Νοεμβριανά (18 Νοεμβρίου / 1 Δεκεμβρίου 1916) ονομάζουμε όλα εκείνα τα γεγονότα που συγκλόνισαν την Ελλάδα σε μιαν ιδιαίτερα κρίσιμη ιστορική περίοδο μετά τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων και μεσούντος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.

Τα αίτια αυτής της καταστροφικής διαμάχης υπήρξαν πολιτικά, σχετίζονταν με τη διαφωνία των δύο ισχυρών αντρών της εποχής εκείνης, του βασιλιά Κωνσταντίνου Β’ και του Ελευθερίου Βενιζέλου, και αφορούσαν στη στάση που θα κρατούσε η χώρα μας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. 

Ο Εθνικός Διχασμός κυοφορείτο ως απειλή χρόνια πριν εκδηλωθεί. Ξεκινά ήδη από το 1909 με το κίνημα του Στρατιωτικού Συνδέσμου στου Γουδή και τις καταιγιστικές εξελίξεις που αυτό έφερε, κυρίως επιβάλλοντας τον Βενιζέλο στο προσκήνιο της Ιστορίας σε μια περίοδο όπου η Ελλάδα ήταν συρρικνωμένη και καταπονημένη από τις συνέπειες της χρεοκοπίας του 1893, του ολέθριου πολέμου του 1897, αλλά και του διεθνούς ασφυκτικού ελέγχου, ο οποίος έβαζε μεν σε τάξη τα άστατα οικονομικά της χώρας, αλλά πλήγωνε την ήδη στραπατσαρισμένη εθνική μας υπερηφάνεια. 

Σε αυτήν τη μελαγχολικά αδιέξοδη ιστορική συγκυρία, με καταπονημένα εθνικά αισθήματα, υπήρχαν φωνές όπως αυτή του Ίωνα Δραγούμη, ο οποίος θεωρούσε ότι το πείραμα με το «κρατίδιο» είχε αποτύχει και έβρισκε διέξοδο στην ένταξη του ελληνισμού στο πλαίσιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στον αντίποδα αυτής της άποψης, ο Βενιζέλος εμφανίστηκε στην πολιτική σκηνή πρεσβεύοντας την ιδέα του κλασικού αλυτρωτισμού του 19ου αιώνα. Βασικός άξονας της πολιτικής του υπήρξε η απελευθέρωση των οθωμανικών κτήσεων στην Ευρώπη, χωρίς μάλιστα προηγούμενη συμφωνία για το μοίρασμά τους. Αυτό έφερε μια νέα αντίληψη στρατηγικής στη χάραξη της εθνικής εξωτερικής πολιτικής.

Μια άλλη τομή που τόλμησε ο ιδιοφυής αυτός πολιτικός στη συγκεκριμένη συγκυρία ήταν η επιλογή του για συμμαχία με τη Βουλγαρία, πράγμα που αποτελούσε ταμπού για την παλιά γενιά των Μακεδονομάχων. Η είσοδος του Βενιζέλου στη διαμόρφωση της κεντρικής πολιτικής σκηνής άλλαξε το σκηνικό, παρά τις τεράστιες αντιδράσεις που αντιμετώπισε από την εδραιωμένη γραφειοκρατία και τους φανατικούς αντιπάλους που δημιούργησε η πολιτική του. 

Τα γεγονότα πριν από τα Νοεμβριανά

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος τον Αύγουστο του 1914 βρίσκει τη βαλκανική χερσόνησο καταπονημένη έπειτα από δυο ενδοβαλκανικούς πολέμους (1912-13). Οι συγκρουόμενες δυνάμεις ασκούν ασφυκτικές πιέσεις προκειμένου να εξασφαλίσουν εκείνες τις συμμαχίες που θα διευκολύνουν τα στρατηγικά τους σχέδια.

Από τη μια, η Αντάντ (Γαλλία, Ρωσία, Αγγλία) επιθυμεί μια ισχυρή βαλκανική συμμαχία μεταξύ Βουλγαρίας – Σερβίας – Ελλάδας για να εμποδίσουν την Τουρκία και τους Αυστρογερμανούς. Από την άλλη, οι Γερμανοί που συμμάχησαν με την Οθωμανική Αυτοκρατορία προσπαθούν με κάθε μέσο να πάρουν με το μέρος τους τη Βουλγαρία, στην οποία η Αντάντ για να τη δελεάσει να ταχθεί με το μέρος της, της υπόσχεται την Καβάλα.

Την ίδια ώρα, οι Γερμανοί μέσω του βασιλιά Κωνσταντίνου, που ήταν γυναικάδελφος του Κάιζερ της Γερμανίας, Γουλιέλμου, πιέζουν την Ελλάδα να κρατήσει ουδετερότητα στον πόλεμο. Ο Κωνσταντίνος, που ήταν γνωστός για τα φιλογερμανικά του αισθήματα και ένθερμος θαυμαστής του γερμανικού μιλιταρισμού, πίστευε στην τελική γερμανική επικράτηση.

Ωστόσο, επειδή η Ελλάδα δεν μπορούσε να συμπαραταχθεί με την Τουρκία, που ήταν δηλωμένη σύμμαχος των Γερμανών, προέκρινε τη λύση της αυστηρής ουδετερότητας, που εξυπηρετούσε τα γερμανικά στρατηγικά συμφέροντα. Οι λεγόμενες «Κεντρικές Δυνάμεις» επιθυμούσαν επίσης την ουδετερότητα της Ελλάδας, καθώς ήταν αδύναμες στη θάλασσα όπου κυριαρχούσε η Αγγλία.

Από την άλλη, οι Άγγλοι εκ μέρους της Αντάντ υπόσχονταν σημαντικότατες εδαφικές παραχωρήσεις επί μικρασιατικού εδάφους και έναν χρόνο αργότερα, το 1915, προσέθεσαν και την Κύπρο επιπλέον. Υπέρ των θέσεων του βασιλιά τάχθηκε και το Γενικό Επιτελείο Στρατού, το οποίο αποτελείτο από φιλοβασιλικά στελέχη που, ωστόσο, είχε διορίσει ως ικανά ο ίδιος ο Βενιζέλος ως ένδειξη καλής θελήσεως απέναντι στον βασιλιά.

Τη θέση υπέρ της ουδετερότητας στήριζε επίσης όλο το παλαιοκομματικό σύστημα, που δεν έβλεπε με συμπάθεια την επικράτηση των φιλελεύθερων ιδεών – κυρίως δε μετά την επέκταση των συνόρων με την προσάρτηση εδαφών από τους βαλκανικούς πολέμους, οι μικροαστοί, μικροέμποροι και βιοτέχνες ένιωθαν να απειλούνται από τον επερχόμενο εμπορικό ανταγωνισμό και έτσι στήριζαν τις βασιλικές θέσεις.

Στο μεταξύ, τον Οκτώβριο του 1915, η Βουλγαρία, συμμαχώντας με τις Κεντρικές Δυνάμεις (Αυστρία – Γερμανία), κηρύττει τον πόλεμο κατά της Σερβίας, που ήταν ήδη σύμμαχος της Αντάντ.

Συνοπτικά τα γεγονότα που οδήγησαν στα Νοεμβριανά

Φεβρουάριος 1915: Πρώτη παραίτηση του Βενιζέλου ύστερα από την άρνηση του βασιλιά να αποσταλούν στρατεύματα στη συμμαχική εκστρατεία της Καλλίπολης (εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) με αντάλλαγμα τη Σμύρνη.

Μάιος 1915: Ο Βενιζέλος κερδίζει εκ νέου τις εκλογές που έγιναν εν είδει δημοψηφίσματος με διακύβευμα τη συμπαράταξη της χώρας με την Αντάντ.

Σεπτέμβριος 1915: Δεύτερη παραίτηση του Βενιζέλου μετά την αθέτηση από τον βασιλιά της συμμαχίας με την εγκλωβισμένη Σερβία και άρνησή του να υπογράψει την ψηφισμένη στη Βουλή επιστράτευση προς βοήθειά της. Σημειωτέον ότι τότε είχε μόλις γίνει γνωστή η στράτευση της Βουλγαρίας με τη Γερμανία, όταν ανακοίνωσε προετοιμασίες για επίθεση στη Σερβία.

Οκτώβριος 1915: Οι συμμαχικές δυνάμεις της Στρατιάς της Ανατολής εισβάλλουν στη Θεσσαλονίκη προκειμένου να δημιουργήσουν το Μακεδονικό Μέτωπο υπέρ των εγκλωβισμένων Σέρβων, κάτι που χρεώθηκε στον Βενιζέλο ως προδοσία από το παλάτι.

Δεκέμβριος 1915: Προκηρύσσονται εκλογές από τις οποίες απέχει ο Βενιζέλος, καταγγέλλοντας ως αντισυνταγματική τη διάλυση της Βουλής σε τόσο μικρό διάστημα για το ίδιο ζήτημα. Τις εκλογές κερδίζει το νεοσχηματισμένο Κόμμα Εθνικοφρόνων, αλλά ουσιαστικά κυβερνάει το παλάτι. Η Βουλή πέφτει σε αδράνεια για τα επόμενα δυόμισι χρόνια, μέχρι την τυπική λήξη του Διχασμού.

Μάιος – Αύγουστος 1916: Το παλάτι, ως απάντηση στη συμμαχία της Αντάντ, μεθοδεύει την παράδοση του οχυρού Ρούπελ, του Δ’ Σώματος Στρατού και της ανατολικής Μακεδονίας σε Βουλγαρία και Γερμανία.

Ιούνιος 1916: Η Αντάντ αφοπλίζει τον στρατό και το ναυτικό της βασιλικής (νότιας και δυτικής) Ελλάδας. Την ίδια περίοδο σχηματίζεται ο Σύνδεσμος των Επίστρατων από αντιβενιζελικούς αξιωματικούς.

Αύγουστος 1916: Το βενιζελικό Κίνημα Εθνικής Αμύνης στη Θεσσαλονίκη σχηματίζει κυβέρνηση, που περιλάμβανε τη Βόρεια Ελλάδα, τα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη. Βρισκόμαστε στο αποκορύφωμα του Εθνικού Διχασμού! 

Φεβρουάριος 1915: Ο Ελευθέριος Βενιζέλος παραιτείται από πρωθυπουργός, κατόπιν διαφωνίας του με τον βασιλιά Κωνσταντίνο. Αρχή εθνικού διχασμού.

Διαβάστε επίσης;

ΣΥΡΙΖΑ: Πόλεμος φθοράς στην κυβέρνηση μέσω… «γαλάζιων ακρίδων»

Τι γυρεύει ο Σολτς στο Πεκίνο;

«Σφήνα» ΗΠΑ στη ρωσοτουρκική συνεργασία για πυρηνική ενέργεια