Πολλοί μέμφονται το εκπαιδευτικό σύστημα επειδή καταναγκάζει τους μαθητές στο παπαγάλισμα μιας άχαρης και ξηρής, όπως υποστηρίζουν, διδακτικής ύλης. Και ζητούν να καρυκεύσουν τις μεθόδους του με νέες, που να περιλαμβάνουν την τέρψη. Για νέα παιδαγωγία, ευχάριστη, συμμετοχική, μαθητοκεντρική μάλιστα, είναι ο λόγος.

Όμως όταν πρόκειται για το “καλλιτεχνικό σύστημα”, πολλοί (συχνά και οι ίδιοι) πρεσβεύουν το ανάποδο. Όσο δύσκολο, όσο δυσκατάποτο και στριφνό κι αν είναι το καλλιτέχνημα, ισχυρίζονται, η ευθύνη βαραίνει όχι τον δημιουργό αλλά τον φιλότεχνο. Εκείνος είναι που οφείλει με καιρό και με κόπο να μαθητεύσει στο έργο, και παραιτούμενος από την προσδοκία της άμεσης απόλαυσης, να καταστεί άξιός του.

Η αντίθεση δεν θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη. Στην πρώτη περίπτωση ψέγεται ο δάσκαλος αν τα λεγόμενά του δεν εμπεδωθούν ακαριαία και άκοπα από τους μαθητές του. Στην δεύτερη, ο καλλιτέχνης απαλλάσσεται εξ αρχής από κάθε ανάλογη αποτυχία. Στη μία περίπτωση, το ζητούμενο είναι μια διδασκαλία φιλική προς τον μαθητή. Στην δεύτερη, και μόνο το αίτημα για μια τέχνη φιλική προς το κοινό (όταν στη χάση και στη φέξη κάποιος αποτολμά να το θέσει) θεωρείται λαϊκισμός, προσβολή του δημιουργού και της ελευθερίας του, κατακρήμνιση του επιπέδου.

Ότι η διδασκαλία μπορεί να είναι συναρπαστική, εμπνευστική, όσοι είχαν δασκάλους χαρισματικούς, ασφαλώς το γνωρίζουν. Το μαρτυρούν όμως και προσωνύμια προσώπων ιστορικών όπως “χρυσόστομος” και “μελίρρυτος” – οι άνθρωποι πάντα έδιναν αξία μεγάλη στην τερπνότητα του μαθητεύειν. Ότι η τέχνη πάλι μπορεί να είναι άκρως διδακτική, είναι επίσης πασίγνωστο. Prodesse et delectare, δίδασκαν οι αρχαίοι, τέρπειν άμα και διδάσκειν, αυτά είναι τα ζητούμενα κάθε έργου καλλιτεχνικού.

Παρ’ όλα αυτά, τόσο η κλασσική παιδαγωγική όσο και η κλασσική αισθητική την τέρψη και την διδαχή τις διέκριναν και τις ιεραρχούσαν. Και τούτο ποιείν κακείνο μη αφιέναι, βέβαια! Όμως, όπου η σύνθεση δεν ήταν εύκολη (πώς να κάνει κάποιος μάθημα ευχάριστο την προπαίδεια ή την γραμματική; πόση σοφία πια να σηκώσει ένα ερωτικό ή ένα παιδικό τραγουδάκι;) οι προτεραιότητες ήταν σαφείς: να μεταδώσει γνώσεις η διδασκαλία και δευτερευόντως, όπου είναι δυνατό, να τέρψει. Το ακριβώς αντίθετο η τέχνη.

Πώς συνέβη και τα πρόσημα αντιστράφηκαν; Πώς από τους δασκάλους μας πια τώρα απαιτούμε γοητεία αρτίστα; Και από τους καλλιτέχνες μας πώς ανεχόμαστε την πόζα τη στυφή της καθέδρας;