Ήδη από τα πρώτα μετεπαναστικά χρόνια, των Ελλήνων του 19ου αιώνος, φάνηκε η ασυμβατότητα μεταξύ του τύπου του κράτους που τους επιβλήθηκε, από τις προστάτιδες δυνάμεις και των λόγων που τους οδήγησαν στην απελευθερωτική επανάστασή τους, από την Οθωμανική δεσποτεία.

Σε σημείο που ο Μακρυγιάννης διεπίστωσε πως «..και λευτερωθήκαμεν από τους Τούρκους και σκλαβωθήκαμεν εις ανθρώπους κακορίζικους…».

Φυλακίσεις και οικονομική εξαθλίωση «διαφωνούντων» αγωνιστών, μέχρι και δολοφονία του πρώτου κυβερνήτη του νεοελληνικού κράτους, κράτους που ακόμα τελούσε υπό την επίσημη προστασία των «προστάτιδων μεγάλων δυνάμεων».

Έκτοτε, καλά κρατεί μια διαμάχη μεταξύ δύο διαφορετικών «σχολών» σκέψης. Η πρώτη, οικτίρει που δεν μπορέσαμε να δημιουργήσουμε κράτος κατά τα δυτικά πρότυπα, κατηγορώντας μας για ανωριμότητα.

Η δεύτερη, οικτίρει που δεν μας επετράπη να διατηρήσουμε τον προεπαναστατικό κοινοτισμό μας, που αποτελούσε αναμφισβήτητα προέκταση των αρχαιοελληνικών Πόλεων και της εκκλησίας των Δήμων, απ’ όπου προέκυψαν και οι Ορθόδοξες ενορίες, αυτές δηλαδή που διαφύλαξαν την Ελληνική Συνείδηση τα τετρακόσια χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας.

Υπέρ της πρώτης σχολής σκέψης, ξιφουλκεί ο Στέλιος Ράμφος, για τη δεύτερη, ο Χρήστος Γιανναράς, για να αναφέρουμε τους κύριους εκπροσώπους τους.

Δια του παρόντος, θα προσπαθήσουμε να εκθέσουμε το γιατί θεωρούμε τις δύο ανωτέρω σχολές σκέψης, ως ευρισκόμενες σε λάθος κατεύθυνση.

Η πρώτη μάλιστα πάσχει και από εσφαλμένη θεώρηση του «κράτους», όπως αυτό το οραματίστηκαν οι εμπνευστές του, αλλά δυστυχώς αποπροσανατόλισαν οι πολιτικοί διαχειριστές του.

Η Ευρώπη, μετά τον σκοτεινό μεσαίωνά της, προσπάθησε να εφαρμόσει συστήματα οργάνωσης των κοινωνιών που να εξασφαλίζουν στον άνθρωπο ασφάλεια, δικαιοσύνης και ισότητα.

Η Δημοκρατία, όπως αυτή θεμελιώθηκε με τους Αθηναίους την εποχή του Περικλέους, ποτέ δεν έπαψε να αποτελεί πρότυπο της Νεωτερικής Δύσης και ποτέ δεν έπαψε να τροφοδοτεί την πολιτική σκέψη.

Το «κράτος» έτσι, αρχίζει να συλλαμβάνεται ως τρόπος συνύπαρξης των ανθρώπων από τον Χόμπς, που επινοεί μια πολιτική κοινότητα, όπου το άτομο εκχωρεί τα προ-κοινωνικά του δικαιώματα σε ένα πρόσωπο ή σε ομάδα προσώπων, που εξασφαλίζουν την ασφάλειά του και την ευημερία του, με ένα «κοινωνικό συμβόλαιο».

Με τον τρόπο αυτόν, επιδιώκει να θεραπεύσει το πρόβλημα των παλαιοτέρων κοινωνιών, στις οποίες επικρατούσε μια κατάσταση «πολέμου των πάντων εναντίον των πάντων». Αυτό το κράτος το παρουσιάζει στο έργο του «Leviathan or the Matter, Form and Power of a Commonwelth Ecclesiastical and Civil», που γράφτηκε το  1651 και θα πρόκειται περί κοινωνίας που συνέχεται με σύμβαση μεταξύ ίσων ανθρώπων.

Μόλις άλλωστε πριν λίγα χρόνια, με τη Συνθήκη της Βεστφαλίας (επρόκειτο περί σειράς συμφωνιών), είχε οριστικοποιηθεί η διαδικασία δημιουργίας «εθνών-κρατών».

Με τη Σύμβαση αυτή, ευρύτεροι χώροι, με κατοίκους που έχουν κοινά συμφέροντα, ομαδοποιούνται ως ανεξάρτητες και κυρίαρχες χωρικές οντότητες, με συγκεκριμένα γεωγραφικά όρια και με κεντρική διοίκηση.

Σημειωτέον πως οι παλιές τοπικές κοινότητες εξακολουθούσαν να υπάρχουν, με σχετική αυτονομία. Η Γερμανία, π.χ., διαχωρίστηκε σε 350 ανεξάρτητα κρατίδια, με εν πολλοίς ανεξάρτητες πολιτικές αρμοδιότητες.

Η μεγάλη όμως τομή έγινε με τη σύλληψη από τον Μοντεσκιέ της διάκρισης των εξουσιών, σε συνδυασμό με το Κοινωνικό Συμβόλαιο του Ρουσώ, που προέβλεπε ίσα δικαιώματα για όλους τους πολίτες.

Όλες αυτές οι θέσεις επηρέασαν καθοριστικά τόσο την πράξη ανεξαρτησίας των ΗΠΑ το 1776 και το Γαλλικό Σύνταγμα του 1791 όσο και όλα τα μετέπειτα Συντάγματα των δυτικών κρατών.
Με δεδομένο πως οι πληθυσμοί δεν επιτρέπουν πλέον την επανασύσταση των αρχαίων Ελληνικών Πόλεων, υπό την έννοια του «τις αγορεύειν βούλεται», διαρκώς επιζητείται, έκτοτε, η εμβάθυνση της Δημοκρατίας, με τη συμμετοχή των πολιτών στη διακυβέρνηση του κράτους τους.

Υπό τις σημερινές συνθήκες, δύο εμφανίζονται ως κύριες μέθοδοι οργάνωσης τέτοιου είδους διακυβέρνησης.

Η πρώτη, είναι η συνταγματικώς επιβαλλόμενη διάκριση των εξουσιών, σε Νομοθετική, Εκτελεστική και Δικαστική.

Με τον τρόπο αυτόν αποκεντρώνεται η πολιτική εξουσία και διαχέεται περισσότερο προς τους πολίτες.

Η δεύτερη, είναι η μετατροπή της Ευρώπης από σύνολο κρατών σε σύνολο συνεργαζόμενων Περιφερειών, με ενίσχυση της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Αν η Ελλάς, όπως διαπίστωσε ο Σβορώνος, βρισκόταν -και εξακολουθεί να βρίσκεται- σε διαρκή αντίσταση, προς το είδος του κράτους που της επιβλήθηκε, δεν οφείλεται στην ανωριμότητα των πολιτών της, όπως πιστεύει ο Ράμφος ή στις προ-νεωτερικές εμμονές τους, όπως διακηρύττουν και άλλοι προβεβλημένοι ιστορικοί.

Οφειλόταν και οφείλεται στο ότι αυτό το κράτος δεν τήρησε και δεν τηρεί τις θεσμοθετημένες υποσχέσεις του, δεν τηρεί τις προδιαγραφές με τις οποίες ιδρύθηκε και λειτουργεί.

Αρχικώς επιβλήθηκε στους Έλληνες μοναρχία, στη συνέχεια, με τον δήθεν εκδημοκρατισμού του κράτους, οι πολιτικοί διαχειριστές του κατήργησαν την προβλεπόμενη από το Σύνταγμα διάκριση των εξουσιών και η εξουσία πέρασε στον εκάστοτε πρωθυπουργό, δίκην εκλεγόμενης μοναρχίας.

Με άλλα λόγια, αγνοείται το Σύνταγμα της χώρας. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία δεν υφίσταται παρά μόνο στα χαρτιά, δεδομένων και των τρόπων ελέγχου της ψήφου των πολιτών.

Όσον αφορά τώρα στον κοινοτισμό, που επικαλείται η άλλη πλευρά, προφανώς και ο στόχος αυτός στερείται ρεαλισμού. Ελπίζω οι υποστηρικτές του να υπερβάλουν ηθελημένα, στοχεύοντας σε κάποιο ενδιάμεσο στάδιο.

Το στάδιο όμως αυτό υπάρχει και είναι θεσμοθετημένο, από το Σύνταγμα. Είναι προφανώς παραγωγικότερο, αντί να προτάσσουν απραγματοποίητα οράματα, οράματα εκ των πραγμάτων αδύνατον να εκπληρωθούν, να εμείνουν στην ανάγκη εφαρμογής του Συντάγματος της χώρας.

Σημειωτέον πως το Σύνταγμα, δεν είναι μόνο στο ζήτημα της διάκρισης των εξουσιών που δεν εφαρμόζεται, αλλά και σε πολλές άλλες προβλέψεις του (π.χ. το άρθρο 21).

Ας προσπαθήσουμε να δούμε τα πράγματα, ταυτόχρονα, με όραμα, με γνώση, αλλά και αντίληψη της εκάστοτε πραγματικότητας. Ο διαχωρισμός τους προκαλούσε πάντοτε καταστροφές.

*Ο Νικήτας Χιωτίνης είναι ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής

Διαβάστε επίσης

Η χώρα δεν έχει υπουργικό συμβούλιο, μόνο υποψήφιους βουλευτές

Τι αναμένεται από τη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη;

Όταν το γυναικείο σώμα παύει να είναι άρθρο του συντάγματος