρόπο τους να γίνονται συναρπαστικές εξάγοντας ενδιαφέροντα συμπεράσματα που μας κάνουν να σκεφτόμαστε. Ό,τι μας ωθεί να σκεφτόμαστε κάτι περισσότερο, κάτι απαιτητικότερο, είναι ένα σημαντικό βήμα ώστε να καταλάβουμε τον κόσμο και τον εαυτό μας καλύτερα.

Γιατί όμως ξεκινά από το 1870; Τι ακριβώς συνέβη που δεν το υπολογίζουν οι άλλοι; Σύμφωνα με τον Delong, λοιπόν, «τότε ήταν που αποκτήσαμε τους θεσμούς και την οργάνωση και την έρευνα και τις τεχνολογίες – την πλήρη παγκοσμιοποίηση, το εργαστήριο της βιομηχανικής έρευνας και τη σύγχρονη εταιρεία. Αυτά ήταν τα κλειδιά. Και αυτά ξεκλείδωσαν την πόρτα που μέχρι πρότινος κρατούσε την ανθρωπότητα φυλακισμένη στην ακραία φτώχεια». Τότε, ισχυρίζεται ο συγγραφέας μας, η ανθρωπότητα μπορούσε να γίνει πιο πλούσια για όλους, καθώς πλέον υπήρχε λύση. Μαζί άνοιγε και η πόρτα της Ουτοπίας που μας υποσχόταν όλα τα καλά…

Υπάρχουν, ωστόσο, και άλλες απόψεις, στις οποίες προτείνεται ως επίκεντρο της προσέγγισής τους στην Ιστορία ο «μικρός εικοστός αιώνας» που ξεκινά από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και τελειώνει με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης», μια περίοδος που κυριάρχησε ο υπαρκτός σοσιαλισμός και ο φασισμός. Αντίθετα, θεωρούν ως μακρά περίοδο της ανόδου του καπιταλισμού και της δημοκρατίας εκείνη από το 1776 έως και το 1914.

Το τεράστιο βήμα που έγινε στη διάρκεια του μακρύ εικοστού αιώνα ήταν ότι βγήκε η ανθρωπότητα για πρώτη φορά από την κατάσταση της ακραίας φτώχειας που επικρατούσε τα τελευταία 10.000 χρόνια, μετά την ανακάλυψη της γεωργίας. Μέχρι εκείνη τη χρονική στιγμή, η ανθρωπότητα δεν είχε ούτε την τεχνολογία ούτε την οργάνωση που θα επέτρεπαν στην οικονομία της αγοράς να ασχοληθεί με το ζήτημα του πλουτισμού της κοινωνίας. Ωστόσο, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, καθώς συνεχίζει έχοντας υπολογίσει ότι η ανθρωπότητα το 2010 ήταν 21,5 φορές πλουσιότερη, από πλευράς υλικών αγαθών, σε σχέση με το 1870. Όμως σημειώνει συνεχίζοντας, το 2010 ο πληθυσμός της Γης ήταν εξαπλάσιος από αυτόν του 1870. Ύστερα από μια σειρά υπολογισμών, καταλήγει ότι το 2010 η ανθρωπότητα ήταν πλουσιότερη από το 1870, αλλά το 2010 ο πλούτος ήταν πιο άνισα κατανεμημένος από ό,τι ήταν το 1870.

Οι υπολογισμοί αυτοί γεννούν πολλά ερωτήματα και πραγματολογικά αλλά και πολιτικά – κοινωνικά, φιλοσοφικά. Ας πούμε, η τεράστια αύξηση του όρου ζωής και της ποιότητας πώς υπολογίζονται; Ή πώς ορίζεται η ευδαιμονία; Είδαμε ότι σε περιπτώσεις που έγιναν προσπάθειες για την εδραίωση μιας ουτοπίας δημιουργήθηκαν συνθήκες απολυτής φρίκης. Η ανθρωπότητα δεν χρειάζεται άλλες καλές προθέσεις, αλλά έξυπνες και τολμηρές αποφάσεις που θα περιορίζουν τις ακραίες κοινωνικές ανισότητες. Στη διάρκεια αυτού του μακρύ εικοστού αιώνα, η ανθρωπότητα χόρτασε ψωμί όσο ποτέ άλλοτε, στεγάστηκε αναβαθμίζοντας ιλιγγιωδώς το επίπεδο ζωής, απέκτησε πληθώρα υλικών αγαθών, αλλά δεν κατόρθωσε να περιορίσει τις κοινωνικές ανισότητες, να επιτύχει την οικονομική σταθερότητα, όπως δεν τα πήγε καλά και με τις ατομικές ελευθερίες. Πλέον, μετά το 2010, καλούμαστε να αναθεωρήσουμε πολλές απόψεις σχετικά με την οικονομία της αγοράς για να προχωρήσουμε στον στόχο της ολοκλήρωσης όσων πέτυχε ο μακρύς χρυσούς αιώνας της ανθρωπότητας.

---

Τζούλι Οτσούκα

Κολυμπώντας

Μετάφραση: Θωμάς Σκάσσης

Εκδόσεις: Πατάκη

Σελ.: 192

Είναι πραγματικά αξιοθαύμαστο το πώς σε ένα σύγχρονο μυθιστόρημα μια πισίνα στην οποία κολυμπούν καθημερινά μια ομάδα ανθρώπων μάς συνδέει με ένα αρχέγονο στοιχείο της δημιουργίας, το νερό, που καθορίζει τόσο το σώμα μας όσο και την ψυχή μας. Ανατρέχοντας κάποιος στην ιστορία του πολιτισμού, δεν ανακαλύπτει θεμελιακό μύθο που να μην περιέχει στον πυρήνα του το υγρό στοιχείο. Το νερό είναι η κατεξοχήν πηγή της ζωής, σε όλους του πολιτισμούς, καθώς δίχως νερό δεν υπάρχει ζωή, θεραπεία, χαρά, ανανέωση!

Σε μια υπόγεια πισίνα σε μεγάλο βάθος – σε αυτό το υπέροχο μυθιστόρημα της Τζούλι Οτσούκα – κολυμπούν λογής – λογής κολυμβητές. Το βασικό τους χαρακτηριστικό είναι ότι όταν βρίσκονται στο νερό, γίνονται σχεδόν άλλοι άνθρωποι. Αφήνοντας τον εαυτό τους έξω στην επιφάνεια συνεχίζουν σαν άλλοι τη ζωή τους κολυμπώντας στην πισίνα. Ο ρυθμός της διήγησης είναι «αμερικανικός», δηλαδή γρήγορος, νευρώδης, λιτός, ακριβής και πλήρης, γεμάτος κριτικό σαρκασμό αλλά και μελαγχολική αυτογνωσία.

Με σύντομες κοφτές περιγραφές, όπως οι απλωτές όταν κολυμπάμε με τον ρυθμό μας, η συγγραφέας περιγράφει όλη την ποικιλομορφία της σύγχρονης ζωής που, όπως παρατηρούμε, μας είναι ανησυχητικά οικεία. Εκεί γνωρίζουμε, εκτός των άλλων, και την Άλις. Μέσα στο νερό, όλοι αναβαπτίζονται, τουλάχιστον όση ώρα κολυμπούν. Η Άλις είναι μια προχωρημένης ηλικίας συνταξιούχος μικροβιολόγος στην αρχή της άνοιας. Όταν δεν κολυμπά, χάνεται στις παλιές αναμνήσεις τής παιδικής της ηλικίας, που δεν είναι ευχάριστες.

Η ρωγμή της πισίνας αρχίζει να δημιουργεί ρωγμές στην ευτυχή συνθήκη των κολυμβητών με τον υδρόβιο εαυτό τους, σαν να εισβάλλει ξαφνικά ο κόσμος της επιφάνειας, έτσι που ο ένας μετά τον άλλον εξαφανίζονται. Η ρωγμή της πισίνας βαθαίνει ταυτόχρονα και τη ρωγμή της μνήμης της Άλις, που ξαναζεί παλιούς εφιάλτες από το στρατόπεδο συγκέντρωσης των Ιαπώνων της Αμερικής κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ρωγμή της Άλις οδηγεί σε αυτήν του πένθους, στην ανατομία του ανθρώπινου βίου.

---

Ξαναδιαβάζοντας

Βιβλία χωρίς ημερομηνία λήξης

Ο Αρχίλοχος, αν και σκιάζεται από το ογκώδες μέγεθος του ομηρικού κόσμου, επιχειρεί το αδιανόητο για την εποχή του βήμα. Εισάγει στην Ιστορία τον καθημερινό άνθρωπο με τα προβλήματά του και κυρίως με τις αδυναμίες του. Πλάι στις παραφουσκωμένες με κλέος και κύδος ηρωικές πράξεις αντιτάσσει ταπεινούς χαρακτήρες με φριχτά ελαττώματα. Πλάι στα υπέρτατα ηρωικά ανδραγαθήματα – το ύψιστο ταμπού της ηρωικής εποχής – αυτός, πολεμιστής ων, ρίχνει την ασπίδα του ανερυθρίαστα. Ο Αρχίλοχος είναι ο ποιητής που, αν και βιοπορίζεται από τις αξίες του πολέμου, τις κατακρημνίζει, τις γελοιοποιεί, τις ανατρέπει συντριπτικά. Ποτέ άλλοτε δεν υπήρξε πιο γενναία καλλιτεχνική – πολιτική ανατροπή από αυτήν που μας κληροδότησε αυτός ο μοναδικός στην ανθρώπινη Ιστορία, ποιητής – πολεμιστής, πλάνης και μοιχός, ο υπέρτατος υβριστής του κατεστημένου.

Υπό αυτήν την έννοια και δίχως ίχνος υπερβολής, ο Αρχίλοχος υπήρξε ο μεγαλύτερος επαναστάτης όλων των εποχών: ένας επαναστάτης – ποιητής που πέθανε πολεμώντας, πίνοντας, κάνοντας έρωτα και βρίζοντας. Πρόκειται για τον άνθρωπο που στρέφει το ενδιαφέρον της ποίησης στην προσωπική μοίρα και στη ζωή των ανθρώπων, αποκαθηλώνοντας από το πρωταγωνιστικό κάδρο τους ήρωες, τους θεούς, την αριστοκρατία.

Είναι προφανές ότι πρόκειται για τον πρώτο εισηγητή της δημοκρατίας και των ελευθεριών της, είναι προφανές ότι πρόκειται για τον άνθρωπο που στρέφει την προσοχή της Ιστορίας στη ζωή και τις ανάγκες του απλού πολίτη πριν καν υπάρξει η έννοια του πολίτη! Στον Αρχίλοχο ο άνθρωπος αυτενεργεί και κάνει λάθη!

Έξοχη έκδοση σε όλα: αρχαίοι λυρικοί, τυπογραφική επιμέλεια και μετάφραση. Μια έκδοση από το μακρινό 1976!

Διαβάζοντας Αρχίλοχο

 83

Ψυχή, ψυχή μου που χτυπιέσαι στα στενά και δέρνεσαι,

στυλώσου, ενάντια στήθη στους εχθρούς σου πρόταξε,

πλάι στα καρτέρια των έχθρων γερά ασφαλίσου.

Και μήτ’ όταν νικάς πάρα πολύ να χαίρεσαι,

κι αν νικηθείς στο σπίτι μην κλιστείς κι οδύρεσαι · 5

λύπη ή χαρά σε βρει, συγκράτα την παραφορά σου.

Μάθε επιτέλους τι ρυθμός κρατεί τ’ ανθρώπινα.

85

Να πέσει η γύμνια μου σε σάρκα, σε κοιλιά η κοιλιά μου,

να κρούσουν οι μηροί μου στους μηρούς της.

Αρχαίοι Λυρικοί/1

Ιαμβογράφοι

Αρχίλοχος, Σημωνίδης, Ιππώνακτας, Ελάσσονες Αδέσποτα

Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια Γιάννης Δάλλας

Εκδόσεις: Κείμενα, Αθήνα 1976

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Άγνωστες ιστορίες από την Αντίσταση και την Κατοχή

Βιβλίο: Καβγάδες στην εντατική

Η ζωή ως υλικό ονείρων