Στο πρόσωπο του Καποδίστρια, η Ελλάδα γνώρισε την καλή και την κακή της μοίρα ταυτόχρονα.

Στο πρόσωπο του Καποδίστρια, η Ελλάδα γνώρισε την καλή και την κακή της μοίρα ταυτόχρονα: Καλή, γιατί ευτύχησε να έχει ως πρώτο κυβερνήτη του νεοσύστατου κράτους το πλέον κατάλληλο πρόσωπο εκείνης της εποχής. Κάτι τέτοιο μπορεί να ακούγεται σαν ειρωνεία σε μια χώρα σαν την Ελλάδα η οποία ουδέποτε στη μετέπειτα Ιστορία της τίμησε τον κατάλληλο άνθρωπο με την κατάλληλη θέση – αν παραβλέψουμε μερικές εξαιρέσεις που οφείλονται στην τύχη… Ο Καποδίστριας υπήρξε η πιο ευτυχής επιλογή που μπορούσε να κάνει το νεοσυσταθέν κρατίδιο, μια και πληρούσε όλες εκείνες τις αναγκαίες ιστορικές αλλά και ουσιαστικές προϋποθέσεις.
Κακή μοίρα, γιατί η πατρίδα δεν ευτύχησε να τον αξιοποιήσει στο έπακρο, να τον αφήσει να ολοκληρώσει το εθνικό πολιτικό του όραμα, αλλά με την πρόωρη δολοφονία του επισφράγισε όλες εκείνες τις θλιβερές εθνικές διαστρεβλώσεις που θα ακολουθούσαν ιστορικά το ελληνικό κράτος. Ανατρέχοντας στα ιστορικά αίτια της δολοφονίας του πρώτου Έλληνα κυβερνήτη, ο ελληνισμός μπορεί να αναγνωρίσει εύκολα όλες εκείνες τις διαχρονικές και πανταχού παρούσες κακοδαιμονίες που τον ταλαιπωρούν κοιτάζοντας το πρόσωπό του στον καθρέφτη τού σήμερα.
Ο κόμης Ιωάννης Καποδίστριας, ο οποίος γεννήθηκε στην Κέρκυρα (10 Φεβρουαρίου 1776), παρ’ όλες τις τιμές που του επιδαψίλευσε η πολιτεία ως θεμελιωτή της, δεν έτυχε της θέσης που δικαιωματικά του ανήκει στη συνείδηση του έθνους, ενός έθνους ανήμπορου να τιμήσει όλους εκείνους που αγωνίστηκαν πραγματικά υπέρ της πατρίδας τους και όχι υπέρ του προσωπικού ή φατριαστικού τους συμφέροντος.
Ως έθνος αρνούμαστε πεισματικά να αποτιμήσουμε αυτά που χάσαμε με τον θάνατό του. Πιθανόν να απωλέσαμε όλα όσα βρίσκουμε σήμερα μπροστά μας – για τα οποία προσπαθούμε για μια ακόμη φορά, τυφλοί και καταδικασμένοι, να επιρρίψουμε τις ευθύνες στους… απανταχού εχθρούς του έθνους. Η αποτίμηση του Καποδίστρια στο σύνολό της και στο βάθος της βραδυπόρησε και βραδυπορεί ακόμα.

Aνεκτίμητο έργο
Για να καταλάβει ο σύγχρονος Έλληνας το μέγεθος της προσπάθειας του Καποδίστρια, καλό είναι να αναρωτηθεί, πόσοι ήταν τότε σε θέση να αντιληφθούν πραγματικά την έκταση του ελληνικού προβλήματος. Επρόκειτο για ένα νεοσύστατο κρατίδιο, το οποίο ήταν ανάγκη να συγκροτηθεί από την αρχή ώς το τέλος. Έργο δυσανάλογα μεγάλο για τις δυνάμεις ενός ανδρός.
Ποιος στην εποχή του ήταν σε θέση να εκτιμήσει – έχοντας κατά νου τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούσαν – τη μεγάλη επιτυχία του Κυβερνήτη στο Λάιμπαχ1, όταν κατόρθωσε να μεταπείσει τον τσάρο αλλά και τους άλλους συνέδρους να κρατήσουν την πολυτιμότατη για την Ελλάδα ουδετερότητα απέναντι στο εθνικό μας απελευθερωτικό κίνημα, σε μια στιγμή μάλιστα που καταδίκαζαν απερίφραστα αντίστοιχα κινήματα στην Ιταλία. Το τελεσίγραφο του τσάρου της 6ης Ιουλίου του 1821 προς την Υψηλή Πύλη έγινε κατόπιν της διαμεσολάβησης του Καποδίστρια, με αποτέλεσμα να μη σταλούν οι στρατιές των Οθωμανών που στρατοπέδευαν στα Βαλκάνια για να καταπνίξουν στη γένεσή του το επαναστατικό κίνημα στην Πελοπόννησο.
Λίγοι έχουν παρακολουθήσει όλη την πατριωτική και αφανή δράση του από τότε που κατέφυγε στην Ελβετία επειδή διαφώνησε με τον τσάρο για το Ελληνικό Ζήτημα ώς τη στιγμή που κλήθηκε να αναλάβει τη διακυβέρνηση της πατρίδας.
Ο Καποδίστριας και το έργο του για την πατρίδα αναδύονται σιγά – σιγά μέσα από τη συστηματική ιστορική έρευνα που φέρνει στο φως αρχεία, έγγραφα και αποφάσεις, τα οποία καταδεικνύουν το έργο ενός μεγάλου και φωτισμένου άνδρα αλλά και ενός εκλεκτού πατριώτη. Το εύρος των οριζόντων του, το ήθος και τη βαθύτητα της σκέψης του φέρνουν στο φως της Ιστορίας πρόσφατες σχετικές μελέτες – κάλλιο αργά παρά ποτέ.

Ο Κυβερνήτης
Ο Καποδίστριας βρήκε μιαν Ελλάδα δίχως καθορισμένα σύνορα. Επίσης αντιμετώπιζε τον κίνδυνο αυτά να χαραχτούν με τρόπο ώστε να καθιστούν αμφίβολη τη βιωσιμότητα της ίδιας της χώρας. Είναι περιττό να τονίσουμε τη σημασία αυτού του ζητήματος. Η χάραξη των συνόρων αποτέλεσε την πρώτη και βασική του φροντίδα. Αν και πιεζόταν να θέσει σε προτεραιότητα ελάσσονος σημασίας θέματα, εκείνος διαχειρίστηκε με απαράμιλλη σύνεση το τεράστιο αυτό εθνικό ζήτημα έως και τον θάνατό του. Ωστόσο, ο ευγενικός αυτός κυβερνήτης ήρθε αντιμέτωπος με το ακατανίκητο αυτό θηρίο που κατατρώγει ώς τις μέρες μας τις σάρκες του έθνους, το κομματικό κράτος, την πρόταξη του ατομικού έναντι του κοινωνικού συμφέροντος. Την ώρα που ο Κυβερνήτης αγωνιζόταν να μεγαλώσει τον ελληνικό χώρο και να διασφαλίσει τα αδιαμόρφωτα ακόμα σύνορα, οι φατρίες με τα μικροσυμφέροντά τους και τους στενόμυαλους τοπικισμούς τους ακόνιζαν παραδίπλα τα μαχαίρια. Ταυτόχρονα πάλευε να συγκροτήσει τακτικό και πειθαρχημένο στρατό, ώστε να μπορεί να εκτελέσει με σοβαρότητα την τεράστιας σημασίας αποστολή του.
Ο Καποδίστριας βρέθηκε αντιμέτωπος με ένα ακόμα πρόβλημα ουσιαστικό και δυσεπίλυτο: προσπάθησε να περιστείλει τη διαδεδομένη πειρατεία και τη ληστεία που η νοοτροπία της εποχής ταύτιζε με την έννοια της ελευθερίας! Επίσης αγωνιζόταν να φτιάξει αυτό που καλείται να πράξει δυο αιώνες μετά η σημερινή ελληνική κυβέρνηση: φορολογικό σύστημα. Ο Καποδίστριας μόχθησε να μορφώσει τους νέους εκείνους οι οποίοι θα αναλάμβαναν θέσεις στη δημόσια διοίκηση, φρόντισε να καθοδηγήσει τους αγρότες σε νέες καλλιέργειες και να διδάξει στους εργάτες νέες τέχνες. Και ενώ βρισκόταν αντιμέτωπος με αυτό το τιτάνιο έργο – να συγκροτήσει δηλαδή σε υγιείς και σύγχρονες βάσεις το κράτος – οι αντίπαλοί του (όσοι δεν καταλάβαιναν ή ακριβώς επειδή καταλάβαιναν τι πάει να κάνει) άρχισαν να υπονομεύουν το έργο του και να καλλιεργούν στον αμαθή λαό την εικόνα ενός τύραννου, προκειμένου να μην πληρώνουν φόρους, να ληστεύουν ασύστολα και ατιμώρητα, να διοικούν μαφιόζικα το κράτος κατά τους νόμους της φατρίας.
Έτσι, όσοι ακριβώς δεν ήθελαν Ελληνικό Κράτος, άρχισαν να συζητούν για ελευθερίες, για Σύνταγμα (πριν καν συγκροτηθεί κράτος, οι νομοταγείς Έλληνες αξίωναν Σύνταγμα), όλοι αυτοί οι οποίοι καιροφυλακτούσαν να καταλάβουν την εξουσία επιβάλλοντας τους δικούς τους όρους και κανόνες.
Και καταλήγουμε στην Κυριακή της 27ης Σεπτεμβρίου, οπότε ο Καποδίστριας πέφτει θύμα δολοφονίας επειδή «ουδέποτε πλήρωσε η Μάνη και δεν πρέπει να καθιερωθεί τοιαύτη κακή συνήθεια», σύμφωνα με τους Μαυρομιχαλαίους, οι οποίοι εν τη απουσία τους διοικούν με αυτό το πολιτικό πνεύμα μέχρι τις μέρες μας τη χώρα και εμείς αναρωτιόμαστε τι φταίει για το κατάντημά μας όταν η ίδια η Ιστορία μας βοά!
Οι δολοφόνοι, στο πρόσωπο του Καποδίστρια πυροβόλησαν την ευρωπαϊκή προοπτική του νέου κρατιδίου, το οποίο έμεινε στη άθλια μοίρα των κοτζαμπάσηδων, των χυδαίων κομματαρχών, των μικροσυμφερόντων, του τοπικιστικού πνεύματος, της Τουρκοκρατίας.2
Ο θάνατος του Καποδίστρια στέρησε το έθνος από το μοναδικό στήριγμα της σιγουριάς και της ασφάλειας. Ο μεγάλος ευεργέτης της Ελλάδας Εϋνάρδος μέσα σε μια φράση κλείνει επιγραμματικά τις επιπτώσεις για την Ελλάδα από τη δολοφονία του μεγάλου του φίλου: «Ο ενάρετος ανήρ όστις θυσίασε το παν διά την πατρίδα του, απέθανε θύμα ιδιαιτέρας εκδικήσεως… Οι Έλληνες πάσης φατρίας θέλουν γνωρίσει αργότερα την αμέτρητον ζημίαν την οποίαν υπέφερον, θέλουν ιδεί εντός ολίγου ότι δεν υπάρχει άνθρωπος ικανός να αναπληρώσει την έλλειψιν του Κόμητος Καποδίστρια, και όταν εξετάσουν όλα όσα έπραξε διά την πατρίδα του, θέλουν τον αναγνωρίσει ως τον αγαθότερον άνθρωπον. Ο θάνατος του Κυβερνήτου είναι συμφορά διά την Ελλάδα. Είναι δυστύχημα Ευρωπαϊκόν για την Ελλάδα, δεν φοβούμαι να το είπω… Το λέγω με διπλήν θλίψην, ο κακούργος όστις εδολοφόνησε τον Καποδίστριαν, εδολοφόνησε την πατρίδα του».3

Σημειώσεις
1. «Το Ποντίκι», Πέμπτη 12 Απριλίου 2012, «Ιστορία» σελ. 57
2. «Το Ποντίκι», Πέμπτη 29 Σεπτεμβρίου 2011, «Ιστορία», σελ. 57
3. «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», τ. ΙΒ, σελ. 562

ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΤΕΥΧΟΣ: ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ ΧΑΛΕΠΑΣ