Τα Δωδεκάνησα παρέμεναν υπό οθωμανικό ζυγό έως το 1912, όταν περιήλθαν στην Ιταλία στη διάρκεια του ιταλο-οθωμανικού πολέμου για την Κυρηναϊκή. Το θέμα της ιταλικής κατοχής τους επανήλθε στο προσκήνιο μετά τη νίκη των Ελλήνων στο αλβανικό μέτωπο.

Μάλιστα, το 1941, ο πρωθυπουργός Εμμ. Τσουδερός συνέταξε και επέδωσε στον βασιλιά Γεώργιο υπόμνημα περί των νόμιμων διεκδικήσεων της Ελλάδας, στις οποίες περιλάμβανε τις αλύτρωτες περιοχές της Βόρειας Ηπείρου, των Δωδεκανήσων και της Κύπρου.

Με την απελευθέρωση από τα κατοχικά στρατεύματα και την Ελλάδα για άλλη μια φορά στο πλευρό των νικητών, ο Γ. Παπανδρέου στον λόγο του προς τον λαό της Αθήνας στις 18 Οκτωβρίου 1944 εστίασε στις εδαφικές διεκδικήσεις της Ελλάδας, στην προσάρτηση των Δωδεκανήσων και της Βόρειας Ηπείρου, αποφεύγοντας να αναφερθεί στα θέματα που αφορούσαν την Κύπρο, καθώς σε εκείνη την κρίσιμη συγκυρία δεν ήθελε να ανοίξει αντιπαλότητα με τους Βρετανούς. Η οριστική επίλυση του ζητήματος των Δωδεκανήσων ήταν πιο ρεαλιστική από ποτέ. Εξάλλου, η Ελλάδα είχε κάθε νόμιμο επιχείρημα να διεκδικήσει μεταπολεμικά την ενσωμάτωσή τους στον εθνικό κορμό, αφού η ελληνικότητά τους ήταν αναμφισβήτητη (το 1912 ο πληθυσμός των Δωδεκανήσων ήταν 143.482, από τους οποίους οι 131.332 ήταν Έλληνες) και βρίσκονταν υπό την κατοχή εχθρικής προς τους Συμμάχους δύναμης.

Διπλωματία και πολιτική

Παρά τις ελληνικές προσπάθειες για τα Δωδεκάνησα, οι Βρετανοί απέφευγαν να δεσμευτούν ως προς το θέμα, παρά το γεγονός ότι είχαν την πρόθεση να στηρίξουν την ελληνική διεκδίκηση. Για τα Δωδεκάνησα υπήρξε και σοβιετικό ενδιαφέρον, όπως αυτό εκδηλώθηκε με την εισήγηση του ίδιου του Στάλιν στον Ήντεν υπέρ της παραχωρήσεως των νησιών στην Τουρκία! Γενικότερα, η ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στη χώρα πέρασε από πολλές διακυμάνσεις. Τον Σεπτέμβριο του 1943 τα Δωδεκάνησα, μετά την ανακωχή της Ιταλίας περνούν στη γερμανική κυριαρχία για περίπου έναν χρόνο. Τον χειμώνα του 1944, βρετανικές δυνάμεις σε συνεργασία με τους άντρες του Ιερού Λόχου υπό τον συνταγματάρχη Χρ. Τσιγάντε ανέλαβαν δράση για την απελευθέρωση των νησιών. Στις 8 Μαΐου υπογράφεται πρακτικό παράδοσης των νησιών μεταξύ των δυνάμεων κατοχής και των αντιπροσώπων των Συμμάχων – Αγγλίας, Γαλλίας και Ελλάδας. Τα νησιά παραδόθηκαν για περίπου δυο χρόνια στη βρετανική διοίκηση.

Ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής

Τα νέα σύνορα που διαμορφώνονταν μετά τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου αποτελούσαν σημείο τριβής των διπλωματικών ισορροπιών μεταξύ των νικητών. Η Μεγάλη Βρετανία δίσταζε να αναλάβει μονομερείς πρωτοβουλίες δίχως να έχει εξασφαλισμένη τη σύμφωνη γνώμη των ΗΠΑ αλλά και της ΕΣΣΔ. Όπως είδαμε και πιο πάνω, οι εδαφικές διεκδικήσεις της Ελλάδας στη Βόρεια Ήπειρο και στην Κύπρο ήταν σχεδόν αδύνατο να ικανοποιηθούν, οπότε για λόγους ισορροπιών έπρεπε να ικανοποιηθεί και η Ελλάδα, καθώς μια γενικευμένη δυσαρέσκεια θα δημιουργούσε δυσμενείς αντιδράσεις.

Στις 21 Σεπτεμβρίου, ο υπουργός Εξωτερικών Έρνεστ Μπέβιν συνέταξε απόρρητο μνημόνιο με αποδέκτη τη βρετανική κυβέρνηση: «Τυχόν αποτυχία στην απόδοση των νησιών στην Ελλάδα, τη στιγμή που βρίσκονται στην κατοχή μας», έλεγε, «θα αποτελούσε δυσμενή αντίθεση με την ικανότητα της Ρωσίας να διανέμει πρώην εχθρικά εδάφη στους δορυφόρους της, θα μείωνε το κύρος μας στην Ελλάδα και αλλού και θα αποδυνάμωνε την ελληνική κυβέρνηση, η οποία αντιμετωπίζει τη στιγμή αυτή επίθεση για την αποτυχία της να αποκομίσει οτιδήποτε από τον ειρηνευτικό διακανονισμό και θα μπορούσε να αποδειχθεί αδύνατο να επιβιώσει, αν και αυτή η ακαταμάχητη διεκδίκηση δεν γίνει αποδεκτή».

Η Τουρκία ήταν σύμφωνη με την ενσωμάτωση των νησιών στην ελληνική επικράτεια, αρκεί να εξασφαλιζόταν η κατοχύρωση της αμυντικής ασφάλειας της παράκτιας μικρασιατικής ζώνης. Στην υπόθεση της ενσωμάτωσης των Δωδεκανήσων ενεπλάκη και η σοβιετική διπλωματία, καθώς το καλοκαίρι του 1946 έθεσαν θέμα αναθεώρησης του καθεστώτος των Στενών, ενέργεια που στη Δύση ερμηνεύτηκε ως προσπάθεια της Μόσχας να αποκτήσει την υπεροχή στην ανατολική Μεσόγειο. Η σοβιετική πλευρά, στην πρώτη συνεδρίαση του Συμβουλίου των υπουργών Εξωτερικών των τεσσάρων συμμάχων στο Παρίσι, τον Απρίλιο του 1946, δεν έκανε αποδεκτό κανένα ελληνικό εθνικό αίτημα. Παρά ταύτα, στη δεύτερη συνεδρίαση, στις 27 Ιουνίου 1946, ο Μολότωφ συμφώνησε να αποδοθούν τα νησιά στην Ελλάδα, περιλαμβανομένου και του Καστελλόριζου, με μοναδικό όρο την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών.

Συνθήκη Ειρήνης

Τελικά, η ένωση των Δωδεκανήσων με την Ελλάδα αποφασίστηκε στο Παρίσι από το Ανώτατο Συμβούλιο των τεσσάρων Μεγάλων Δυνάμεων (Αγγλίας, Ηνωμένων Πολιτειών, Γαλλίας και ΕΣΣΔ) και επικυρώθηκε με την Ελληνοϊταλική Συνθήκη Ειρήνης που υπεγράφη τον Φεβρουάριο του 1947 στο Παρίσι. Τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, οι βρετανικές στρατιωτικές Αρχές μεταβίβασαν τη διοίκηση των νησιών στην Ελλάδα. Η επίσημη τελετή της ένωσης έγινε στις 7 Μαρτίου 1948 πανηγυρικά και μέσα σε άκρατο ενθουσιασμό των κατοίκων των Δωδεκανήσων και πολλών άλλων Ελλήνων που βρέθηκαν εκεί για να ζήσουν την ιερή εκείνη στιγμή. Τα νησιά, έχοντας γνωρίσει την κατοχή πολλών κατακτητών, αποτέλεσαν το τελευταίο τμήμα που οριστικά ενώθηκε με τη μητέρα Ελλάδα την 31η Μαρτίου 1947.

Διαβάστε επίσης:

Θεοδωράκης – Κατράκης: Έφυγαν την ίδια μέρα με 37 χρόνια διαφορά – Το σπαρακτικό αποχαιρετιστήριο μοιρολόι του Μίκη στον Μάνο (Video)

Στην αιωνιότητα ο Μίκης Θεοδωράκης

Ο σπαρακτικός αποχαιρετισμός της Μαρίας Φαραντούρη στον Μίκη Θεοδωράκη