«Θυμάμαι, άρα υπάρχω» πρέσβευε ο Νίτσε στη «Γενεαλογία της ηθικής» (1882).
Κι όμως… Πόσο ζωντανή παραμένει η μνήμη μας σε σύγχρονες ανθρώπινες τραγωδίες, όπως το Ολοκαύτωμα, που δεν απέκτησε το στοιχειώδες δικαίωμα στην κάθαρση; Αυτό που διατηρούμε από τη μνήμη, σύμφωνα με τη ρήση του Αγίου Αυγουστίνου, είναι άραγε διαφορετικό από αυτό που ανασύρουμε από τη μνήμη; Πόσο θέλουμε να «επιστρέψουμε» σε τραυματικές ως κτηνώδεις εμπειρίες όταν ακόμα και οι Θεοί μάς έχουν εγκαταλείψει;

Αυτή η εγκεφαλική, ανυπότακτη και συνειρμική δραματουργία (την οποία υπογράφει ο ίδιος μαζί με τον Piotr Gruszczynski), αν και κάπου χάνει τον στόχο της, λόγω της μεγάλης διάρκειάς της (τέσσερις ώρες), βασίζεται στο ομηρικό έπος και σε δύο έργα της Χάνα Κραλ («Chasing the King of Hearts» και «Story of Hollywood»). Και συνδυάζει την περιπετειώδη επιστροφή του γέρου πια Οδυσσέα από τον Τρωικό Πόλεμο με την επώδυνη ζωή της Πολωνοεβραίας Ιζόλδης στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, που πέρασε τα πάνδεινα από τους ναζί προσπαθώντας να σώσει τον άνδρα της. Και οι δύο κατάφεραν να επιβιώσουν.

Ωστόσο πόσο οι αφηγήσεις τους για τις ακραίες εμπειρίες που βίωσαν κατάφεραν να μεταδοθούν σε όσους απευθύνθηκαν; Πώς γίνεται να αποδεχτεί κανείς όσα τερατώδη έχουν συμβεί αλλά και αυτούς που ως ζωντανοί νεκροί διεκδικούν τώρα την επανένταξή τους στη σύγχρονη κοινωνία;
Ο μεν Οδυσσέας αφήνει σκιές αμφιβολίας στην οικογένειά του. Η δε γερασμένη Ιζόλδη – ως «ειδική στην επιβίωση», όπως υποστηρίζει – αισιοδοξεί πως μια ταινία που θα αναπαριστά τη ζωή της θα υπενθυμίζει για πάντα στον κόσμο την τραγωδία του Ολοκαυτώματος. Μια ταινία, μάλιστα, γυρισμένη στο Χόλιγουντ με πρωταγωνίστρια την Ελίζαμπεθ Τέιλορ. Μια ταινία, τέλος, που ο παραγωγός απορρίπτει λέγοντας «όλες οι ταινίες για το Ολοκαύτωμα είναι ίδιες… Το Ολοκαύτωμα δεν πουλάει…». Και εδώ ο Βαρλικόφσκι επιχειρεί – με το λάθος παράδειγμα, κατά τη γνώμη μου – να καυτηριάσει ειρωνικά την εκρηκτική όσο και λαμπερή διαστρέβλωση της μνήμης στη σημερινή εποχή.

Από την άλλη, το έργο του είναι μία συρραφή από ιστορίες, πραγματικότητες, μυθοπλασίες αλλά και σημαίνοντες μορφές και σύμβολα του δυτικού πολιτισμού – από τον Όμηρο μέχρι τον Νίτσε, από τη Χάνα Κραλ μέχρι τον ναζιστή φιλόσοφο Χάιντεγκερ με τη διανοούμενη Εβραία ερωμένη του Χάνα Άρεντ και από τον Βάγκνερ μέχρι τον Εβραίο κουρέα που έκοβε τα μαλλιά των γυναικών προτού εισέλθουν στον θάλαμο αερίων στο θρυλικό ντοκιμαντέρ του Κλόντ Λανζμάν «Shoah».

Η αλήθεια είναι πως η μνήμη εξασθενεί με τον χρόνο, η απώλεια αποβάλλει την ερεβώδη αίσθησή της, ο πόνος μιας ολόκληρης γενιάς χάνει την οξύτητά του και όσοι επέστρεψαν από τη φρίκη σβήνουν στην αχλή ενός απίστευτου ονείρου.
Για τον σκεπτικιστή σκηνοθέτη, όμως, τίποτα δεν πρέπει να εκφυλιστεί. Κατ’ επέκταση οι εφιάλτες στη δική του «Οδύσσεια» αποκτούν ξανά ζωή και σκηνική υπόσταση.

Διαβάστε επίσης:

Κορωνοϊός: Παιδιά ένα στα τρία κρούσματα – Πάνω από 90% η πληρότητα στις κλίνες ΜΕΘ της Β. Ελλάδας

Απόφαση «βόμβα» της UNESCO για τα Γλυπτά του Παρθενώνα

Επίθεση με βιτριόλι: Οι τοίχοι άφριζαν – Διαβρώθηκε η επιφάνεια λέει ο προϊστάμενος της Ιωάννας (Video)