Οι Φιλιππίνες, απομονωμένες εξαιτίας της γεωγραφικής θέσης τους από τα κέντρα ανάπτυξης και διάδοσης του πολιτισμού, ακολούθησαν μέχρι τον 16ο αιώνα την Ινδονησία στην ιστορική της πορεία.

Οι δύο μεγάλες ινδονησιακές αυτοκρατορίες των Srivijaya της Σουμάτρας και των Majahapit της Ιάβας επέβαλαν κατά διαστήματα την εξουσία τους και στις Φιλιππίνες, ενώ σημαντική εξουσία σε αυτές ασκούσε και το ισλαμικό κέντρο της Malacca, από όπου και διαδόθηκε η μουσουλμανική θρησκεία στο αρχιπέλαγος.

Η σταδιακή κατάκτηση των νησιών των Φιλιππίνων στα μέσα του 16ου αιώνα από τους Ισπανούς συνδυάστηκε με την προσπάθεια προσηλυτισμού των ιθαγενών κατοίκων στον Ρωμαιοκαθολικισμό, με το Ισλάμ να περιορίζεται σε ορισμένες περιοχές των νοτίων νησιών, ιδιαίτερα στο αρχιπέλαγος Sulu και στη νήσο Mindanao.

Οι αποικιοκράτες εγκαθίδρυσαν ένα φεουδαρχικό καθεστώς με την παραχώρηση μεγάλων εκτάσεων γης («encomientas») σε θρησκευτικούς φορείς και σε Ισπανούς ευγενείς, οι οποίοι απήλαυαν σημαντικών οικονομικών προνομίων, τη στιγμή που ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού ζούσε σε συνθήκες πλήρους εξαθλίωσης.

Σήμερα στη νοτιοανατολική Ασία υπάρχουν περίπου 280 εκατομμύρια ακόλουθοι του Ισλάμ (το 42% των μουσουλμάνων παγκοσμίως), οι οποίοι κατοικούν είτε σε χώρες με μουσουλμανική πλειονότητα, όπως η Ινδονησία και η Μαλαισία, είτε σε χώρες με μουσουλμανική μειονότητα, όπως οι Φιλιππίνες, η Σιγκαπούρη και η Μυανμάρ.

Η συντριπτική πλειονότητα αυτών ασπάζεται το σουνιτικό δόγμα και ακολουθεί ισλαμική σχολή σκέψης των Shafi’i, η οποία ιδρύθηκε τον 8ο αιώνα από τον Abu Abdullah al-Shafi’i, έχει ως βάση τις τέσσερις πηγές νομολογίας (Κοράνι, Συναίνεση, Αναλογία και Σούνα) και σήμερα είναι η πλέον δημοφιλής στις Φιλιππίνες.

Ο Ισλαμισμός…

Ο Ισλαμισμός, γνωστός επίσης και ως «Πολιτικό Ισλάμ», είναι μία ιδεολογία που βασίζεται στην προώθηση του Ισλάμ για πολιτικούς σκοπούς.

Στις Φιλιππίνες το πολιτικό τοπίο κυριαρχείται από κόμματα συντηρητικά, εθνικιστικά και χριστιανο-μουσουλμανικά που εκφράζουν την ιδεολογία του φιλελεύθερου συντηρητισμού [Lakas – CMD (Lakas – Christian Muslim Democrats)], ενώ μέχρι στιγμής δεν υφίστανται ακραία ισλαμικά κόμματα με τα χαρακτηριστικά της αιγυπτιακής Μουσουλμανικής Αδελφότητας ή μετριοπαθή, όπως ορισμένα από τα κόμματα του τουρκικού κοινοβουλίου.

Η απουσία ισχυρής ισλαμικής εκπροσώπησης στο Κοινοβούλιο των Φιλιππίνων, η οποία μπορεί να γίνει κατανοητή εάν ληφθεί υπ’ όψιν το γεγονός ότι οι μουσουλμάνοι αποτελούν μόλις το 5% του συνολικού πληθυσμού της χώρας, είχε αποτέλεσμα την ανάπτυξη σημαντικών μουσουλμανικών κινημάτων που αγωνίζονται ειρηνικά για τα δικαιώματα των μουσουλμάνων, χωρίς να μετέρχονται τις βίαιες μεθόδους των ένοπλων ισλαμιστικών οργανώσεων.

…και η τρομοκρατία

Όσον αφορά τις ένοπλες ισλαμιστικές οργανώσεις των Φιλιππίνων, θα πρέπει να διαφοροποιήσουμε αυτές που βρίσκονται σε συνεχείς ειρηνευτικές διαδικασίες με την κυβέρνηση από αυτές που δεν επιδιώκουν κανέναν διάλογο μαζί της.

Συγκεκριμένα, το Εθνικό Μέτωπο Απελευθέρωσης των Moro (MNLF) και το Ισλαμικό Μέτωπο Απελευθέρωσης των Moro (MILF) έχουν περιορίσει τις αυτονομιστικές τους επιδιώξεις σε τοπικό επίπεδο θέλοντας έτσι να διαφοροποιηθούν από τις ισλαμιστικές τρομοκρατικές οργανώσεις που ιδρύθηκαν κατά τις δεκαετίες του 1990 και του 2000, όπως η Abu Sayyaf, η Jemaah Islamiyah, οι Ισλαμιστές Αντάρτες της Bangsamoro (BIFF) [συχνά αναφέρονται και ως Ισλαμικό Κίνημα Ελευθερίας της Bangsamoro» (BIFM)] και η Ansar Khalifa (αναφέρεται και με τα ονόματα «Ansar al-Khilafah» και «Ansarul Khilafah»), οι οποίες υποβοηθούνται από οργανώσεις άμεσα σχετιζόμενες με τη διεθνή τζιχαντιστική τρομοκρατία [Αλ Κάιντα και Ισλαμικό Κράτος (ISIS)] και έχουν αποκλειστικό στόχο την ίδρυση ενός χαλιφάτου που θα περιλαμβάνει την Ινδονησία, τη Μαλαισία, τη Σιγκαπούρη, το Μπρουνέι και το νότιο τμήμα των Φιλιππίνων.

Το ιστορικό πλαίσιο

Η ισπανική αποικιοκρατία στις Φιλιππίνες ξεκίνησε στα μέσα του 16ου αιώνα και τερματίστηκε το 1898 μετά την ήττα της Ισπανίας στον πόλεμο με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μετά την κατάληψη του αρχιπελάγους από τις ΗΠΑ ξέσπασαν οι πρώτες μουσουλμανικές εξεγέρσεις εναντίον των στρατευμάτων κατοχής, οι οποίες συνέπεσαν χρονικά με την εμφάνιση των πρώτων περιστατικών βίας ανάμεσα σε χριστιανούς και μουσουλμάνους κατοίκους του Mindanao.

Η πιο έντονα συγκρουσιακή περίοδος μεταξύ του κεντρικού καθολικού κράτους και της μουσουλμανικής μειονότητας που κατοικεί στον νότο των Φιλιππίνων καταγράφηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970, όταν έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από 1.500 άνθρωποι, εκ των οποίων οι περισσότεροι ήταν μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα.

Ειδικότερα, το 1971 σημειώθηκε η σφαγή 70 μουσουλμάνων σε ένα τζαμί στην Επαρχία Cotabato και το 1972 η κυβέρνηση του Ferdinand Marcos, σε μία προσπάθεια τερματισμού των εχθροπραξιών, κήρυξε τον στρατιωτικό νόμο απαιτώντας από όλους τους κατοίκους των Φιλιππίνων να παραδώσουν τον οπλισμό τους.

Εκείνη την περίοδο οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί (Moro) άρχισαν να οργανώνουν το ένοπλο αυτονομιστικό τους κίνημα υπό την ηγεσία του Nur Misuari, το οποίο έλαβε την ονομασία Εθνικό Μέτωπο Απελευθέρωσης των Moro (MNLF) και διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στη μουσουλμανική εξέγερση, αποτελώντας έτσι ένα κίνημα αντίδρασης τόσο στις προσπάθειες περιθωριοποίησης των Moro από την κεντρική εξουσία όσο και στις κοινωνικοοικονομικές διακρίσεις που υφίστανται οι επαρχίες του Νότου, κυρίως στο αρχιπέλαγος Sulu και στη νήσο Mindanao.

Η εμφύλια σύρραξη του 1972 τερματίστηκε προσωρινά με τη Συμφωνία της Τρίπολης το 1976, και λίγους μήνες αργότερα ξεκίνησε ένας νέος γύρος συγκρούσεων. Το 1977 μία ομάδα αντιφρονούντων καθοδηγούμενη από τον Hashim Salamat, που υπήρξε το δεξί χέρι του Nur Misuari, αποσχίσθηκε από το MNLF και προχώρησε στην ίδρυση του Ισλαμικού Μετώπου Απελευθέρωσης των Moro (MILF).

Ο λόγος της δημιουργίας του MILF προέκυψε από την πεποίθηση του Hashim Salamat ότι το MNLF άρχισε να αποκτά έναν πιο κοσμικό χαρακτήρα, παρεκκλίνοντας έτσι από τον αρχικό του στόχο, που δεν ήταν άλλος από την έναρξη ενός ένοπλου αγώνα με σκοπό τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου ισλαμικού κράτους των Moro στο Mindanao.

Το 1996 το MNLF και η κυβέρνηση υπέγραψαν μία ειρηνευτική συμφωνία που καθόριζε τις παραμέτρους της αυτονομίας των μουσουλμανικών επαρχιών του νότιου τμήματος της χώρας.

Ωστόσο η εν λόγω συμφωνία απορρίφθηκε αργότερα από το MILF, το οποίο από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 διαπραγματευόταν με την κυβέρνηση τη δημιουργία μίας νέας αυτόνομης μουσουλμανικής περιφέρειας με διευρυμένα σύνορα σε σχέση με αυτά της προϋπάρχουσας Αυτόνομης Περιφέρειας στο Μουσουλμανικό Mindanao (ARMM), όπως επίσης και το θέμα ανάληψης της ηγεσίας της από στέλεχος προερχόμενο είτε από τάξεις του είτε από το MNLF.

Στις 26 Ιουλίου του 2018 ο Πρόεδρος Rodrigo Duterte υπέγραψε τον Οργανικό Νόμο της Bangsamoro (BOL), ο οποίος προέβλεπε τη δημιουργία μίας αυτόνομης περιοχής που θα αντικαθιστούσε την προϋπάρχουσα ARMM, η οποία είχε συσταθεί την 1η Αυγούστου 1989 έπειτα από την υπογραφή ειδικού συνταγματικού νόμου από την τότε Πρόεδρο Corazon Aquino.

Ο Οργανικός Νόμος της Bangsamoro αποτέλεσε το επιστέγασμα των μακροχρόνιων προσπαθειών που κατέβαλλε η κυβέρνηση για να αντιμετωπίσει τις συνεχείς ένοπλες συγκρούσεις στο Mindanao, ολοκληρώνοντας έτσι τις ειρηνευτικές διαδικασίες του 2014, οι οποίες είχαν μείνει ημιτελείς.

Με τη δημιουργία της Αυτόνομης Περιφέρειας της Bangsamoro στο Μουσουλμανικό Mindanao (BARMM) σηματοδοτήθηκε και ο τερματισμός του ένοπλου αγώνα του MILF για την ανεξαρτησία του νότιου τμήματος της χώρας, καθώς υποχρεώθηκε να αφοπλίσει τους χιλιάδες μαχητές του, οι οποίοι προσελήφθησαν σε κρατικούς φορείς, σύμφωνα με το σχέδιο επανένταξης που καταρτίστηκε από την κυβέρνηση.

Οι διαδικασίες για την αντικατάσταση της ARMM από την BARMM ξεκίνησαν με τη διεξαγωγή του διμερούς δημοψηφίσματος βάσει του οποίου οι κάτοικοι της ARMM έπρεπε να αποδεχθούν ή να απορρίψουν τον Οργανικό Νόμο της Bangsamoro.

Η πρώτη φάση του δημοψηφίσματος πραγματοποιήθηκε στις 21 Ιανουαρίου με την πλειονότητα των κατοίκων της Cotabato City και της Isabela City αντίστοιχα να εγκρίνει την ένταξη των πόλεών τους στην BARMM, ενώ στις 6 Φεβρουαρίου διεξήχθη η δεύτερη φάση του δημοψηφίσματος για τη δυνητική επέκταση της BARMM στο οποίο ψήφισαν έξι δήμοι της Επαρχίας Lanao del Norte και 67 barangay (συχνά αναφέρονται και ως «barrio» και αποτελούν το μικρότερο διοικητικό τμήμα στις Φιλιππίνες) της Επαρχίας Cotabato. Αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος αυτού ήταν οι 63 από τις 67 barangay της Επαρχίας Cotabato να ταχθούν υπέρ της ένωσης με την Bangsamoro.

Τα εγκαίνια της BARMM και η εναρκτήρια συνεδρίαση του κοινοβουλίου της Bangsamoro έλαβαν χώρα στις 29 Μαρτίου του 2019 με τον Murad Ebrahim να αναλαμβάνει καθήκοντα Προέδρου.

Η BARMM έχει πάνω από 50 αποκλειστικές εξουσίες, συμπεριλαμβανομένου ενός συστήματος απονομής δικαιοσύνης βασισμένο στις αρχές της Σαρία (Ισλαμικός Νόμος), ενώ, σύμφωνα με τον Οργανικό Νόμο της Bangsamoro, το πολίτευμά της είναι η κοινοβουλευτική δημοκρατία, αντίστοιχη με αυτή που εφαρμόζεται στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Πρόσφατα, το κοινοβούλιό της ζήτησε να παραταθεί η θητεία της Μεταβατικής Αρχής της Bangsamoro (ΒΤΑ) – που θα ολοκληρωνόταν το 2022 – για άλλα τρία χρόνια, πράγμα που επικυρώθηκε στις 28 Οκτωβρίου του 2021 με τον Νόμο 11593 που υπέγραψε ο Rodrigo Duterte. Έτσι, καλώς εχόντων των πραγμάτων, οι διαδικασίες μετάβασης θα ολοκληρωθούν το 2025.

Οι προκλήσεις αναφορικά με το ζήτημα της αυτονομίας των Moro είναι τεράστιες, καθώς ελλοχεύει ο κίνδυνος μη εφαρμογής των συμφωνηθέντων, κάτι που έχει συμβεί αρκετές φορές κατά το παρελθόν.

Από τη μία υπάρχει σοβαρή πιθανότητα ορισμένοι εκ των επικριτών του BOL να αμφισβητήσουν τη συνταγματικότητά του στο Ανώτατο Δικαστήριο, προβάλλοντας ως βασικό επιχείρημα ότι συνιστά σοβαρή απειλή για την εθνική κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της χώρας, αλλά και για τους χριστιανικούς πληθυσμούς που κατοικούν στο Mindanao.

Από την άλλη, οι μουσουλμανικές επαρχίες του Νότου εξακολουθούν να παραμένουν οι φτωχότερες και οι πλέον υποβαθμισμένες, ενώ η παρουσία των Moro σε κρατικά αξιώματα είναι εξαιρετικά περιορισμένη. Τέλος, η επίτευξη της ειρήνης στον Νότο των Φιλιππίνων καθίσταται σχεδόν ανέφικτη δεδομένου ότι οι κυβερνητικές δυνάμεις δεν έχουν κατορθώσει μέχρι στιγμής να εξουδετερώσουν τους τζιχαντιστικούς πυρήνες.

*Ο Μιχαήλ Εμμανουήλ Δημάκας έχει μεταπτυχιακό στις «Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές», είναι υποψήφιος διδάκτορας

Διαβάστε επίσης:

Καζακστάν: «Στρατός και αστυνομία θα πυροβολούν χωρίς προειδοποίηση!» ανακοίνωσε ο Πρόεδρος Τοκάγιεφ

Flurona: Πρώτος θάνατος στο Περού

ΠΟΥ: Η μετάλλαξη Όμικρον προκαλεί λιγότερο σοβαρή ασθένεια, αλλά δεν είναι ήπια