Η αλήθεια είναι ότι έχει διατυπωθεί πλήθος απόψεων στο πλαίσιο της προσπάθειας να ερμηνευτούν με επιστημονική επάρκεια όλοι εκείνοι οι παράγοντες που συντέλεσαν αποφασιστικά στην προετοιμασία και το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης.

Τι ακριβώς συντελέστηκε ώστε να ωριμάσει και να προωθηθεί η ιδέα της ανεξαρτησίας; Ποιες ήταν εκείνες οι συγκυρίες που ευνόησαν τις διαδικασίες αυτού του τολμήματος; 
Οι περισσότεροι στρέφουν το βλέμμα τους στην κατάσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στις εσωτερικές της διαδικασίες, μέσα από τις οποίες προέκυψαν ευνοϊκές οικονομικές συνθήκες για τους υπόδουλους χριστιανικούς πληθυσμούς που υπάγονταν στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης. Ταυτόχρονα, παρουσιάζονταν επίσης ευνοϊκές συνθήκες για την πολιτική και πνευματική συγκρότηση και αναβάθμιση αυτών των πληθυσμών. Αυτές οι εξελίξεις στο στρατόπεδο των υπόδουλων λαών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ερμηνεύονταν μέσα στο ευρύτερο κλίμα της παρακμής της. Από την άλλη πλευρά το διεθνές περιβάλλον εμφανιζόταν πέρα για πέρα αποτρεπτικό ακόμα και στην ιδέα ενός ξεσηκωμού…

Στην περίπτωση της Ελληνικής Επανάστασης, θα μπορούσε κανείς να επικαλεστεί επίσης και μια σειρά ιδιότυπων περιπτώσεων που μοιάζουν, σύμφωνα με τα δεδομένα, πιο ασφαλείς παράμετροι για την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τις αντικειμενικές – πραγματικές συνθήκες που συντέλεσαν στο ξέσπασμά της. 
Να συμφωνήσουμε ότι ο αγώνας για την εθνική παλιγγενεσία δεν υπήρξε αποτέλεσμα αυθόρμητων ενεργειών ούτε και αιφνιδιαστικών αποφάσεων. Δεν υπήρξε κεραυνός εν αιθρία. Προφανώς και ήταν αποτέλεσμα μακροχρόνιων σχεδιασμών και επιδιώξεων μιας διαδικασίας που διαμορφωνόταν εξελικτικά μέσα στα χρόνια. Ο ρόλος της Φιλικής Εταιρείας ήταν να διεισδύσει σε εκείνες τις κοινωνικές ομάδες που κατείχαν και διαχειρίζονταν την εξουσία και ως εκ τούτου θα μπορούσαν να ηγηθούν ενός ξεσηκωμού με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. 
Εδώ να τονίσουμε το γεγονός ότι στη Φιλική Εταιρεία, όπως πιθανόν εσφαλμένα πιστεύεται από μερικούς, δεν συμμετείχαν ισχυροί έμποροι και ανώτεροι ιεράρχες, ούτε σημαντικοί λόγιοι και εκπρόσωποι των ισχυρών φαναριώτικων οικογενειών. 

Επίσης, να θυμηθούμε ότι οι τρεις ιδρυτές της, ο Σκουφάς, ο Τσακάλωφ και ο Ξάνθος δεν διέθεταν ούτε ιδιαίτερο κύρος μεταξύ των Ελλήνων, ούτε οικονομικά μέσα. Οι περισσότεροι μάλιστα από τους ομογενείς που κατείχαν και διοικητικές θέσεις και διέθεταν σημαντική επιρροή, δεν ενθουσιάζονταν καθόλου με την ιδέα του ξεσηκωμού. Την ίδια άποψη διατύπωναν πολλοί διάσημοι Έλληνες και αρκετοί λόγιοι. Το έθνος ήταν ανέτοιμο για ένα παρόμοιο εγχείρημα. Εν συντομία, με εξαίρεση κάποιες καλές αλλά περιθωριοποιημένες οικογένειες, κανείς δεν ήθελε να πάρει το ρίσκο της συμμετοχής σ’ ένα τέτοιο απονενοημένο εγχείρημα, το οποίο, οι περισσότεροι πίστευαν – και όχι άδικα – ότι θα κατέληγε στον αφανισμό του έθνους. Οι ομάδες, δε, που ήταν κυριολεκτικά απούσες στην έναρξη της επανάστασης ήταν οι μεγαλέμποροι και οι λόγιοι… 

Με δυο λόγια, ο ξεσηκωμός αυτός ήταν ενάντια σε κάθε λογική και κάθε επικρατούσα αντικειμενικά συνθήκη. Έτσι, εκτός από την κατάσταση του οικοδομήματος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καλό είναι να επισημάνουμε κάποιες ιδιαιτερότητες. Πριν από όλα, να τονίσουμε ότι στην Επανάσταση δεν έπαιξαν οι οικονομικοί παράγοντες καθοριστικό ρόλο. Την εξέγερση την οργάνωσαν κατά κύριο λόγο όσοι ήταν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο δυσαρεστημένοι από τις κοινωνικές ομάδες που ασκούσαν την εξουσία. Από την κατηγορία αυτή εξαιρούνται οι Πελοποννήσιοι και μερικοί πρόκριτοι των νησιών, οι οποίοι ωστόσο βρέθηκαν προ τετελεσμένων. Από τις ένοπλες ομάδες συμμετείχαν εκείνες που ήταν περιθωριοποιημένες. Έτσι, η Επανάσταση του 1821 θα μπορούσε να ιδωθεί υπό το πρίσμα μιας εξέγερσης που οργανώθηκε και πραγματοποιήθηκε από δυσαρεστημένες και περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες. Υπ’ αυτό το πρίσμα, η οργάνωση της Επανάστασης δεν έχει την απαιτούμενη από τη λογική μαζική συμμετοχή των υποδούλων, ούτε τη στήριξη εκείνων των προνομιούχων κοινωνικών ομάδων που μετείχαν στη διοίκηση της Αυτοκρατορίας. Και αυτό είναι πέρα για πέρα φυσικό μιας και αυτές οι ομάδες στήριζαν την ύπαρξή τους στη διατήρηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, υπό το καθεστώς της οποίας διατηρούσαν τα προνόμιά τους τα οποία η Επανάσταση επιβουλευόταν. Από την άλλη, ωστόσο, παρατηρούμε ότι η Επανάσταση εδραιώθηκε σ’ εκείνα ακριβώς τα μέρη – Πελοπόννησο και νησιά – όπου οι χριστιανικές ελίτ είχαν τα ίδια προνόμια με τους Μουσουλμάνους και οι προυχοντικές αρχές είχαν μεγάλη συμμετοχή στη Φιλική Εταιρεία λόγω των ασφυκτικών πιέσεων που δέχονταν από την Πύλη. 

Τελικά, η Επανάσταση δεν ικανοποίησε κανέναν από εκείνους που πρωτοστάτησαν σ’ αυτήν, ωστόσο, το κυριότερο και πλέον καθοριστικό είναι ότι σώθηκε και ολοκληρώθηκε με την επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων – ερήμην κάθε ελληνικής συμμετοχής. Γι’ αυτό και στις ιδρυτικές συνθήκες δεν υπάρχει καμιά ελληνική υπογραφή! 
Την Εθνική Παλιγγενεσία ακολούθησε ο ανηλεής και αδυσώπητος αγώνας των προυχοντικών ομάδων προκειμένου να καταλάβουν τις θέσεις εξουσίας στο νεοσύστατο κράτος που γεννιόταν, πράγμα που αποδείχτηκε καταστροφικό καθώς αυτές οι διαμάχες για τη διατήρηση των προνομίων των κοτζαμπάσηδων δεν επέτρεψαν τη δημιουργία ενός δυτικού, σοβαρού κράτους δικαίου… Αυτή η θλιβερή πραγματικότητα του νέου ελληνικού κράτους συνεχίζεται ώς τις μέρες μας, όπου κάθε ουσιαστική μεταρρυθμιστική προσπάθεια πέφτει θύμα του τυφλού κομματισμού, που καλλιεργεί έναν εφιαλτικό λαϊκισμό σε βάρος της πατρίδας και της εθνικής μας υπόστασης. 

Έτσι, μοιραία, μετά την Επανάσταση την οργάνωση του κράτους την ανέλαβαν οι προστάτιδες δυνάμεις κι όχι εκείνοι που πολέμησαν για την ελευθερία του τόπου. Από την αρχή έγινε φανερό ότι το νέο αυτό κράτος, που υπήρξε δικό τους δημιούργημα, θα εξυπηρετούσε τις δικές τους πολιτικές και θα εντασσόταν μέσα στο γενικότερο πλαίσιο των δικών τους σχεδίων. Απέναντί τους συντάχτηκαν λυσσαλέα οι ντόπιες ομάδες συμφερόντων, οι οποίες θεωρούσαν ότι τους… ανήκει δικαιωματικά το νεοσυσταθέν κρατίδιο. Η σύγκρουση αυτή επέφερε την πτώση του Όθωνα το 1862 και ολοκληρώθηκε το 1875, με την αρχή της δεδηλωμένης και τη μεταβίβαση του ελέγχου του κράτους στους νέους κοτζαμπάσηδες…