H Κου Κλουξ Κλαν (KKK) δημιουργήθηκε από μια παρέα φίλων που αναζητούσε διασκέδαση, και σύντομα μετατράπηκε στην τρομοκρατική οργάνωση που διοχέτευσε το μίσος της λευκής υπεροχής στις ΗΠΑ. Με χιλιάδες θύματα πίσω της, το ρατσιστικό της αποτύπωμα είναι ακόμα απτό.

Την άνοιξη του 1866, στη μικρή πόλη Πουλάσκι του Τενεσί, έξι νεαροί άνδρες, που είχαν συνυπηρετήσει στον Στρατό των Νοτίων κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου (1861-1865), αποφάσισαν να δημιουργήσουν μία κοινωνική λέσχη με σκοπό να ψυχαγωγηθούν και να αξιοποιήσουν τον ελεύθερο χρόνο τους.

Αφού απέρριψαν ανέμπνευστα ονόματα, όπως «Οι Ευτυχισμένοι Έξι» και «Κοινωνική Λέσχη του Πουλάσκι», οι εικοσάχρονοι, γόνοι πλούσιων οικογενειών και γνώστες του ελληνικού αλφαβήτου, κατέληξαν σε κάτι πιο ισχυρό και πιο ελκυστικό: Ku Klux (από την ελληνική λέξη «κύκλος», που κατ’ επέκταση σημαίνει «λέσχη», «σύλλογος»), στο οποίο πρόσθεσαν τη λέξη «Klan» (που σημαίνει «πατριά», «φυλή») για να συμβολίζει τόσο τους δεσμούς αίματος όσο και το πνεύμα.

Καθένας από τους νεαρούς άνδρες είχε έναν βαθμό και μία επίσημη ενδυμασία που αποτελείτο από έναν λευκό χιτώνα, μία λευκή μάσκα και ένα ψηλό κωνικό καπέλο. Στόχος τους ήταν να μοιάζουν με φαντάσματα, ώστε να δημιουργούν μία ζοφερή ατμόσφαιρα στις συναντήσεις τους και να προσθέτουν ένα τρομακτικό στοιχείο στα αστεία και στις δημόσιες φάρσες τους. Σύντομα αποφάσισαν να «στρατολογήσουν» νέα μέλη, τα οποία δεσμεύτηκαν να κρατήσουν μυστική την ταυτότητα της λέσχης. Αργότερα, νέες λέσχες ή τοπικές ομάδες θα «ξεφυτρώσουν» σε γειτονικές πόλεις και πολιτείες.

Μερικούς μήνες μετά, η ΚΚΚ θα αποκάλυπτε το πραγματικό της πρόσωπο.

Η πρώτη ΚΚΚ

Η ήττα των Νοτίων στον εμφύλιο σηματοδότησε μία σειρά από κοινωνικές μεταβολές στην αμερικανική κοινωνία. Οι Αφροαμερικανοί σκλάβοι χειραφετήθηκαν, με αποτέλεσμα το αγροτικό και δουλοκτητικό οικονομικό μοντέλο του Νότου να ανατραπεί πλήρως. Τα μέλη της ΚΚΚ, φοβούμενα ότι η κατάργηση της δουλείας θα οδηγούσε σε μία «αφροαμερικανική επανάσταση» και ότι οι μελλοντικοί μεικτοί γάμοι θα μόλυναν την «καθαρότητα» της λευκής φυλής, άρχισαν να προβαίνουν σε απίστευτες βαρβαρότητες.

Στο στόχαστρό τους μπήκαν αμέσως οι εξέχουσες προσωπικότητες της αφροαμερικανικής κοινότητας, οι οποίες ήταν ικανές να εγείρουν το αφροαμερικανικό αίσθημα ταυτότητας, όπως επίσης και χιλιάδες απλοί Αφροαμερικανοί πολίτες, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας. Το ρατσιστικό μένος της ΚΚΚ γιγαντώθηκε όταν αναγνωρίστηκαν στους πρώην σκλάβους δικαιώματα όπως η πρόσβαση στην εκπαίδευση, η ψήφος και η ιδιοκτησία.

Τον Μάρτιο του 1867, ενώ η βία αυξανόταν διαρκώς, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση αναδιοργάνωσε τον Νότο σε διάφορες στρατιωτικές περιφέρειες που διοικούνταν από στρατηγούς των Βορείων υπό το πρόσχημα της επανένωσης της χώρας. Οι νότιες πολιτείες το ερμήνευσαν ως ταπείνωση και απειλή για την κοινωνική, πολιτική και οικονομική τους τάξη και άρχισαν να θεωρούν την ΚΚΚ μια «δύναμη αντίστασης» ενάντια στο κατεστημένο του Βορρά, η οποία υπερασπιζόταν παράλληλα την αγνότητα και την υπεροχή της λευκής φυλής.

Η ΚΚΚ εκείνης της περιόδου δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μια αυστηρά δομημένη οργάνωση, αλλά ένα χαλαρό σύνολο εγκληματικών ομάδων που τις συνέδεε ένας κοινός σκοπός. Αποτελείτο από λευκούς άνδρες, ηλικίας 18 έως 35 ετών, που προέρχονταν από τη μεσαία και την ανώτερη τάξη και είχαν πληγεί περισσότερο από την κατάργηση της δουλείας, όπως επίσης και από πολλούς βετεράνους του στρατού των Νοτίων, που επιθυμούσαν να ξανανιώσουν – έστω και σε πολύ μικρότερο βαθμό – την αδρεναλίνη του πολέμου.

Αργότερα, στις τάξεις της εντάχθηκαν άτομα που επιθυμούσαν να γίνουν μέρος ενός θεσμού που επεδίωκε – κατά την αντίληψή τους – έναν ευγενή, πατριωτικό και ευσεβή σκοπό, ενώ προσέλκυσε το ενδιαφέρον και αρκετών νεαρών που απλώς αναζητούσαν τρόπους να ξεφύγουν από τη μονοτονία της καθημερινότητας.

Η ΚΚΚ ασκούσε διάφορες μορφές βίας. Το λιντσάρισμα, το μαστίγωμα, οι ακρωτηριασμοί και οι δολοφονίες Αφροαμερικανών έγιναν κοινός τόπος στον Νότο στα τέλη της δεκαετίας του 1860. Η φυλετική βία εκείνης της εποχής είχε μία σαφή πολιτική συνιστώσα και, στην πραγματικότητα, αυξανόταν στις προεκλογικές εκστρατείες.

Μόνο στην πολιτεία της Λουιζιάνα καταγράφηκαν 1.081 περιστατικά δολοφονιών και ξυλοδαρμών κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του 1868, τα οποία δεν αφορούσαν μόνο Αφροαμερικανούς και ούτε μπορούν να αποδοθούν όλα στην ΚΚΚ.

Το κύμα βίας έπληξε και λευκούς επιχειρηματίες που είχαν μεταφέρει τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες στον Νότο και ήταν γνωστοί ως «carpetbaggers» («τυχοδιώκτες»), όπως επίσης και αρκετούς υποστηρικτές του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος που αποκαλούνταν υποτιμητικά από τους υπέρμαχους της ανωτερότητας της λευκής φυλής ως «scalawags» («αχρείοι»).

Αρχικά οι Ρεπουμπλικανοί την πολεμούσαν και οι Δημοκρατικοί την ανέχονταν!

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημανθεί ότι, σε αντίθεση με τη σημερινή εποχή, το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα ήταν τότε πιο δημοφιλές στον Βορρά παρά στον Νότο λόγω της εναντίωσής του προς τη Συνομοσπονδία και λόγω του ότι ο Αβραάμ Λίνκολν, ο πρόεδρος που κατήργησε τη δουλεία το 1863, ήταν Ρεπουμπλικανός.

Επίσης, η ΚΚΚ δρούσε υπό την ανοχή, τη συναίνεση και τη συγκάλυψη των τοπικών αρχών και των μελών του Δημοκρατικού Κόμματος, που τότε είχε μεγάλη ισχύ και επιρροή στον Νότο. Οι τοπικοί πολιτικοί αξιωματούχοι συχνά απέρριπταν τον στρατιωτικό έλεγχο που επέβαλλε η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση και τάσσονταν υπέρ της ΚΚΚ. Επιπλέον, πολλοί από αυτούς είχαν αναπτύξει δεσμούς με την ΚΚΚ, της οποίας η αυξανόμενη δημοτικότητα τους είχε δώσει πολιτική επιρροή ή προτιμούσαν να μην πάρουν θέση εναντίον της, φοβούμενοι τα αντίποινα.

Μέσα σε μόλις μία τριετία η αριθμητική δύναμη της «Αόρατης Αυτοκρατορίας», όπως ήταν επίσης γνωστή η ΚΚΚ, ξεπέρασε τα 500.000 μέλη. Η συνεχής άνοδός της προκάλεσε ανησυχία στις τάξεις της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης, η οποία με την επιστροφή των Ρεπουμπλικανών στην Προεδρία, το 1869, ανέλαβε δράση για την καταπολέμηση της ρατσιστικής βίας.

Το 1871, επί προεδρίας του πρώην αρχιστράτηγου των Βορείων Οδυσσέα Σ. Γκραντ, ψηφίστηκε ο Νόμος ΚΚΚ (γνωστός και ως «Αναγκαστικός Νόμος του 1871»), ο οποίος όριζε τη βία της ΚΚΚ ως εξέγερση κατά της χώρας και έδινε τη δυνατότητα στον Πρόεδρο να επιβάλει τον στρατιωτικό νόμο στις πιο προβληματικές περιοχές. Με τον νόμο αυτόν τερματίστηκε η «ασυλία» της ΚΚΚ, και λίγα χρόνια αργότερα η διάλυσή της ήταν πλέον γεγονός.

Παρά την ήττα της, η ΚΚΚ είχε κατορθώσει να επιτύχει μερικούς από τους βασικούς της στόχους. Η επιρροή της αποδείχθηκε αρκετά ισχυρή ώστε να διατηρηθούν σε ορισμένες νότιες πολιτείες κυβερνήσεις που ήταν υπέρμαχες του φυλετικού διαχωρισμού και του προεμφυλιακού κοινωνικοοικονομικού καθεστώτος.

Παράλληλα, η συντριπτική πλειονότητα των Αφροαμερικανών συνέχισε να υποφέρει από την περιθωριοποίηση και τον φυλετικό διαχωρισμό, που θεσμοθετήθηκαν μέσω της νομοθεσίας του Τζιμ Κρόου υπό το δόγμα «Χωριστοί αλλά ίσοι», το οποίο δικαιολογούσε και επέτρεπε τον φυλετικό διαχωρισμό, υποστηρίζοντας ότι δεν συνεπαγόταν παραβίαση της 14ης τροπολογίας του συντάγματος των ΗΠΑ, που εγγυόταν την ίση προστασία έναντι των νόμων για όλους τους πολίτες.

Αναγέννηση, άνοδος και πτώση

Ακόμα μία φορά ο πόλεμος αποτέλεσε πρόσφορο έδαφος για να φυτρώσει ξανά ο «σπόρος» της ΚΚΚ. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου εμφανίστηκε ένα νέο κύμα εσωτερικής μετανάστευσης Αφροαμερικανών από τον Νότο προς τις βιομηχανοποιημένες περιοχές του Βορρά, στις οποίες συνέρρεαν και μετανάστες από τις εμπόλεμες περιοχές της Ευρώπης.

Επίσης η «Αόρατη Αυτοκρατορία», στην προσπάθειά της να επανέλθει στο προσκήνιο, βρήκε έναν απρόσμενο, ισχυρότατο σύμμαχο: το Χόλιγουντ. Μέσα από τη βωβή ταινία του David Wark Griffith «Η Γέννηση Ενός Έθνους» (1915) μυθοποιήθηκαν τα «κατορθώματα» των «Λευκών Ιπποτών» κατά τη διάρκεια του εμφυλίου και η ΚΚΚ ανέκτησε τη «φήμη» και τη «δόξα» που είχε απολέσει.

Στο απόγειό της έφτασε τη δεκαετία του 1920 με τέσσερα εκατομμύρια μέλη

Η ΚΚΚ έφθασε στο απόγειό της τη δεκαετία του 1920. Εκείνη την περίοδο ο αριθμός των μελών της σημείωσε τερατώδη αύξηση υπερβαίνοντας τα τέσσερα εκατομμύρια σε όλη την αμερικανική επικράτεια. Στις τάξεις της εντάχθηκαν πρόσωπα υψηλού κοινωνικού κύρους, όπως μεγαλοεπιχειρηματίες, υψηλόβαθμα στελέχη των δυνάμεων ασφαλείας, δικαστές και πολιτικοί. Η οργάνωσή της ήταν πολύ ανώτερη συγκριτικά με το παρελθόν, ενώ τα έσοδά της από τις συνδρομές των μελών και τις δωρεές ανέρχονταν σε εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια.

Με την άνοδο της «Αόρατης Αυτοκρατορίας» επακολούθησε η ραγδαία αύξηση της ρατσιστικής βίας, η οποία άφησε πίσω της εκατοντάδες νεκρούς και χιλιάδες άλλους σωματικά και ψυχικά τραυματισμένους.

Η «Νέα ΚΚΚ» εγκατέλειψε τη συζήτηση περί διαχωρισμού Βορρά – Νότου και υιοθέτησε μία νέα ρητορική μίσους, η οποία στρεφόταν πλέον ενάντια σε οποιονδήποτε διέφερε από το «πρότυπο» του λευκού Αγγλοσάξονα προτεστάντη και προσαρμοζόταν ανάλογα με τη δημογραφία της κάθε περιοχής. Με άλλα λόγια, ήταν αντιαφρομερικανική, αντικαθολική, αντισημιτική, αντιλατινική, αντιασιατική ή αντιευρωπαϊκή.

Ωστόσο, όσο ιλιγγιώδης ήταν η άνοδός της, άλλο τόσο ηχηρή ήταν η πτώση της. Η «Μεγάλη Ύφεση» έπληξε βαρύτατα την οργάνωση και επέφερε το τέλος της «χρυσής εποχής» της. Η ΚΚΚ παρέμεινε αδρανής για δεκαετίες, για να επιστρέψει στην πρώτη γραμμή στα τέλη της δεκαετίας του 1950 ως εχθρός του Κινήματος για τα Πολιτικά Δικαιώματα.

Η τρίτη εκδοχή της «Αόρατης Αυτοκρατορίας» έκανε την εμφάνισή της ως ένα σύνολο αυτόνομων εγκληματικών ομάδων που προέβαιναν σε μακάβριες πράξεις – ξυλοδαρμούς, στοχευμένες δολοφονίες και βομβιστικές επιθέσεις.

Στις 15 Σεπτεμβρίου του 1963 η ΚΚΚ έδειξε για ακόμα μία φορά το σκαιό της πρόσωπο πραγματοποιώντας «τυφλό» βομβιστικό χτύπημα σε εκκλησία Αφροαμερικανών Βαπτιστών στο Μπίρμιγχαμ της Αλαμπάμα, το οποίο στοίχισε τη ζωή τεσσάρων ανήλικων κοριτσιών και άφησε πίσω του δεκάδες τραυματίες. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε αφορμή για τη θέσπιση του Νόμου Περί Πολιτικών Δικαιωμάτων του 1964, με τον οποίο τερματίστηκε κάθε είδους διάκριση με βάση τη φυλή, το χρώμα, το φύλο, τη θρησκεία και την εθνική καταγωγή.

Από τη δεκαετία του 1970 άρχισε η σταδιακή παρακμή της ΚΚΚ, η οποία συνεχίζεται μέχρι και σήμερα.

Η ΚΚΚ του 21ου αιώνα

Η ΚΚΚ, αν και έχει αποδυναμωθεί αισθητά, δεν φαίνεται προς το παρόν να βρίσκεται αντιμέτωπη με το φάσμα του αφανισμού.

Εξακολουθούν να υπάρχουν περίπου πενήντα ομάδες που αριθμούν 5.000 με 8.000 μέλη

Σύμφωνα με τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Southern Poverty Law Center (SPLC), που εδρεύει στο Μοντγκόμερι της Αλαμπάμα και παρακολουθεί τη δραστηριότητα των οργανώσεων φυλετικού μίσους στις ΗΠΑ, εξακολουθούν να υπάρχουν περίπου πενήντα ομάδες της ΚΚΚ, οι οποίες εντοπίζονται κυρίως στις πρώην συνομοσπονδιακές πολιτείες του Νότου και αριθμούν συνολικά 5.000 με 8.000 μέλη.

Η δραστηριότητα των μελών της είναι έντονη, κυρίως στον χώρο του Διαδικτύου, ενώ έξω από τον εικονικό κόσμο είναι πολύ περιορισμένη και επικεντρώνεται στην οργάνωση μυστικών τελετών. Όσον αφορά τις δημόσιες εκδηλώσεις της ΚΚΚ, αυτές έχουν περιοριστεί δραματικά τα τελευταία χρόνια. Ξεχωρίζουν η πορεία δώδεκα μελών της στο Ντέιτον του Οχάιο, η οποία αποδοκιμάστηκε έντονα από την τοπική κοινωνία, και η υπαίθρια εκδήλωση στο Μάντισον του Ουισκόνσιν, που διαλύθηκε έπειτα από την παρέμβαση κάποιων αντιρατσιστικών οργανώσεων.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι οι μικρότερες αριθμητικά ομάδες της ΚΚΚ – που δεν υπερβαίνουν τα 20-25 μέλη – είναι εξαιρετικά ανοργάνωτες και μάλιστα βρίσκονται σε συνεχή αντιπαλότητα μεταξύ τους. Παρ’ όλα αυτά, οι κοινές πεποιθήσεις υπερισχύουν των μεταξύ τους διαφορών. Αυτό αποδεικνύεται από την κοινή τους συμμετοχή σε αφιερώματα για τη «Χαμένη Συνομοσπονδία», όπως επίσης και στα αιματηρά επεισόδια του Αυγούστου του 2017 στο Σάρλοτσβιλ της Βιρτζίνια, που ξέσπασαν με αφορμή την απόσυρση του αγάλματος του εμβληματικού αρχηγού του Στρατού των Νοτίων Ρόμπερτ Έντουαρντ Λι.

Επίσης, οι ομάδες αυτές έχουν παραστεί σε συγκεντρώσεις που έχουν οργανώσει άλλα ακροδεξιά κινήματα, ενώ είχαν συμμετάσχει και στον αγώνα ενάντια στο κίνημα «BlackLivesMatter» («Οι ζωές των μαύρων έχουν αξία»).

Σε κάθε περίπτωση, η παρακμή της «Αόρατης Αυτοκρατορίας» μπορεί να χαρακτηριστεί «φαινομενική» για τους εξής δύο λόγους:

● Πρώτον, επειδή έχει μεταφέρει τη δραστηριότητά της στο Διαδίκτυο, όπου ανταγωνίζεται άλλες ομάδες της λευκής υπεροχής για να προσελκύσει νέους οπαδούς που ασπάζονται την ιδεολογία της «εναλλακτικής Δεξιάς», η οποία είναι συνυφασμένη με την ακροδεξιά ιδεολογία.

● Δεύτερον, επειδή, σύμφωνα με την εβραϊκή διεθνή ΜΚΟ Anti-Defamation League (ADL), που εδρεύει στη Νέα Υόρκη και ειδικεύεται στο Δίκαιο των Ατομικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων, περισσότερες από τις μισές ενεργές ομάδες της ΚΚΚ έχουν δημιουργηθεί ή επανιδρυθεί τα τελευταία χρόνια, γεγονός που δείχνει αφενός τη διαλείπουσα πορεία, αφετέρου την ανθεκτικότητα μίας οργάνωσης που αντιστέκεται στην εξαφάνιση.

Επίσης, σήμερα στις ΗΠΑ εντοπίζεται μία ευρεία γκάμα ομάδων της λευκής υπεροχής, όπως οι νεοναζί, οι νεοσυνομοσπονδιακοί, οι αντιμουσουλμάνοι, οι σκίνχεντ και οι υπέρμαχοι του διαχωρισμού. Το γεγονός αυτό μπορεί να θεωρηθεί σημαντική «νίκη» της ΚΚΚ.

Το «δηλητήριο της λευκής υπεροχής» εξακολουθεί να ρέει σε μία χώρα που έχει ήδη δει την ΚΚΚ να αναγεννάται αρκετές φορές. Το να θεωρήσουμε την «Αόρατη Αυτοκρατορία» εξαφανισμένη θα ήταν τόσο απερίσκεπτο όσο και το να υποτιμήσουμε την «κληρονομιά» της.

* Ο Μιχαήλ Εμμανουήλ Δημάκας είναι υποψήφιος διδάκτορας, MSc: «Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές», MA: «Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία»

Διαβάστε επίσης:

Αφιέρωμα – 100 χρόνια από τη συνθήκη της Λωζάννης: Από τις Σέβρες στη Λωζάννη μία εθνική καταστροφή δρόμος

Πώς φτάσαμε στην 4η Αυγούστου 1936

Ήμουν στην 111 Πτέρυγα Μάχης