Από τον Μάιο του 2019 οι αμερικανοοϊρανικές σχέσεις επιδεινώθηκαν σημαντικά, ενώ μετά τη στοχοποίηση του Ιρανού στρατηγού Κασέμ Σουλεϊμανί στη Βαγδάτη (2 Ιανουαρίου 2020), διοικητή της Δύναμης Κουντς των Φρουρών της Ιρανικής Επανάστασης (Iran’s Islamic Revolutionary Guard Corps – Quds Force), προδιαγράφονται δυσοίωνες εξελίξεις τόσο για τις σχέσεις των δύο χωρών όσο και για την κατάσταση ασφαλείας στη Μέση Ανατολή.

Η κυβέρνηση Τραμπ, μετά την απόσυρσή της (Μάιος του 2018) από την Πολυμερή Συμφωνία για το Πυρηνικό Πρόγραμμα του Ιράν, γνωστή και ως JCPOA (Joint Comprehensive Plan of Action), εφάρμοσε τη «μέγιστη πίεση» προς την Τεχεράνη, κυρίως με την επιβολή επιπρόσθετων κυρώσεων, προκειμένου να συμμορφωθεί με τις υποχρεώσεις της που προβλέπονται από την JCPOA.

Από την πλευρά του το Ιράν και οι δυνάμεις που συνδέονται με αυτό αντέδρασαν διεξάγοντας επιθέσεις κατά εμπορικών πλοίων, καταστρέφοντας κρίσιμες υποδομές φιλοαμερικανικών αραβικών χωρών του Περσικού Κόλπου και απειλώντας τα αμερικανικά συμφέροντα στην περιοχή της Μέσης Ανατολής.

Ο Αμερικανός Πρόεδρος πρότεινε μια νέα συμφωνία, η οποία θα επικεντρώνεται σε μια αναθεωρημένη JCPOA για την ανάπτυξη του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος, αλλά επιπρόσθετα θα περιλαμβάνει τόσο την ανάπτυξη του ιρανικού βαλλιστικού προγράμματος όσο και τις δραστηριότητες των υποστηριζόμενων από την Τεχεράνη περιφερειακών ένοπλων οργανώσεων.

Μετά τη δολοφονία του Ιρανού στρατηγού Κασέμ Σουλεϊμανί, ενορχηστρωτή της περιφερειακής ιρανικής επιρροής, δημιουργούνται προϋποθέσεις σημαντικής σύγκρουσης μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και Ιράν.

● Η ιρανική υποστήριξη σε περιφερειακές ένοπλες οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένης της παροχής βαλλιστικών βλημάτων εδάφους – εδάφους μικρού βεληνεκούς στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, αλλά και του δικτύου πρακτόρων του Ιράν στην Ευρώπη, τη Λατινική Αμερική και αλλού, δίνει στην Τεχεράνη τη δυνατότητα να πλήξει αμερικανικούς στόχους σε περιοχές όπου οι επιλογές αντίδρασης των Αμερικανών είναι περιορισμένες.

● Αντίστοιχα οι ένοπλες δυνάμεις των Ηνωμένων Πολιτειών διαθέτουν την επιχειρησιακή δυνατότητα να διεξάγουν επιθετικές επιχειρήσεις κατά του Ιράν, αλλά και κατά των περιφερειακών κρατικών και μη κρατικών συμμάχων τους.

Πέρα από τη στοχοποίηση των Αμερικανών, η επίθεση της 14ης Σεπτεμβρίου 2019 στην κρίσιμη ενεργειακή υποδομή της Σαουδικής Αραβίας κατέδειξε ότι το Ιράν και οι σύμμαχοί του διαθέτουν την επιχειρησιακή δυνατότητα να στοχοποιήσουν και τους συμμάχους των ΗΠΑ. Μάλιστα, μετά την εν λόγω επίθεση, προκάλεσαν έντονο προβληματισμό για την αποτελεσματικότητα των αμερικανικής κατασκευής συστημάτων αεράμυνας.

Ανάπτυξη αμερικανικών δυνάμεων

Σύμφωνα με πρόσφατο έγγραφο που κυκλοφόρησε στο Κογκρέσο, για να αποτραπούν περαιτέρω ιρανικές επιθέσεις, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν μεταφέρει ένοπλες δυνάμεις στην περιοχή, πέρα από την ανάπτυξη του αεροπλανοφόρου USS Abraham Lincoln και των δυνάμεων που το συνοδεύουν.

Μέχρι τον Οκτώβριο του 2019 είχαν μετασταθμεύσει και προστεθεί 14.000 Αμερικανοί στρατιώτες στους άνω των 60.000, οι οποίοι ήταν ήδη ανεπτυγμένοι στην περιοχή του Περσικού Κόλπου, συμπεριλαμβανομένων των δυνάμεων στις αραβικές χώρες του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (Gulf Cooperation Council – GCC: Σαουδική Αραβία, Κουβέιτ, ΗΑΕ, Κατάρ, Ομάν και Μπαχρέιν) και των δυνάμεων στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. [4]

Στα τέλη Νοεμβρίου του 2019 ο διοικητής της Κεντρικής Διοίκησης των Ηνωμένων Πολιτειών (U.S. Central Command), στρατηγός Κένεθ Μακένζι, δήλωσε ότι οι επιπρόσθετες αμερικανικές δυνάμεις στην περιοχή του Κόλπου, κατά το διάστημα Μαΐου – Οκτωβρίου 2019, πιθανώς απέτρεψαν το Ιράν από το να διεξαγάγει επιθέσεις κατά αμερικανικών στόχων.

Αναφερόμενος στις πρόσφατες αναταραχές στο Ιράν, εξαιτίας της μείωσης του κρατικού επιδόματος για τα καύσιμα, ο στρατηγός Μακένζι πρόσθεσε ότι «το Ιράν βρίσκεται υπό μεγάλη πίεση και προσπαθεί να την υπερκεράσει με επιθέσεις προκειμένου να προκαλέσει μια αμερικανική στρατιωτική αντίδραση».

Στις αρχές Δεκεμβρίου Αμερικανοί αξιωματούχοι παρείχαν λεπτομέρειες σχετικά με την αποστολή εξελιγμένων εξαρτημάτων για βλήματα cruise και βλήματα εδάφους – εδάφους μικρού βεληνεκούς, που προορίζονταν για τους σιίτες Χούθις (Houthis) της Υεμένης και παρεμποδίστηκε από τις αμερικανικές ναυτικές δυνάμεις (25 Νοεμβρίου 2019), αλλά και την ιρανική προμήθεια βλημάτων εδάφους – εδάφους μικρού βεληνεκούς σε φιλοϊρανικές δυνάμεις εντός του Ιράκ. [5]

Πρόσφατα, στις 6 Ιανουαρίου 2020, το αμερικανικό Πεντάγωνο έδωσε εντολή σε έξι βομβαρδιστικά αεροσκάφη B-52 να μετασταθμεύσουν στην υπό βρετανικό έλεγχο νήσο Ντιέγκο Γκαρσία του Ινδικού Ωκεανού, προκειμένου να διεξαγάγουν επιθετικές επιχειρήσεις κατά του Ιράν, όταν και αν απαιτηθεί.

Πρόσφατες εξελίξεις

Στις αρχές Δεκεμβρίου του 2019 τα διεθνή ΜΜΕ και Αμερικανοί αξιωματούχοι ανέφεραν ότι το Ιράν παρέδωσε βαλλιστικά βλήματα εδάφους – εδάφους μικρού βεληνεκούς σε φιλοϊρανικές ένοπλες οργανώσεις του Ιράκ. [1] Στα μέσα Δεκεμβρίου σημειώθηκαν επιθέσεις κατά αμερικανικών στρατιωτικών εγκαταστάσεων στο Ιράκ. Ως γνωστόν, περίπου 5.000 Αμερικανοί στρατιώτες είναι ανεπτυγμένοι στο Ιράκ, στο πλαίσιο της επιχείρησης «Εγγενής Αποφασιστικότητα» (Operation Inherent Resolve), για την εξουδετέρωση του Ισλαμικού Κράτους.

Στις 27 Δεκεμβρίου σημειώθηκε επίθεση ρουκετών κατά στρατιωτικής βάσης στην περιοχή του Κιρκούκ με αποτέλεσμα να σκοτωθεί ένας Αμερικανός εργολάβος και να τραυματιστούν τέσσερις Αμερικανοί και δύο Ιρακινοί στρατιώτες.

Δύο μέρες αργότερα οι αμερικανικές δυνάμεις διεξήγαγαν αεροπορικές επιθέσεις κατά πέντε εγκαταστάσεων (τρεις στο Ιράκ και δύο στη Συρία) που χρησιμοποιούσε η υποστηριζόμενη από το Ιράν ιρακινή ένοπλη οργάνωση Kataib Hezbollah (έχει χαρακτηριστεί από τις ΗΠΑ ως ξένη τρομοκρατική οργάνωση), την οποία η Ουάσιγκτον κατηγόρησε ως υπεύθυνη για την προαναφερθείσα επίθεση της 27ης Δεκεμβρίου.

Ο ηγέτης της Kataib Hezbollah Αμπού Μαχντί Αλ Μουχάντις δήλωσε ότι από τις αεροπορικές επιθέσεις έχασαν τη ζωή τους και τραυματίστηκαν δεκάδες μαχητές και υποσχέθηκε «πολύ σκληρή απάντηση» κατά των αμερικανικών δυνάμεων στο Ιράκ.

Στις 31 Δεκεμβρίου υποστηρικτές της Kataib Hezbollah και φιλοϊρανοί πολιτοφύλακες περικύκλωσαν την αμερικανική πρεσβεία στη Βαγδάτη και πυρπόλησαν γειτονικά κτήρια. Οι διαδηλωτές αποχώρησαν, αφού προηγουμένως ο Ιρακινός πρωθυπουργός Αμπντούλ Μαχντί τους υποσχέθηκε την απομάκρυνση των αμερικανικών δυνάμεων από τη χώρα.

Δύο μέρες αργότερα (2 Ιανουαρίου 2020) το υπουργείο Άμυνας των Ηνωμένων Πολιτειών ανακοίνωσε ότι ο αμερικανικός στρατός στοχοποίησε και σκότωσε τον 62χρονο στρατηγό Κασέμ Σουλεϊμανί, διοικητή της Δύναμης Κουντς, μια από τις πιο ισχυρές και σημαντικές προσωπικότητες του Ιράν, κατά τη διεξαγωγή μιας «αμυντικής επιχείρησης».

Η ανακοίνωση ανέφερε επίσης ότι ο Σουλεϊμανί αφενός ήταν υπεύθυνος για τον θάνατο εκατοντάδων Αμερικανών, αφετέρου έδωσε την έγκριση για τον αποκλεισμό της αμερικανικής πρεσβείας στη Βαγδάτη, αλλά σχεδίαζε και επιθέσεις κατά Αμερικανών διπλωματών, τόσο στο Ιράκ όσο και σε ολόκληρη την περιοχή. [2]

Σύμφωνα με τα διεθνή ΜΜΕ ο Σουλεϊμανί και άλλα έξι ηγετικά στελέχη φιλοϊρανικών οργανώσεων, συμπεριλαμβανομένου του ηγέτη της Kataib Hezbollah Αμπού Μαχντί Αλ Μουχάντις, σκοτώθηκαν από αμερικανικά μαχητικά drones με εντολή του Ντόναλντ Τραμπ ενώ απομακρύνονταν με δύο αυτοκίνητα από το αεροδρόμιο της Βαγδάτης. [3]

Στη συνέχεια ο ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης του Ιράν Αλί Χαμενεΐ κήρυξε τριήμερο εθνικό πένθος και ορκίστηκε εκδίκηση.

Μια σοβαρή εξέλιξη έλαβε χώρα στις 5 Ιανουαρίου, όταν το ιρακινό Κοινοβούλιο ψήφισε απόφαση, με την οποία ζητούσε από την κυβέρνηση της Βαγδάτης να ακυρώσει το αίτημα συνδρομής προς τον υπό αμερικανική διοίκηση διεθνή στρατιωτικό συνασπισμό κατά του Ισλαμικού Κράτους (Operation Inherent Resolve). Ουσιαστικά ζητούσε την απόσυρση των αμερικανικών και λοιπών ξένων δυνάμεων από τη χώρα.

Ήδη, στις 7 Ιανουαρίου, οι γερμανικές ένοπλες δυνάμεις ανακοίνωσαν την αποχώρηση μέρους της στρατιωτικής τους δύναμης από το Ιράκ, ενώ και οι αμερικανικές δυνάμεις φαίνεται ότι προετοιμάζονται να αποσυρθούν.

Η απόφαση του ιρακινού Κοινοβουλίου συνιστά μια ιδιαίτερα σοβαρή εξέλιξη, η οποία, εκτός του ότι «χαροποιεί» τους μαχητές του Ισλαμικού Κράτους, περιπλέκει περαιτέρω την κατάσταση στην περιοχή, καθώς προδιαγράφεται ο τερματισμός των αμερικανοϊρακινών σχέσεων συνεργασίας, γεγονός που αναβαθμίζει τον ρόλο του κουρδικού Ιράκ για τη μελλοντική παρουσία των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή.

Οι μέχρι στιγμής εξελίξεις καταδεικνύουν ότι αναβαθμίζεται περαιτέρω ο ρόλος των Ιρανών στο Ιράκ, το οποίο πλέον αναμένεται να «πακτωθεί» στον σιιτικό άξονα (shia axis), με πιθανότητα έναρξης μιας νέας αντιπαράθεσης μεταξύ Βαγδάτης και Ερμπίλ, ειδικά για το μελλοντικό status του πλούσιου σε υδρογονάνθρακες Κιρκούκ.

Πιθανές επιπτώσεις για την Ελλάδα

Τα όσα συμβαίνουν στον Περσικό Κόλπο δεν συνιστούν ευνοϊκή συγκυρία ούτε για την επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού στην Ουάσιγκτον ούτε για τα ελληνοτουρκικά. Ίσως θα έπρεπε εδώ και μερικές εβδομάδες να καταβληθούν από κοινού προσπάθειες με αξιωματούχους του Λευκού Οίκου, προκειμένου η εν λόγω επίσκεψη στις Ηνωμένες Πολιτείες να αναβληθεί.

Ειδικά μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων της πρώτης ψηφοφορίας για την παραπομπή του Αμερικανού Προέδρου με το αίτημα της καθαίρεσης, ήταν φανερό ότι η συνάντηση Μητσοτάκη – Τραμπ δεν προοιωνιζόταν ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα για την ελληνική πλευρά.

Στην παρούσα φάση ευνοείται η τουρκική εξωτερική πολιτική, καθότι, πέρα από τις προσωπικές σχέσεις Τραμπ – Ερντογάν, οι Ηνωμένες Πολιτείες χρειάζονται τόσο την αεροπορική βάση του Ιντσιρλίκ όσο και μια χώρα – μέλος του ΝΑΤΟ, όπως η Τουρκία, η οποία έχει κοινά σύνορα με το Ιράν και το Ιράκ. Πέραν αυτών, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου δήλωσε μεταξύ άλλων ότι η Τουρκία είναι διατεθειμένη να μεσολαβήσει για την αποκλιμάκωση των εντάσεων μεταξύ Ιράν και Ηνωμένων Πολιτειών.

Η αντίδραση της Τεχεράνης θεωρείται δεδομένη. Ωστόσο παραμένει άγνωστη η χρονική στιγμή, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο θα ενεργήσουν οι ιρανικές ένοπλες δυνάμεις ή οι φιλοϊρανικές ένοπλες οργανώσεις. Οι «μαλακοί στόχοι» εντός του Περσικού Κόλπου, εμπορικά πλοία και ενεργειακές υποδομές, συγκεντρώνουν τις περισσότερες πιθανότητες στοχοποίησης.

Ως εκ τούτου, οι ανησυχίες για την ασφάλεια του ελληνικού εμπορικού στόλου στον Περσικό Κόλπο και για την πιθανότητα περαιτέρω αύξησης της διεθνούς τιμής του πετρελαίου (ήδη, στις 6 Ιανουαρίου, η τιμή του πετρελαίου μπρεντ κινήθηκαν πάνω από τα 70 δολάρια το βαρέλι) κρίνονται ως απόλυτα δικαιολογημένες.

[1] New York Times, «Iran is Secretly Moving Missiles into Iraq, U.S. Officials Say», December 4, 2019

[2] U.S. Department of State, «Statement by the Department of Defense», January 2, 2020

[3] BBC, «Qasem Soleimani: US kills top Iranian general in Baghdad air strike», January 3, 2020

[4] U.S. Department of Defense, «Statement on Deployment of Additional U.S. Forces and Equipment to the Kingdom of Saudi Arabia», October 11, 2019

[5] Reuters, «U.S. says Iran may have killed more than 1,000 in recent protests», December 5, 2019