Αν ξεσπάσει πόλεμος και στην Ελλάδα; Πώς θα προστατευθεί ο πληθυσμός; Μακριά από εμάς, απευκταίο σενάριο, αλλά πόσοι γνωρίζουν ότι κάτω από την Αθήνα υπάρχει μια δεύτερη μυστική Αθήνα που κανείς ανυποψίαστος δεν τη φαντάζεται; Μιλάμε για τα καταφύγια – και όχι για τις στοές του μετρό φυσικά.

Και στη χώρα μας υπάρχουν λοιπόν καταφύγια, δηλαδή υπόγειοι χώροι ειδικής κατασκευής, που προορίζονται κατά κύριο λόγο για την προστασία των αμάχων. Και μάλιστα τα περισσότερα από αυτά έχουν τις ρίζες τους πολύ παλιά: στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στη συντριπτική τους πλειονότητα είναι ασυντήρητα επί αρκετές δεκαετίες, με αποτέλεσμα το κόστος ανακατασκευής και ανακαίνισης να θεωρείται κάτι παραπάνω από δυσθεώρητο. Σ’ άλλες χώρες αυτοί οι χώροι είναι επισκέψιμοι. Έχουν γίνει μουσεία, βιβλιοθήκες, γκαλερί, κέντρα πολιτισμού. Ωστόσο – αχρείαστα να είναι – παραμένουν καταφύγια.

Ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς ήταν εκείνος που τη δεκαετία του 1930 εκπόνησε σχέδιο για την προστασία του άμαχου πληθυσμού, αλλά και ιδιαίτερα σημαντικών δημόσιων υπηρεσιών – μια πρώτη Πολιτική Προστασία δηλαδή.

Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του στρατάρχη Παπάγου, στην Αττική μεταξύ 1936 και 1940 φτιάχτηκαν 400 δημόσια καταφύγια, ικανά να στεγάσουν συνολικά 30-40 χιλιάδες άτομα, και περίπου 12.000 ιδιωτικά. Ανάλογα δε με το μέγεθός τους μπορούσαν να φιλοξενήσουν από 30-40 (αυτά κυρίως των πολυκατοικιών) έως 1.300 άτομα.

Για τα καταφύγια ίσχυαν οι αυστηρότερες προδιαγραφές. Το κράτος είχε συγκροτήσει μία επιτροπή, την Ανώτατη Διοίκηση Αντιαεροπορικής Αμύνης, στελεχωμένη με στρατιωτικούς, καθηγητές του Πολυτεχνείου και πολιτικούς μηχανικούς, οι οποίοι είχαν βασικό αντικείμενο τη σύνταξη αυτών.

Στην Αθήνα

Το πιο γνωστό καταφύγιο της Αθήνας είναι αυτό της οδού Κοραή 4, στο κτήριο που λειτουργεί ως Χώρος Ιστορικής Μνήμης της κατοχικής περιόδου (των ετών 1941-1944).

Άλλα αξιόλογα καταφύγια του κέντρου της Αθήνας διασώζονται στο Μέγαρο Μετοχικού Ταμείου Στρατού (τετράγωνο των οδών Πανεπιστημίου, Βουκουρεστίου, Σταδίου και Αμερικής), κάτω από το πολυκατάστημα Attica.

Εάν κάποιος από τους πελάτες του πολυκαταστήματος σταθεί πάνω από μία σχάρα που υπάρχει στο πεζοδρόμιο κοντά σε μία από τις εισόδους, με την πρώτη ματιά θα θεωρήσει ότι πρόκειται για σχάρες ομβρίων. Αν όμως σκύψει και παρατηρήσει προσεκτικά, μπορεί να διακρίνει κάποια σκαλοπάτια. Αυτά ήταν η έξοδος του καταφυγίου.

Στην πολυκατοικία της οδού Ζαλοκώστα 7 και στο κτήριο του υπουργείου Οικονομικών, στην οδό Καραγεώργη Σερβίας 10, υπάρχουν και άλλα, ενώ διάσημο είναι ένα που συνδέει τη Βουλή με το Προεδρικό Μέγαρο. Σύμφωνα με τον θρύλο της εποχής, το χρησιμοποιούσε ως μυστικό πέρασμα ο νεαρός τότε διάδοχος Κωνσταντίνος Γλύξμπουργκ όταν ήθελε να συναντήσει κρυφά από τη μητέρα του Φρειδερίκη τον μεγάλο του έρωτα, την Αλίκη Βουγιουκλάκη.

Στον Λυκαβηττό

Ένα από τα μεγαλύτερα καταφύγια της Αθήνας είναι αυτό του λόφου του Λυκαβηττού, τον οποίο παλιότεροι αστικοί μύθοι χαρακτηρίζουν «κούφιο». Η πιο γνωστή είσοδος (υπάρχουν τουλάχιστον δύο) είναι πλάι στην εκκλησία των Αγίων Ισιδώρων.

Θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα καταφύγια στην Αθήνα με βάθος 100 μέτρων, ενώ προπολεμικά λειτουργούσε εκεί το Κέντρο Συντονισμού Αντιαεροπορικής Άμυνας της Αττικής και διέθετε θέσεις πολυβολείων λαξευμένες στους βράχους.

Στους χώρους του υπήρχαν υποδομές τηλεφωνικού κέντρου, ηλεκτροδότησης και παροχής νερού, όπως και χώροι υγιεινής (τουαλέτες και λουτρά). Η διαρρύθμισή του περιλαμβάνει δύο μεγάλες αίθουσες, πολλούς διαδρόμους και μικρότερους χώρους, αποθήκες, πολυβολείο και διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση. Σήμερα υπάγεται στη δικαιοδοσία του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη.

Λίγα μέτρα από το Πεδίον του Άρεως ιδιωτικό καταφύγιο φαίνεται να λειτουργούσε από το 1938 στα υπόγεια της πολυκατοικίας Επτανήσου 3 και Πιπίνου στην Κυψέλη.

Σε μια χαρακτηριστική πολυκατοικία του ρυθμού Art Deco, ο Μικρασιάτης αρχιτέκτονας Λεωνίδας Μπόνης κατασκεύασε ένα υπόγειο καταφύγιο 65 τ.μ. για λογαριασμό του εφοπλιστή από την Άνδρο Χαρίλαου Βούλγαρη και της οικογένειάς του, χωρητικότητας μέχρι και 63 ατόμων. Το καταφύγιο διαθέτει μια κεντρική αίθουσα, κουζίνα, δύο τουαλέτες, πλυσταριό και βοηθητικούς χώρους, όπως και μεταλλικές πόρτες, ηλεκτροφωτισμό και ράφια.

Στο ΠΙΚΠΑ Βούλας

Σε σχεδόν εξαιρετική κατάσταση βρίσκεται το αντιαεροπορικό καταφύγιο στα υπόγεια του ΠΙΚΠΑ Βούλας, το οποίο διαθέτει οκτώ δωμάτια και έχει συντηρηθεί από τον στρατό.

Με δύο εισόδους, οι τοίχοι του είναι κατασκευασμένοι από πέτρα, η οροφή του είναι αψιδωτή και από μπετόν, ενώ διαθέτει τριπλή ανοιχτή δεξαμενή νερού. Οι πληροφορίες θέλουν το καταφύγιο να κατασκευάστηκε από τους Γερμανούς, διαθέτοντας δίδυμο κτίσμα, μέσα στα όρια της Γλυφάδας.

Στα σημαντικότερα καταφύγια του Πειραιά είναι αυτό της Καστέλλας, το οποίο είναι διώροφο και υπόγειο ταυτόχρονα, ηλεκτροδοτούμενο, υδροδοτούμενο και με χώρους υγιεινής, παρότι εμφανίζει εικόνα εγκατάλειψης.

Στο λόφο του Προφήτη Ηλία βρίσκεται ένα ακόμη αντιαεροπορικό καταφύγιο στην περιοχή του Πειραιά, το οποίο κατασκευάστηκε στην περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ως προς την κατασκευή του μοιάζει με αυτό της Καστέλλας, αλλά είναι μικρότερο και χωρίς ηλεκτρικές και υδραυλικές εγκαταστάσεις.

Διαβάστε επίσης

Συγκινεί το πρώτο προσφυγόπουλο που έφτασε από Ουκρανία – «Θες να παίξουμε;»

Φορτηγατζής αγνόησε το σήμα της ΕΛΑΣ και του έστησαν «μπλόκο» στα διόδια Αφιδνών (Video)

Νεκρά παιδιά στην Πάτρα: Η έρευνα για τα σύνδρομα και ο γρίφος με τους μώλωπες (videos)