Ούτε αυτή η κυβέρνηση κατόρθωσε να ξεφύγει τελικώς από το «φάντασμα» του φόρου των ακινήτων. Το αυτονόητο, δηλαδή ο φόρος κατοχής να επιβάλλεται σε όλους ανάλογα με τη συνολική αξία της περιουσίας τους, σκοντάφτει στο απίστευτο και όμως ελληνικό: η χώρα δεν γνωρίζει ποια είναι η αξία των ακινήτων που έχουν στην κατοχή τους οι πολίτες της. 

Ο «θεωρητικός» Ευκλείδης Τσακαλώτος ως καθηγητής πανεπιστημίου γνώριζε πολύ καλά ότι ο μεγαλοτσιφλικάς, ιδιοκτήτης εκατοντάδων στρεμμάτων γης, δεν έχει κανέναν λόγο να απαλλάσσεται από τον συμπληρωματικό φόρο ακινήτων τη στιγμή που καλείται να πληρώσει και ο τελευταίος Έλληνας (πλέον και οι επιχειρήσεις για τα ακίνητα που χρησιμοποιούν για την παραγωγική διαδικασία). 

Προφανώς δεν φαντάστηκε ότι στην Ελλάδα δεν μπορούμε να υπολογίσουμε την αξία των αγροτεμαχίων. Τα στοιχεία δηλώνονται από τους ίδιους τους φορολογούμενους εδώ και τριάντα χρόνια, αλλά τα αγροτεμάχια δεν εντάχθηκαν ποτέ σε έναν φόρο κατοχής ακινήτων, όπως ο ΦΜΑΠ ή μεταγενέστερα ο συμπληρωματικός ΕΝΦΙΑ. 

 

Τα λάθη δεν διορθώθηκαν ποτέ. Είμαστε από τις τελευταίες χώρες στον κόσμο που έχουμε απομείνει χωρίς Κτηματολόγιο. Πώς λοιπόν να επιβληθεί ο φόρος κατοχής στα αγροτεμάχια; Ο υπουργός Οικονομικών ήρθε και αυτός αντιμέτωπος με το σκληρό δίλημμα, όπως είχε συμβεί δύο χρόνια νωρίτερα – ήταν Αύγουστος του 2014 – με τον Γκίκα Χαρδούβελη: ή θα έστελνε εκκαθαριστικά «φωτιά» σε μερικές δεκάδες χιλιάδες ιδιοκτήτες αγροτεμαχίων που θα καλούνταν να πληρώσουν μερικές χιλιάδες ευρώ αντί για μερικές δεκάδες ή εκατοντάδες πέρυσι ή θα έπαιρνε πίσω τον φόρο μέχρι… νεωτέρας. 

 

Πολιτικά σκεπτόμενος και διαβλέποντας τι θα γινόταν στα μέσα ενημέρωσης αν προτιμούσε να επιμείνει – άλλωστε το 2014 δεν είναι και τόσο μακρινό και όλοι θυμούνται ότι τον συγκεκριμένο Αύγουστο δεν υπήρχε άλλο θέμα στους τηλεοπτικούς δέκτες – επέλεξε να αποσύρει τον φόρο. Για μια ακόμη φορά, η αδυναμία του κρατικού μηχανισμού να οργανωθεί γίνεται αιτία για να απαλλαγούν από κάθε φορολογική επιβάρυνση ιδιοκτήτες μεγάλων περιουσιών. 

Η αξία των αγροτεμαχίων, σύμφωνα με τους πιο μετριοπαθείς υπολογισμούς, ξεπερνά τα 50 δισ. ευρώ. Προφανώς όλος αυτός ο κλήρος δεν ανήκει μόνο σε φτωχούς αγρότες και καλλιεργητές – αυτοί δεν θα πλήρωναν ούτως ή άλλως, καθώς θα τους προστάτευε το αφορολόγητο των 200.000 ευρώ –, αλλά και σε μεγαλοτσιφλικάδες, οι οποίοι ήδη πίνουν στην υγεία των κορόιδων (σ.σ.: στην προκειμένη περίπτωση είναι οι ιδιοκτήτες κτισμάτων, οι οποίοι και καλούνται να σηκώσουν όλα τα βάρη του συμπληρωματικού φόρου). 

 

Είναι προφανές ότι η συγκεκριμένη απόφαση προστατεύει προσωρινά την κυβέρνηση από το να έρθει αντιμέτωπη με εκρηκτικές καταστάσεις, ωστόσο σε καμία περίπτωση δεν λύνει το πρόβλημα με την υψηλή φορολογία των ακινήτων, η οποία έχει «βυθίσει» την κτηματαγορά εις βάρος της οικονομίας και της απασχόλησης. Το οικονομικό επιτελείο θα βρεθεί αντιμέτωπο με τον φόρο κατοχής ακινήτων τουλάχιστον δύο φορές ακόμη μέσα στους επόμενους μήνες:

 

1 Η πρώτη φορά θα είναι μέχρι το τέλος του έτους, οπότε και θα κριθεί το αν επιτεύχθηκε ο εισπρακτικός στόχος του φετινού ΕΝΦΙΑ. Με τα… μπρος-πίσω και τη μετατόπιση φορολογικών βαρών από τους πολλούς στους λίγους, παραμένει ερώτημα αν θα συγκεντρωθεί το ποσό των 2,65 δισ. ευρώ σε μια χρονιά η οποία είναι ιδιαίτερα επιβαρημένη φορολογικά ούτως ή άλλως. Τι αλλάζει τελικώς στα φετινά εκκαθαριστικά του ΕΝΦΙΑ;

Από τη μείωση των αντικειμενικών αξιών προκαλείται για πολλές εκατοντάδες χιλιάδες ιδιοκτήτες μείωση του φόρου που πρέπει να πληρώσουν ανά ακίνητο. Αυτό συμβαίνει σε περίπτωση που από τη μείωση της αξίας του ακινήτου προκαλείται και μείωση του φόρου που καλείται να πληρώσει ο ιδιοκτήτης ανά τετραγωνικό μέτρο.

 

Από τη θέσπιση καινούργιας κλίμακας υπολογισμού του συμπληρωματικού φόρου αλλά και την επιβολή του από τα 200.000 ευρώ αντί για τα 300.000 ευρώ θα προκύψει πρόσθετη επιβάρυνση τουλάχιστον 300 εκατ. ευρώ. Μένει να φανεί αν οι ιδιοκτήτες που υπάγονται στον συμπληρωματικό φόρο θα σηκώσουν το πρόσθετο φορολογικό βάρος ή αν απλώς θα φουσκώσει το καζάνι με τα ληξιπρόθεσμα.

Πιο βαθιά το χέρι στην τσέπη θα χρειαστεί να βάλουν και οι ιδιοκτήτες μη ηλεκτροδοτούμενων χώρων, καθώς καταργήθηκε και η έκπτωση του 20% που είχε ισχύσει κατά τον πρώτο και τον δεύτερο χρόνο επιβολής του ΕΝΦΙΑ.

 

Είναι προφανές ότι με την κατάργηση της επιβολής συμπληρωματικού φόρου στα αγροτεμάχια προκύπτει ένα δημοσιονομικό κενό. Θα φανεί αυτό μέχρι το τέλος του έτους; Θα ζητηθεί η επιβολή πρόσθετων μέτρων από τους δανειστές; Είναι κάτι που θα φανεί πολύ σύντομα.

 

2 Η δεύτερη φορά με την οποία η κυβέρνηση θα βρεθεί αντιμέτωπη με τον ΕΝΦΙΑ είναι προς το τέλος του 2017. Μνημονιακή απαίτηση αποτελεί η πλήρης εξομοίωση των αντικειμενικών αξιών των ακινήτων με τις πραγματικές. Αυτό, με την τροπή που έχουν πάρει τα πράγματα στην αγορά των ακινήτων, συνεπάγεται νέα μείωση των αντικειμενικών αξιών, πιθανότατα από τον Ιανουάριο του 2018. Να σημειωθεί ότι η κυβέρνηση εξασφάλισε παράταση ενός έτους στην όλη διαδικασία, καθώς ο αρχικός σχεδιασμός προέβλεπε εξομοίωση των αντικειμενικών αξιών με τις πραγματικές μέσα στο 2016 και ενεργοποίηση από τον Ιανουάριο του 2017.

 

3 Όπως και να ’χει, η νέα μείωση των αντικειμενικών αξιών θα φέρει ξανά τα πάνω κάτω στις εισπράξεις του ΕΝΦΙΑ και αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να χρειαστεί νέα αλλαγή των συντελεστών υπολογισμού του φόρου. Το… όνειρο του ΣΥΡΙΖΑ πριν αναλάβει την εξουσία ήταν να καταργήσει τον φόρο με τη σημερινή μορφή του και να επιβάλει έναν γενικό φόρο κατοχής, όπου ο καθένας θα πληρώνει με βάση την αξία της περιουσίας του και όχι με βάση τα τετραγωνικά που έχει στο όνομά του. Είναι αβέβαιο αν η κυβέρνηση θα επιμείνει σε αυτό το σκεπτικό τώρα που έρχεται αντιμέτωπη με τα νούμερα. Η Ελλάδα είναι μια χώρα με ακίνητη περιουσία η οποία έχει χάσει σχεδόν τη μισή της αξία τα τελευταία 7-8 χρόνια. Είναι επίσης μιας χώρα με κατακερματισμένη περιουσία. Αν θεσπιζόταν ένας φόρος κατοχής, ο οποίος θα απάλλασσε ή θα ζητούσε λίγα από τους πολλούς με τις μικρές περιουσίες, τότε οι έχοντες ακίνητα αξίας άνω των 200.000 ευρώ θα έπρεπε να πληρώσουν φόρο με σαφώς υψηλότερους συντελεστές, οι οποίοι θα έπρεπε να φτάσουν ακόμη και στο 3%.

 

Το τι σήμαινε μέχρι και το 2010 η οικοδομή για την ελληνική οικονομία αλλά και ποια η ζημιά που έγινε στα χρόνια της ύφεσης – προφανώς οι φόροι αρχικά με το Ειδικό Τέλος Ηλεκτροδοτούμενων Χώρων και στη συνέχεια με τον ΕΝΦΙΑ έπαιξαν καθοριστικό ρόλο – φαίνεται από τα ακόλουθα στοιχεία:

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, οι κατοικίες συμμετείχαν στον ακαθάριστο σχηματισμό παγίου κεφαλαίου με 19,689 δισ. ευρώ το 2008, ενώ με επιπλέον 10,962 δισ. ευρώ συμμετείχαν οι υπόλοιπες κατασκευές. 

Το 2008, ο ακαθάριστος σχηματισμός κεφαλαίου έφτανε στα 57,35 δισ. ευρώ, κάτι που σημαίνει ότι οι κατοικίες αντιπροσώπευαν το 34,33% και οι υπόλοιπες κατασκευές το 19,11%. Από το 2008 μέχρι και το πρώτο τρίμηνο του 2016 αποτυπώνεται συνεχής πτώση στον ακαθάριστο σχηματισμό κεφαλαίου.

 

Το 2015, η σωρευτική πτώση από το 2008 έφτασε στο 64%, καθώς από τα 57,35 δισ. ευρώ οι επενδύσεις υποχώρησαν στα 20,5 δισ. ευρώ. Οι επενδύσεις στις κατοικίες κυριολεκτικά εξαφανίστηκαν, ενώ οι προβλέψεις του υπουργείου Οικονομικών κάνουν λόγο για περαιτέρω πτώση και το 2016. Έτσι, από τα 19,689 δισ. ευρώ το 2008 καταγράφηκε πτώση στα 15,549 δισ. ευρώ το 2009, στα 11,2 δισ. ευρώ το 2010, στα 5,886 δισ. ευρώ το 2012, στα 1,818 δισ. ευρώ το 2014 και στα 1,357 δισ. ευρώ το 2015. Για το 2016, η πρόβλεψη δείχνει περαιτέρω πτώση στα 1,262 δισ. ευρώ. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η συμμετοχή της κατοικίας στο ΑΕΠ (με τη λογική της συμμετοχής στον ακαθάριστο σχηματισμό κεφαλαίου) συρρικνώθηκε κατά 18,3 δισ. ευρώ από το 2008 μέχρι σήμερα.

 

1 Η απασχόληση στον κλάδο των κατασκευών έφτασε, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, στα 405 χιλιάδες άτομα στο γ’ τρίμηνο του 2007, κάτι που σημαίνει ότι στους 100 απασχολούμενους (σ.σ.: τότε ήταν περίπου 4,6 εκατομμύρια άτομα) οι εννέα έβρισκαν εισόδημα στις κατασκευές. Σήμερα, με βάση τα στοιχεία του α’ τριμήνου 2016, στις κατασκευές εξακολουθούν να απασχολούνται μόλις 146 χιλιάδες άτομα, αριθμός που αντιστοιχεί σε μόλις 4,06% της συνολικής απασχόλησης. Μόνο από τις κατασκευές, επομένως, χάθηκαν 260 χιλιάδες θέσεις εργασίας. Είναι ενδεικτικό ότι, παρά τη μείωση της ανεργίας το τελευταίο διάστημα, η απασχόληση στις κατασκευές εξακολουθεί να μειώνεται. Το πρώτο τρίμηνο του 2013, η απασχόληση ήταν 3,5 εκατομμύρια άτομα και στις κατασκευές απασχολούνταν 171 χιλιάδες. Σήμερα, οι απασχολούμενοι φτάνουν στα 3,6 εκατομμύρια άτομα, αλλά στις κατασκευές δραστηριοποιούνται μόλις 146 χιλιάδες.

 

2 Η κατάρρευση των μεταβιβάσεων έχει γκρεμίσει τα φορολογικά έσοδα. Τα στοιχεία που δημοσίευσε προ ημερών η Ελληνική Στατιστική Αρχή για πρώτη φορά δείχνει ότι οι αγοραπωλησίες ακινήτων από 215.148 το 2005 και 167.699 το 2007, περιορίστηκαν σε 43.443 το 2014. Ο συνδυασμός «μείωση συναλλαγών και πτώση τιμών» έφερε τα ακόλουθα αποτελέσματα στα έσοδα:

♦ Ο φόρος από τις μεταβιβάσεις οικοδομών, από τα 342,36 εκατ. ευρώ το 2010 έπεσε στα 98 εκατ. ευρώ το 2015. Ο φόρος στις μεταβιβάσεις οικοπέδων και αγροτεμαχίων περιορίστηκε από τα 195,7 εκατ. ευρώ στα 33 εκατ. ευρώ. Έτσι, μόνο από τις μεταβιβάσεις ακινήτων χάθηκαν φόροι 400 εκατ. ευρώ σε ετήσια βάση (σ.σ.: οι απώλειες συγκριτικά με τα προηγούμενα χρόνια [2007 και 2008] ήταν ακόμη μεγαλύτερες.

Ο ΦΠΑ στην οικοδομή ουσιαστικά μηδενίστηκε, καθώς το 2013 και το 2014 εισπράχθηκαν μόλις 13-14 εκατ. ευρώ από 63 εκατ. ευρώ το 2010.