Ο Κωλέττης του Γαλλικού Κόμματος (Κόμματος της Φουστανέλας) ανακηρύχτηκε ο πρώτος εκλεγμένος πρωθυπουργός της Ελλάδας. Ιδιαίτερη αίσθηση προκάλεσε ο λόγος που εκφώνησε στη διάρκεια των συζητήσεων στις 14 Ιανουαρίου 1844, όταν τέθηκε θέμα συνταγματικής διάκρισης βάσει του άρθρου 3 μεταξύ αυτοχθόνων και ετεροχθόνων.

Τότε ο Κωλέττης τάχτηκε υπέρ της ισότητας ελεύθερων και αλύτρωτων Ελλήνων, πράγμα που έγινε αποδεκτό, παρά την πλειοψηφία των αυτοχθόνων πληρεξουσίων. Η περίφημη αυτή ομιλία του διαμόρφωσε την ιδεολογική πλατφόρμα της Μεγάλης Ιδέας, η οποία καθόρισε την εξωτερική πολιτική της Ελλάδας έως και το 1922, και εγκαταλείφθηκε μετά τη μεγαλύτερη εθνική καταστροφή του νεότερου ελληνισμού στη Μικρά Ασία. Για την ακρίβεια, ωστόσο, η πρώτη ρομαντική και εξιδανικευμένη αντίληψη της Μεγάλης Ιδέας υπήρξε έμπνευση της Φιλικής Εταιρίας. Ως επίσημος όρος πρωτοεμφανίζεται στην Εθνοσυνέλευση στις 14 Ιανουαρίου 1844.

«[…] Η Ελλάς ως εκ της γεωγραφικής της θέσεως είναι το κέντρον της Ευρώπης. Με την δεξιάν της πιάνει τας χείρας της Δύσεως, και με την αριστεράν της τας χείρας της Ανατολής και τας συνδέει. Η Ελλάς ήτο προωρισμένη, ως φαίνεται, καταπίπτουσα να δώση τα φώτα εις την Δύσιν, και σήμερον ανισταμένη να φωτίση την Ανατολήν. Ημείς, Κύριοι, κατοικούμεν αυτήν την ένδοξον Ελλάδα, ημείς πρέπει να δώσωμεν τον εξευγενισμόν εις την Ανατολήν. Από αυτόν τον όρκον, και από την μεγάλην ιδέαν, την οποίαν πρέπει να έχωμεν περί του εαυτού μας, ίδον εμπνευσμένους τους πληρεξουσίους εις τας παρελθούσας Συνελεύσεις μας να ομιλώσιν όχι περί επαρχιών, αλλά περί ολοκλήρου του Χριστιανισμού.

[…] Έθνος φωτίσαν διά της πτώσεώς του πλήθος άλλων εθνών, αναγεννάται σήμερον, όχι διηρημένον εις τόσας μικράς Επικρατείας, αλλά συγκεντρωμένον, έχον μίαν Κυβέρνησιν, μίαν Θρησκείαν, καταγινόμενον να στερεώση διά πάντα την πολιτικήν του ύπαρξιν, το Σύνταγμα. Όσοι έχουσι καρδίαν Ελληνικήν, και την έχετε όλοι, να παρουσιασθώσι με ιδέας μικράς, αναξίας του εαυτού των, και της ευκλείας του Ελληνικού Έθνους; Και εις ποίαν περίστασιν; Εις περίστασιν, καθ’ ην η Δύσις, ευθύς αφ’ ου ήκουσε την κλαγγήν των όπλων μας, ηλεκτρίσθη όλη, εις υπεράσπισίν μας έδραμε, διότι έπρεπε να ήναι ευγνώμων, διότι έπιεν από την πηγήν των Ελληνικών φώτων. Οι λαοί της Δύσεως συνησθάνθησαν τα δεινά μας, αι Κυβερνήσεις των ενόμισαν δίκαιον να δώσωσιν εις ημάς χείρα βοηθείας ακούσασαι φωνήν λέγουσαν ‘‘έθνος, ως το έθνος των Ελλήνων δεν πρέπει να ήναι πλέον εις δουλείαν’’».

Ο Κωλέττης θεωρείται ο πρώτος ο οποίος επεδίωξε τη δημιουργία μιας μεγάλης Ελλάδας – κυρίως αυτό βασίζεται στην ερμηνεία της προαναφερθείσης αγόρευσής του στις 14 Ιανουαρίου του 1844 στην Εθνοσυνέλευση με αφορμή τις διαφωνίες που ενέσκηψαν σχετικά με τα δικαιώματα των αυτοχθόνων και ετεροχθόνων. Ήταν επίσης αυτός που ενθάρρυνε τις αλυτρωτικές ονειροπολήσεις του βασιλικού ζεύγους και ιδίως της Αμαλίας, όπως και των αντιλήψεων εκείνων που ήθελαν ως πρωτεύουσα του κράτους την Κωνσταντινούπολη…

Δεν είναι τυχαίο ότι ήδη από το 1911 αρχίζουν οι πρώτες σοβαρές προσπάθειες επίλυσης του έντονου αγροτικού ζητήματος, που απασχολούσε τις βασικότερες περιοχές της ελληνικής επικράτειας, από τη Στερεά Ελλάδα και τη Θεσσαλία ώς την Άρτα. Ήδη, έναν χρόνο αργότερα, ως αποτέλεσμα των βαλκανικών πολέμων, το ίδιο ζήτημα επανέρχεται σαν το κυρίαρχο πρόβλημα των Νέων Χωρών, δηλαδή της Ηπείρου και της Μακεδονίας.

Το θέμα των ιδιοκτησιών που ανήκαν σε Αλβανούς και Τούρκους μπέηδες υπήρξε περίπλοκο, γιατί οι εθνικές σκοπιμότητες καθιστούν εκείνη την περίοδο σεβαστά αυτά τα ιδιοκτησιακά καθεστώτα. Μόνο μετά το 1917 η προσωρινή κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης αντιλαμβάνεται ως εθνικά επιτακτική την ανάγκη αυτές οι ξένες ιδιοκτησίες να περάσουν σε ελληνικά χέρια. Υπό αυτό το πνεύμα, που κυρίως αποβλέπει στην κοινωνική ειρήνη και συνοχή, η κυβέρνηση Βενιζέλου διευκολύνει την ίδρυση της ΓΣΕΕ και του ΣΕΚΕ (που λίγα χρόνια αργότερα θα μετονομαστεί σε ΚΚΕ).

Εδώ υπήρξε κεραυνοβόλα η πλήρης και άμεση διάψευση των προβλέψεων του Βενιζέλου, αφού οι σοσιαλιστές και οι αντιβενιζελικοί επιδόθηκαν σε μια αντιπολεμική προπαγάνδα σε βάρος των πολεμικών σχεδιασμών του Βενιζέλου για την επέκταση των ορίων της Ελλάδας όπως αυτή υπαγορευόταν από το όραμα του αλυτρωτισμού. Μια ακόμα σημαντική κίνηση του Βενιζέλου ήταν η πολιτική του στο γλωσσικό ως βασικό παράγοντα κοινωνικής συνοχής και εθνικής ολοκλήρωσης. Έτσι, προκύπτει η δημοτική, η οποία συνδέεται με τον εθνικισμό – ως βασικό εργαλείο του – και την ιδέα του αλυτρωτισμού. Η επιβολή της δημοτικής προβάλλεται ως επείγουσα υπόθεση για την αφομοίωση των νέων πληθυσμών, αφού η εκμάθησή της ήταν πολύ πιο εύκολη από τη λόγια γλώσσα.
Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο δημιούργησε τεράστια πολιτική οξύτητα και κατέληξε στον Εθνικό Διχασμό, του οποίου οι ολέθριες και καταστρεπτικές συνέπειες οδήγησαν στην εθνική τραγωδία της Μικρασιατικής καταστροφής.

Η πολιτική του Βενιζέλου

Ο Βενιζέλος από τη μεριά του έφερε στο προσκήνιο ως βασικό άξονα της εθνικής στρατηγικής τη Μεγάλη Ιδέα. Εκ των υστέρων, πολλά μπορούν να ειπωθούν και οι κινήσεις στη σκακιέρα των τετελεσμένων γεγονότων μοιάζουν με παιχνίδι… Ωστόσο, τα πράγματα για όσους διαμορφώνουν την Ιστορία δεν είναι έτσι. Ούτε βέβαια μια πολιτικά βαρυσήμαντη απόφαση που σχετιζόταν με τον ελληνικό αλυτρωτισμό μπορεί να εξεταστεί εκτός ιστορικού πλαισίου και συγκυριών με αποκλειστικά πολιτικά – ιδεολογικά κριτήρια.

Στις επικρατούσες συνθήκες, ο Βενιζέλος πίστευε ακράδαντα ότι νικήτριες από αυτή την παγκόσμια σύγκρουση, κατά την οποία θα διαμορφωνόταν για μιαν ακόμα φορά ο χάρτης της Ευρώπης, θα έβγαιναν οι δυνάμεις της Αντάντ, πρόβλεψη που δικαιώθηκε πανηγυρικά από τις εξελίξεις. Με αυτή την ακλόνητη πεποίθηση σχεδίασε την εθνική του στρατηγική, η οποία εν πρώτοις συμπεριλάμβανε τη συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο.

Οι εξελίξεις ώς τη Συνθήκη των Σεβρών

Αυτές οι πολιτικές αντιθέσεις δημιούργησαν τεράστια ένταση, η οποία είχε ως αποτέλεσμα τον Εθνικό Διχασμό, και ανάγκασαν τον Βενιζέλο να εγκαταστήσει μια ξεχωριστή κυβέρνηση με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Από εκεί κατόρθωσε να επιβάλει την πολιτική του καθυστερημένα στα μέσα του 1917, έπειτα από κοινή αγγλογαλλική επέμβαση.

Ο τυφλός αντιβενιζελισμός παρέμεινε αμετακίνητα εχθρικός στην ανάμιξη της Ελλάδας στον πόλεμο και ιδιαίτερα επιφυλακτικός απέναντι στις εδαφικές διεκδικήσεις στη Μικρά Ασία.

Μετά τη Συνθήκη των Σεβρών κι όταν ήδη είχε χαθεί όλος ο πολύτιμος χρόνος αλλά και οι ευνοϊκές συνθήκες, οι εκπρόσωποι του αντιβενιζελισμού καθυστερημένα αναγκάστηκαν να προσχωρήσουν στη βενιζελική άποψη, όταν όλα έδειχναν ότι η πολιτική του Βενιζέλου θα έκανε πραγματικότητα την «Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών».

Δυστυχώς για τη χώρα, οι αντιβενιζελικοί προσχώρησαν στην πολιτική του Βενιζέλου στην πιο ακατάλληλη στιγμή, όταν δηλαδή οι συμμαχικές δυνάμεις είχαν αρχίσει να διασπώνται υπερασπιζόμενες επί μέρους συμφέροντα και στην Ελλάδα απέμενε μόνο η Βρετανία να υπερασπίζεται την εφαρμογή της Συνθήκης των Σεβρών. Παρά το γεγονός ότι οι Τούρκοι δεν ήταν ισχυροί από στρατιωτικής απόψεως, δεν έδειχναν διατεθειμένοι να αποδεχτούν τους όρους της συνθήκης αυτής.
Από τη μεριά του, ο Βενιζέλος, παρά το γεγονός ότι έβλεπε να πραγματοποιείται το όραμα της Μεγάλης Ιδέας, παρακολουθούσε ανήσυχα τον βαθύτατα διχασμένο λαό, που είχε καταπονηθεί από τις συνεχείς πολεμικές επιχειρήσεις. Ο Βενιζέλος απέβλεπε πλέον αποκλειστικά στην ενεργό συνδρομή της Βρετανίας, προκειμένου οι όροι της ειρήνης να επιβληθούν στο πεδίο της μάχης.

Η Ελλάς χωρίς Μεγάλη Ιδέα

Με την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου μπήκε τέλος στη Μεγάλη Ιδέα, που αποτελούσε κυρίαρχο ιδεολογικό αφήγημα του ελληνικού κράτους. Αυτός ο αλυτρωτισμός αρχικά είχε στόχο να απελευθερώσει όλες τις περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όπου υπήρχε έντονο το ελληνικό στοιχείο, όπως και τα εδάφη όπου είχαν μια διαχρονική ιστορική παρουσία ελληνικής καταγωγής πληθυσμοί. Ωστόσο, θα λέγαμε ότι η Μεγάλη Ιδέα υπήρξε και λειτούργησε ως πηγή έμπνευσης και οραματισμών για τη συγκρότηση ταυτότητας του νεότευκτου κρατιδίου που αγωνιούσε να εμφανιστεί ως αδιάσπαστη συνέχεια ενός ιστορικού λαού που θα διεκδικήσει και γεωγραφικά τις ιστορικές του κοιτίδες.

Μετά την υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάννης, η Μεγάλη Ιδέα εγκαταλείφθηκε μια για πάντα από την επίσημη πολιτική ιδεολογία. Με τα τραγικά εκείνα γεγονότα έκλεισε μια μακραίωνη τρισχιλιετής συνεχής παρουσία του ελληνισμού, που έπαιξε βαρύνοντα και σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση ταυτότητας του δυτικού πολιτισμού σε έναν κατ’ εξοχήν ελληνικό ιστορικό γεωγραφικό χώρο. Σήμερα αντιμετωπίζουμε όχι μόνο την υπονόμευση της δικής μας ιστορίας από τον νεο-οθωμανικό επεκτατισμό αλλά και το γελοίο αφήγημα της «Γαλάζιας Πατρίδας».

Λεζάντες:

1. Η Μεγάλη Ιδέα αποτυπωμένη ζωγραφικά από τον λαϊκό ζωγράφο Σωτήρη Χρηστίδη στις αρχές του 20ού αιώνα 
2. Αναμνηστικό χρυσό μετάλλιο του 1919 με απεικόνιση του Βενιζέλου και αναφορά περιοχών του ελληνισμού οι οποίες βρίσκονταν εκτός του τότε ελληνικού κράτους
3. Ο ελληνικός στρατός στη Μικρά Ασία το 1921

Διαβάστε επίσης:

Αφιέρωμα: 100 χρόνια από τη Συνθήκη της Λωζάννης – Τα γενικά συμπεράσματα της

Ελληνοτουρκικές διευθετήσεις για την εύρυθμη λειτουργία του ΝΑΤΟ

ΣΥΡΙΖΑ: Ποιες ανατροπές φέρνει η υποψηφιότητα Κασσελάκη