Αυτές τις μέρες εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο λένε πως βλέπουν τον παππούλη με τα κόκκινα ρούχα και τα άσπρα γένια να μοιράζει δώρα. Είναι ένα γοητευτικό παραμύθι που υπερβαίνει σύνορα, κουλτούρες, γλώσσες και φυλές.

Τι είναι όμως αυτή η φιγούρα και η ιστορία που τη συνοδεύει; Παράδοση, εμπορική δημιουργία ή ένα πολιτικό παραμύθι; Η φιγούρα του Άι-Βασίλη έχει μια σαφή γεωγραφική προέλευση και μια πορεία αντίστοιχη με τις μετακινήσεις των ανθρώπων ανά τους αιώνες.

Τα παιδιά θα σου πουν ότι ο Άι-Βασίλης έρχεται από τον Βόρειο Πόλο. Αλλά το ταξίδι του αρχίζει από την Ανατολή, τον 4ο αιώνα, όταν ο Χριστιανισμός επεκτείνεται στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Πρωταγωνιστεί ένα ορφανό αγόρι από τα Πάταρα, που έγινε αρχιεπίσκοπος και αφιέρωσε τη ζωή του στους αναξιοπαθούντες και τα παιδιά. Πέθανε στα Μύρα, στις 6 Δεκεμβρίου του 343 μ.Χ., και μπήκε στο χριστιανικό εορτολόγιο ως ο Άγιος Νικόλαος, ο άγιος που προστατεύει τα παιδιά και τους κατατρεγμένους.

Από την Ανατολή στη δυτική Ευρώπη

Είναι η εποχή που ο Χριστιανισμός ορίζει την 25η Δεκεμβρίου ως ημέρα γέννησης του Ιησού Χριστού. Ημερομηνία που επιλέχθηκε ως απάντηση στην παγανιστική γιορτή των Ρωμαίων, τα Σατουρνάλια, που διαρκούσαν από τις 17 ώς τις 24 του μήνα, στο χειμερινό ηλιοστάσιο.

Όταν πέθανε, ο Άγιος Νικόλαος ετάφη στα Μύρα. Αλλά τον 11ο ή 12ο αιώνα, στη διάρκεια των Σταυροφοριών, η σορός του Αγίου μεταφέρεται από τους αρματωμένους πολεμιστές του Χριστού (ή από Ιταλούς πειρατές) στο Μπάρι της Ιταλίας και από εκεί στη Λωρραίνη της Γαλλίας. Γύρω από τη μορφή του Αγίου Νικολάου οικοδομείται ο μύθος του καλοκάγαθου παππούλη που – σε διάφορες εκδοχές – κατακτά ολόκληρη την Ευρώπη: ο γενειοφόρος παππούς, που περνά από τα σπίτια για να δώσει δώρα στα υπάκουα παιδιά. Καλοκάγαθος γεράκος, αλλά… με αστερίσκους: κάπου στον Μεσαίωνα, δηλαδή, η απλοχεριά του θεωρείται ανταποδοτική – με την προϋπόθεση της υπακοής των παιδιών!

Ο Άγιος από τα Μύρα «συναντά» τη φιγούρα του Όντιν, από τη γερμανική μυθολογία, που συμβολίζει την ελπίδα, τη συγχώρεση αλλά και τον αγώνα για τη νίκη και έχει μαγικές ικανότητες, καθώς μπορεί να πετάει. Προφανώς κάπου κουράστηκε στην πορεία και… πήρε το έλκηθρο.

Κι από την Ευρώπη στον Νέο Κόσμο

Με το έλκηθρο και τη βοήθεια των Ολλανδών που εγκαταστάθηκαν στο Νέο Κόσμο, προέκυψε ο Santa Claus… Το όνομα είναι παραφθορά του ολλανδικού ονόματος για τον Άγιο Νικόλαο – Sinter Klaas.

Στον Νέο Κόσμο η γιορτή για τον Santa Claus θύμιζε περισσότερο τα ρωμαϊκά Σατουρνάλια, είχε μπόλικο αλκοόλ και φασαριόζικες κοινωνικές συνευρέσεις σε ανοιχτούς χώρους.

Το 1809 σε ένα παιδικό βιβλίο εμφανίστηκε για πρώτη φορά η εικόνα του Νικόλαου, με την πίπα του, που περνούσε πετώντας πάνω από τα σπίτια φέρνοντας δώρα στα καλά παιδιά. Τα … κακά παιδιά έπρεπε να περιμένουν τον επόμενο χρόνο.

Το 1822 ο Κλέμεντ Κλαρκ Μουρ έγραψε μια ιστορία για τα παιδιά του, που είναι σήμερα γνωστή με τον τίτλο «Η νύχτα πριν τα Χριστούγεννα» και η οποία όταν εκδόθηκε, τον επόμενο χρόνο, έγινε ανάρπαστη.

Και στη Ρωσία

Η φιγούρα αυτή ήταν γνώριμη ακόμα και στη Ρωσία, αφού κι εκεί τα παιδιά είχαν τον «παππού πάγο». Με την επικράτηση της ρωσικής επανάστασης ο Στάλιν επιχείρησε να αποσυνδέσει τον Άι-Βασίλη από τα Χριστούγεννα. Ήταν πιο διαχειρίσιμος ως ο καλός παππούς που φέρνει τα δώρα της Πρωτοχρονιάς. Και για να μην υπάρχει μπλέξιμο με τη δυτικοευρωπαϊκή παράδοση, ο Ρώσος παππούς φορούσε μπλε ρούχα.

Ο πολιτικός Άι-Βασίλης

Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και εν μέσω Ψυχρού Πολέμου, οι Αμερικανοί φτιάχνουν το προφίλ του Άι-Βασίλη: Είναι η φιγούρα που συμβολίζει την αμερικανική γενναιοδωρία για την ανοικοδόμηση της Ευρώπης.

Το 1944, στα τελειώματα του πολέμου, καθώς οι ναζί έφευγαν από τη φινλανδική Λαπωνία έκαψαν το Ροβανιέμι και άφησαν πίσω τους μια γη σπαρμένη με νάρκες. Η ανοικοδόμηση ήταν δύσκολη υπόθεση στην περιοχή και επιτεύχθηκε χάρη στην υποστήριξη του προγράμματος UNRRA. Πρέσβειρα καλής θέλησης της οργάνωσης ήταν η Έλινορ Ρούσβελτ, χήρα του Προέδρου Φράνκλιν Ρούσβελτ, η οποία επισκέφθηκε το Ροβανιέμι το καλοκαίρι του 1950.

Ο τοπικός κυβερνήτης μόλις δύο εβδομάδες πριν από την άφιξη της Έλινορ Ρούσβελτ έβαλε ένα στοίχημα: να χτιστεί μία ξύλινη μικρή κατοικία στον αρκτικό κύκλο, για να γίνει εκεί η τελετή υποδοχής. Οι ξυλουργοί δούλευαν διπλοβάρδιες όλο το 24ωρο για να τα καταφέρουν και η πόρτα τοποθετήθηκε λίγα λεπτά πριν προσγειωθεί το αεροπλάνο με την κυρία Ρούσβελτ στο Ροβανιέμι.

Η επίσκεψη αυτή συμβόλιζε την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο και στο ξύλινο σπιτάκι δεν θα μπορούσε παρά να… κατοικεί η φιγούρα που οι Αμερικανοί την είχαν συνδέσει με τη γενναιοδωρία: ο Άι-Βασίλης.

Το ταξίδι της Έλινορ Ρούσβελτ στη Λαπωνία προσδιόρισε και το «ταξίδι» της συμβολικής φιγούρας του Αγίου Νικολάου, που από τα Μύρα έφτασε ώς τη Φινλανδία, μέσω Αμερικής.

Ένα «ταξίδι» που είχε και σπόνσορες, αφού ο γενειοφόρος αρχιεπίσκοπος από τα Μύρα ντύθηκε στα κόκκινα, ένα χρώμα που συμβολίζει την αγάπη, τον δυναμισμό και το πάθος. Πάθος για τι; Μα γι’ αυτό ακριβώς που χρειάζεται η αγορά: πάθος για ψώνια, ανταλλαγή δώρων, δηλαδή για τζίρο.

Αυτή η νέα εκδοχή του Αγίου Νικολάου, του Santa Claus, του Άι-Βασίλη όλου του κόσμου, γίνεται αναγνωρίσιμη, όλοι αγαπούν τη φιγούρα του, ανεξάρτητα από το ποιον θεό πιστεύουν.

Πρωταγωνιστής του marketing και στην Ασία

«Όταν οργανώναμε εκδηλώσεις για να προωθήσουμε τη Φινλανδία ως προορισμό, πριν από την πανδημία, ακόμα και οι επικεφαλής μεγάλων τουριστικών εταιρειών από την Κίνα έκαναν ουρές για να φωτογραφηθούν με τον Άι-Βασίλη», λέει ο Γιάρι Αχζοχάρζου, υπεύθυνος του Ιδρύματος Άι-Βασίλη στο Ελσίνκι…

Το Ίδρυμα Άι-Βασίλη διαχειρίζεται το brand «Santa Claus Finland», ένα πανίσχυρο εμπορικό σήμα, και φροντίζει να μην μπορεί κανένας να χρησιμοποιήσει τη φιγούρα του Άι-Βασίλη παρά μόνο αφού έχει υπογράψει συμβόλαιο με το ίδρυμα. Μεταξύ αυτών που έχουν υπογράψει συμβόλαια είναι ο εθνικός αερομεταφορέας της Φινλανδίας Finnair, η Sony Music, η αλυσίδα Sheraton και βεβαίως η Coca Cola.

Στο ερώτημα τι γίνεται με τις άλλες περιοχές που υποστηρίζουν πως εκεί βρίσκεται το πραγματικό σπίτι του Άι-Βασίλη, ο Γιάρι Αχζοχάρζου απαντά: «Δικαίωμά τους, αλλά στην πραγματικότητα δεν υπάρχει κανένας ανταγωνισμός».

Στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία σημασία έχει να κατοχυρώνεις τα δικαιώματα μιας ιδέας…

Η χρεωκοπία του Άι-Βασίλη

Ακόμα και η Γροιλανδία παραδέχεται την ήττα της. Ο διευθυντής του οργανισμού τουρισμού της Γροιλανδίας Λικ Γκέισλερ Γιακαμπόιλου, παραδέχτηκε σε συνέντευξη στον φινλανδικό τηλεοπτικό σταθμό Yle, ότι το αρχιπέλαγος έχασε τη μάχη: «Στη Δανία όλα τα παιδιά πιστεύουν ότι ο Άι-Βασίλης έρχεται από τη Γροιλανδία. Αλλά στις υπόλοιπες χώρες τον συνδέουν με τη Φινλανδία».

Παρόλο που επί χρόνια δεκάδες χιλιάδες παιδιά απ΄ όλο τον κόσμο έστελναν γράμματα στην πρωτεύουσα της Γροιλανδίας Νούουκ, που έμπαιναν σε ένα τεράστιο κόκκινο ταχυδρομικό κουτί – ήταν τα γράμματα προς τον Άι-Βασίλη εκ Γροιλανδίας… Αλλά αυτός ο συμπαθής γεράκος έχασε τη μάχη, για λόγους… οικονομικούς: Η εταιρεία που διαχειριζόταν το ταχυδρομείο του Άι-Βασίλη στη Γροιλανδία χρειαζόταν πάρα πολλούς ανθρώπους και μεγάλα κόστη σε ταχυδρομικά τέλη για να απαντούν στα γράμματα των παιδιών, με συνέπεια να χρεωκοπήσει. Και μάλιστα δύο φορές. Το κουτί υποδοχής των παιδικών γραμμάτων μεταφέρθηκε από το Νούουκ σε άλλες πόλεις της Γροιλανδίας, στο Ιλουλισάτ και το Ουουμανάκ, όπου είχε φτιαχτεί κι άλλη μια ιστορία: ότι εκεί βρισκόταν η καλοκαιρινή κατοικία του Αϊ-Βασιλη. Μάταια! Η Φινλανδία είχε καλύτερη πρόταση.

Το ξύλινο σπιτάκι που έγινε πανάκριβο θέρετρο

Στο Ροβανιέμι, την πρωτεύουσα της Λαπωνίας, που βρίσκεται 800 χιλιόμετρα βόρεια του Ελσίνκι, έχει αναπτυχθεί μια τεράστια οικονομία γύρω από τον Άι-Βασίλη, με πολύ μεγάλες επενδύσεις: Ξενοδοχεία, εστιατόρια, δύο θεματικά πάρκα και χιλιάδες θέσεις εργασίας. Τον Ιανουάριο του 2010 η πόλη πήρε επίσημα τον τίτλο «της επίσημης πατρίδας του Άι-Βασίλη στην Ευρωπαϊκή Ένωση». Τότε η πόλη είχε 53.000 κατοίκους και σήμερα είναι ένας από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς στη βόρεια Ευρώπη. Πριν από την πανδημία υποδεχόταν περίπου 400.000 τουρίστες, από τους οποίους το 65% μέσα στον Δεκέμβριο. Φέτος δεν εμφανίστηκαν Κινέζοι και Γιαπωνέζοι τουρίστες, αλλά τα ξενοδοχεία έχουν πληρότητα 90%. Ξενοδοχεία πεντάστερα και πανάκριβα, που δεν θυμίζουν το ξύλινο σπιτάκι που χτίστηκε το 1950 για την Έλινορ Ρούσβελτ.

Όσο για το πραγματικό μυστήριο των ημερών – το πού ακριβώς βρίσκεται η σορός του Άι-Βασίλη ή για να ακριβολογούμε του Αγίου Νικολάου από τα Μύρα – αυτό παραμένει άλυτο: Κάποιοι λένε πως είναι στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου στην Αττάλεια, άλλοι υποστηρίζουν πως έχει ταφεί στον Άγιο Νικόλαο, στο Μπάρι… Υπάρχει κι ένα εγκαταλελειμμένο χωριό στην Ιρλανδία, το Νιουτάουν Τζερπόιντ, στο μεσαιωνικό νεκροταφείο του οποίου βρίσκεται ένας τάφος όπου σύμφωνα με έναν τοπικό θρύλο ετάφη η σορός του αγίου όταν τη μετέφεραν εκεί Σταυροφόροι, κατά τον 13ο αιώνα.

Απ’ όλη την ιστορία ας κρατήσουμε δύο στοιχεία: η φιγούρα του Αγίου Νικολάου – ή του Άι-Βασίλη– δεν χωρά μέσα σε σύνορα κι επιπλέον, είναι μια χρήσιμη ιστορία, άρα γιατί να την απομυθοποιήσουμε;

Διαβάστε επίσης:

«Γαλάζιος ΣΥΡΙΖΑ η κυβέρνηση» – Με την ταύτιση των αντιπάλων του το ΠΑΣΟΚ θα αναδείξει τη διαφορετικότητά του

Χρονιά του ρίσκου

«Όχι» στους πολιτικούς «Μεσσίες» από το ΚΚΕ