Είναι ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα γλυπτά του κόσμου και αποτελεί σημείο αναφοράς για την Κοπεγχάγη, την πρωτεύουσα της Δανίας. Η «Μικρή γοργόνα» φιλοτεχνήθηκε από τον Έντβαρντ Έρικσεν το 1913 και είναι βασισμένη σε χαρακτήρα παραμυθιού του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Τα τελευταία χρόνια η «Μικρή γοργόνα» έχει υποστεί βανδαλισμούς, δύο φορές της έχουν κόψει το κεφάλι, αλλά τον μεγαλύτερο… εξευτελισμό τον υπέστη στις αρχές του 2016, όταν λογοκρίθηκε από το Facebook επειδή χαρακτηρίστηκε «προκλητικό γυμνό».

Η ιστορία με την απαγόρευση της δημοσίευσης στο Facebook της «Μικρής γοργόνας» έγινε γνωστή από τη βουλευτή του Κοινοβουλίου της Δανίας Μέτε Γκιέρσκοφ, όταν προσπάθησε να ανεβάσει στη σελίδα της στο Facebook έναν σύνδεσμο που παρέπεμπε στο εμβληματικό άγαλμα, αλλά η εταιρεία το απαγόρευσε με την παρατήρηση ότι περιλαμβάνει γυμνό. 

 

Δεν είναι η πρώτη φορά που το Facebook λογοκρίνει τέχνη. Ο Οργανισμός Τουρισμού της Δανίας είδε να «κόβεται» ανάρτησή του με τον πίνακα του Κ.Β. Έκερσμπεργκ του 1841, με τίτλο «Woman Standing in Front of a Mirror», με την αιτιολογία του γυμνού. Το Facebook έχει λογοκρίνει και τον πίνακα του Γκιστάβ Γκουρμπέρτ «The Origin of the World», ο οποίος μπορεί να είναι ένα αριστούργημα που χαρακτηρίζει το κίνημα του γαλλικού ρεαλισμού, αλλά για το Facebook είναι… πορνογραφία.

 

 

Το Facebook έχει αποφασίσει ότι δεν θα δημοσιεύει γυμνό και τηρεί αυτήν την απόφασή του ακόμη και με υπερβολές. Κάποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι η στάση της εταιρείας είναι σωστή και έχει δικαίωμα ο ιδρυτής του να λαμβάνει αποφάσεις, και όποιος δεν επιθυμεί να τις σεβαστεί, μπορεί απλά να αποχωρήσει. Αυτό θα προσέγγιζε την αλήθεια, εάν το Facebook δεν είχε εξελιχθεί τόσο ραγδαία και εάν δεν είχε λάβει τις τεράστιες διαστάσεις που έχει σήμερα. 

 

Το Facebook είναι πολλά περισσότερα από ένα μέσο για να βρίσκει κάποιος τους συμμαθητές του από το δημοτικό και να μοιράζεται φωτογραφίες από τις διακοπές. Διαθέτει περισσότερα από 1,3 δισεκατομμύρια μέλη, έχει εξελιχθεί στη μεγαλύτερη κοινότητα στην Ιστορία και αποτελεί τον νέο… δημόσιο χώρο. 

 

Ο Γερμανός φιλόσοφος Γιούργκεν Χάμπερμας είχε ορίσει τα media ως τον νέο δημόσιο χώρο. Όμως ένας υγιής και δημοκρατικός δημόσιος χώρος επιτρέπει την κυκλοφορία της πληροφορίας, τον ελεύθερο διάλογο και συμβάλλει στη διαμόρφωση της πολιτικής βούλησης. Στον δημόσιο χώρο οι πολίτες μπορούν να ανταλλάσσουν ιδέες, ιστορίες, εικόνες, να λαμβάνουν ενημέρωση, να προσφέρουν πληροφορίες, να αφομοιώνουν και να αναπαράγουν τα νέα πολιτικά και ιδεολογικά όρια της εποχής. 

 

Στον νέο δημόσιο χώρο του Facebook τον έλεγχο δεν τον έχει μία εκλεγμένη κυβέρνηση, ένα Κοινοβούλιο ή θεσμοθετημένοι φορείς που λογοδοτούν, τους κανόνες τούς θέτει η ίδια η εταιρεία. 

Όπως αναφέρει δημοσίευμα του «Economist», το Facebook απαγορεύει τη δημοσίευση απειλών βίας, εκφοβισμών, λόγων μίσους και γυμνού. Μπορεί κάποιος να συμφωνεί με αυτές τις απαγορεύσεις, αλλά το ζήτημα δεν είναι αν υπάρχουν κάποιοι κανόνες, αλλά ποιος θέτει τους κανόνες και κυρίως με ποιον τρόπο εφαρμόζονται. Έτσι, μπορεί (;) η εταιρεία να αποφασίζει ότι το γυναικείο στήθος είναι «κατακριτέο», να το εξοβελίζει από τον δημόσιο χώρο και να απαγορεύει τη δημοσίευσή του.

 

 

Το Facebook, ακολουθώντας τη γραμμή των πιο συντηρητικών παραδοσιακών ΜΜΕ, διαμορφώνει έναν δημόσιο χώρο, στον οποίο φαίνεται να κερδίζει έδαφος ο πουριτανισμός. 

Η λογοκρισία του αγάλματος της «Μικρής γοργόνας» από το Facebook θύμισε τη λογοκρισία του συντηρητικού δικτύου Fox στον πίνακα του Πικάσο «Γυναίκες του Αλγερίου», που θόλωσε το γυμνό στήθος των γυναικών του πίνακα. Κάτι αντίστοιχο είχε κάνει και ο πρωθυπουργός της Ιταλίας Σίλβιο Μπερλουσκόνι, γνωστός και για τα σεξουαλικά του σκάνδαλα, ο οποίος είχε ζητήσει να καλυφθεί το στήθος γυναίκας σε πίνακα του Τιέπολο, ονομαστού ζωγράφου του 18ου αιώνα.

 

Η απόφαση του Facebook να απαγορεύει τη δημοσίευση οποιασδήποτε εικόνας περιέχει γυμνό γυναικείο στήθος έχει προκαλέσει την έντονη αντίδραση των γυναικών, που στον νέο συντηρητισμό απαντούν με φεμινισμό και επιτίθενται στον ιδρυτή του Facebook κατηγορώντας τον για κυνήγι μαγισσών. 

 

 

Η Ελοΐζ Μπουτόν, συγγραφέας του βιβλίου «Confession d’ une ex-femen», δημοσίευσε στον λογαριασμό της στο Facebook το εξώφυλλο του βιβλίου της, στο οποίο απεικονίζεται μέλος του κινήματος των Femen. Παρά το γεγονός ότι ο τίτλος του βιβλίου καλύπτει το στήθος της γυναίκας, η εικόνα αφαιρέθηκε από το προφίλ της και της μπλόκαραν τον λογαριασμό. Σε επιστολή της προς τον Μαρκ Έλιοτ Ζούκερμπεργκ γράφει ότι έλαβε ένα μήνυμα από το «βασίλειό του», το οποίο την ενημέρωνε ότι ο λογαριασμός της έχει μπλοκαριστεί για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα εξαιτίας ανάρμοστου περιεχομένου. 

 

Η Ελοΐζ κατηγορεί τον ιδρυτή του κοινωνικού δικτύου για λογοκρισία και υποκρισία. «Ενοχλείστε» του γράφει, από το γυναικείο στήθος, «αλλά ανέχεστε σελίδες που υμνούν τον βιασμό, εικόνες αποκεφαλισμών, βασανιστήρια ζώων και παραπλανητικές διαφημίσεις που χρησιμοποιούν το γυναικείο σώμα για να πουλήσουν προϊόντα και διαφημίσεις που κατακλύζουν το Facebook με επιμηκύνσεις φαλλών».

 

«Την ίδια ώρα» προσθέτει η συγγραφέας «απαγορεύετε τη δημοσίευση έργων τέχνης, εικόνες του Χέλμουτ Νιούτον, ακόμη και οργανώσεις κατά του καρκίνου, επειδή δημοσίευσαν την εικόνα μιας γυμνής γυναίκας». 

 

Η συγγραφέας ρωτάει τον Ζούκερμπεργκ εάν γνωρίζει τη Μαριάν, το σύμβολο της Γαλλικής Επανάστασης. «Εάν δημοσιεύσω την εικόνα της, θα μου ρίξετε τον λογαριασμό στα σκοτάδια του Διαδικτύου;» διερωτάται η συγγραφέας και κατακρίνει ως υποκριτική την πολιτική της υποτιθέμενης ελευθερίας του λόγου που επικαλείται το Facebook, η οποία σταματάει όταν μπει στο κάδρο το γυναικείο σώμα. 

 

Οι γυναίκες που αγωνίζονται για το δικαίωμά τους να δημοσιεύουν και να κυκλοφορούν γυμνόστηθες, σε μία προσπάθεια να αποσυνδεθεί το γυναικείο σώμα από τον σεξισμό, έχουν κηρύξει πόλεμο στο Facebook και τα social media. Τα παιδιά στις ΗΠΑ, όπως υποστηρίζουν επικαλούμενες στοιχεία της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Ένωσης, έρχονται αντιμέτωπα με περισσότερες από 200.000 εικόνες βίας και 16.000 εκτελέσεις στην τηλεόραση πριν γίνουν 18 ετών, αλλά αυτό που ενοχλεί είναι το γυναικείο σώμα. 

 

Στο κίνημα μετέχουν και αρκετές διάσημες γυναίκες, όπως η Μάιλι Σάιρους, η οποία ανέβασε γυμνόστηθη φωτογραφία της στο Instagram για να στηρίξει την εκστρατεία και αμέσως βέβαια αφαιρέθηκε. Σε ακτιβισμό, κυκλοφορώντας γυμνή στους δρόμους της Νέας Υόρκης, προχώρησε η Σκάουτ Γουίλις, κόρη του γνωστού ηθοποιού Μπρους Γουίλις, μετά το κατέβασμα μιας φωτογραφίας της από το Instagram.

 

Το βασικό θέμα για το κίνημα είναι η ισότητα ανάμεσα στα δύο φύλα και η προσπάθεια να σταματήσει το γυναικείο σώμα να αντιμετωπίζεται ως σεξουαλικό αντικείμενο, αλλά το θέμα δεν περιορίζεται στα αιτήματα των γυναικών για ισότητα. Το ζήτημα έχει κι άλλες, ίσως ακόμη πιο σημαντικές διαστάσεις, που τίθενται σπάνια (έως ποτέ) στον δημόσιο διάλογο. 

 

Αναβιώνοντας τον πουριτανισμό 

 

Ο πίνακας του Γκιστάβ Γκουρμπέρτ «The origin of the world» του 1866 εκτίθεται στο Musée d’Orsay στο Παρίσι, αλλά δεν έχει θέση στο Facebook. Με άρθρο του στον «Guardian» ο Τζόναθαν Τζόουνς σκιαγραφεί το πορτρέτο του επαναστάτη – κυριολεκτικά και μεταφορικά – Γάλλου ζωγράφου και δίνει μία διαφορετική διάσταση στη λογοκρισία του κοινωνικού δικτύου.

 

Ο ζωγράφος στον συγκεκριμένο πίνακα ενσωματώνει το πάθος και τις επαναστατικές του ιδέες. Ο ίδιος έλαβε μέρος στην Παρισινή Κομμούνα του 1871 και με την τέχνη του θέλησε να εκφράσει την πραγματική ζωή έτσι όπως είναι, με έναν σχεδόν βρόμικο ρεαλισμό, ο οποίος έδωσε ώθηση στη γαλλική avant garde του 20ού αιώνα. 

 

Κατά τους κοινωνικούς επιστήμονες, στη νέα πραγματικότητα των κοινωνικών δικτύων διεξάγεται μία μάχη κυριαρχίας και ελέγχου, ένα από τα χαρακτηριστικά της οποίας είναι και η αναβίωση ενός νέου πουριτανισμού. 

 

Τα κοινωνικά δίκτυα ελέγχουν απολύτως τον νέο κοινωνικό χώρο και επιβάλλουν μία ηθική που προσομοιάζει στον πουριτανισμό που αναπτύχθηκε στην Αγγλία και την Αμερική τον 16ο και 17ο αιώνα.

Η κυριαρχία των συντηρητικών εκφραστών της χριστιανικής πίστης λειτούργησε ως νοοτροπία που όφειλε να διέπει την ατομική συμπεριφορά του ανθρώπου και εξέφραζε σε υψηλό βαθμό τον συντηρητισμό των αστών της εποχής εκείνης ενώ έπαιξε σημαντικό κοινωνικό ρόλο ως φορέας κοινωνικού ελέγχου, σε μία προσπάθεια να ενσωματώσουν τα άτομα αυταρχικούς ηθικούς κανόνες.

 

Κοινωνικοί επιστήμονες υποστήριξαν ότι ο πουριτανισμός στόχευε στο να εγκαθιδρύσει πολιτική και ηθική τυραννία, πρωτοφανή ιστορικά σε όρους σκληρότητας, έντασης και επιβολής ενός ηθικού, θεοκρατικού ελέγχου και καταπίεσης. 

 

Το ερώτημα που τίθεται σήμερα είναι κατά πόσο τα νέα media, το Facebook, με «θεοκρατική» λογική ενός απόλυτου άρχοντα που θέτει τους κανόνες και τις απαγορεύσεις και χωρίς να νιώθουν την ανάγκη να δίνουν λογαριασμό σε κανέναν, αποτελούν μία μοντέρνα εκδοχή του πουριτανισμού στον 21ο αιώνα.

 

 

Στο νέο τοπίο οι πολίτες τροφοδοτούνται με ψευδαισθήσεις ελευθερίας, καθώς θεωρητικά μπορούν να δημοσιεύσουν εύκολα στο Twitter, το Facebook, το Instagram και το YouTube ό,τι επιθυμούν. Όμως, από τη στιγμή που όλες αυτές οι πλατφόρμες ελέγχονται από ιδιωτικές εταιρείες, το περιεχόμενο αυτό μπορεί πολύ εύκολα να εξαφανιστεί και πολλές φορές να μη γνωρίζει ο χρήστης το γιατί, αλλά ούτε να μπορεί να ανακτήσει το υλικό του. 

 

Για να κάνουν γνωστό το πρόβλημα, το Ίδρυμα Ηλεκτρονικών Συνόρων, άτομα και εταιρείες δημιούργησαν τον δικτυακό τόπο onlinecensorship.org, που στοχεύει στην καταγραφή των σελίδων που «κατεβαίνουν» χωρίς αιτία από τα κοινωνικά δίκτυα. Η διευθύντρια του Ιδρύματος Τζίλιαν Γιορκ, σε συνέντευξή της που δημοσίευσε το fortune.com, είπε ότι στόχος του ιδρύματος είναι η προάσπιση της ελευθερίας του λόγου.

 

Η Τζίλιαν Γιορκ ανέφερε μία χαρακτηριστική περίπτωση όπου μία κολεκτίβα με τον τίτλο «Ελευθερία για την Παλαιστίνη», που συνδυάζει τη μουσική με τα ανθρώπινα δικαιώματα, αφαιρέθηκε από τη σελίδα του γνωστού συγκροτήματος Coldplay στο Facebook, παρά το γεγονός ότι είχε λάβει περισσότερα από 7.000 θετικά σχόλια από χρήστες.

 

Έγινε γνωστό ότι κάποιοι χρήστες του κοινωνικού δικτύου την κατήγγειλαν ως προσβλητική, με αποτέλεσμα να αφαιρεθεί. Το ίδρυμα, αν και ξεκίνησε να «παρακολουθεί» το Facebook και το YouTube, επεκτάθηκε στο Twitter, το Instagram, το Flickr και το το Google+.

 

«Ξεκινήσαμε από το Facebook επειδή εκεί υπήρχε μεγάλος όγκος απαγορεύσεων και τότε το Twitter ήταν ακόμη η πτέρυγα των κοινωνικών δικτύων όπου κυριαρχούσε η ελευθερία του λόγου, αλλά η πολιτική του να κατεβάζει περιεχόμενο έχει αλλάξει και γι’ αυτό αποτελεί πλέον αντικείμενο καταγραφής του ιδρύματος.

 

Σύμφωνα με τη διευθύντρια του ιδρύματος, πλέον τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποφασίζουν ποιο υλικό δεν θα δημοσιευθεί, όπως ακριβώς κάνουν και τα παραδοσιακά media. 

 

Πολλές φορές το υλικό που κατεβαίνει από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να έχει καταγγελθεί από χρήστες ως προσβλητικό ή ότι παραβιάζει κάποιους από τους κανόνες, αλλά, όπως τονίζει η Γιορκ, αυτές οι καταγγελίες γίνονται από ισχυρές ομάδες που μπορούν να παρακολουθούν τις αναρτήσεις και έχουν στόχο να κρατήσουν στο σκοτάδι ιδέες που δεν τις βολεύουν. 

 

«Εμείς» προσθέτει «δεν κρίνουμε το περιεχόμενο, αυτό που επιδιώκουμε είναι να είναι πιο διαφανείς οι εταιρείες σε αυτό που κάνουν και γιατί το κάνουν. Οι εταιρείες δεν θέλουν να είναι διαφανείς και πολλές πλατφόρμες δεν δίνουν πληροφορίες στους χρήστες για τα θέματα που κατεβαίνουν».

 

Τα social media, και κυρίως το πανίσχυρο Facebook, είναι πολλά περισσότερα από social media. Είναι σημαντικό τμήμα ενός καινούργιου κόσμου που γίνεται ολοένα και πιο συγκεντρωτικός, μπορουν να αποκλείουν ευκολότερα και να παράγουν, να διαχέουν και να αναπαράγουν ιδεολογία. Μπορούν να αποκλείουν το γυμνό, μπορούν να κατεβάζουν σελίδες χρηστών, μπορούν να καταδικάζουν σε ηλεκτρονική απομόνωση χωρίς ο «κατηγορούμενος» να έχει καν το δικαίωμα έφεσης. Ως ιδιωτικές εταιρείες έχουν δικαίωμα να θέτουν τους κανόνες τους, αλλά ως δημόσιος χώρος οφείλουν να λειτουργούν με μεγαλύτερη ευθύνη και διαφάνεια απέναντι στους χρήστες τους.