Ντοροτέε Έλμιγκερ
Από το εργοστάσιο της ζάχαρης
Μετάφραση: Γιάννης Καλιφατίδης
Εκδόσεις: Loggia
Σελ.: 304

Εδώ δεν υπάρχει η κλασική γραμμική αφήγηση, όπως δεν υπάρχει η συνηθισμένη μυθιστορηματική πλοκή, δεν υπάρχουν οι συμβατικοί χαρακτήρες που μπαίνουν σε δράση, βιώνουν ανατροπές, αλλαγές, ίντριγκες, πάθη και έρωτες σαν τους χαρακτήρες των περισσότερων πεζογραφικών έργων. Κι όμως, το «Από το εργοστάσιο της ζάχαρης» είναι ένα μυθιστόρημα πειραματικό, υβριδικό, γοητευτικά – φαινομενικά – άναρχο, που φλερτάρει με την έρευνα, το δοκίμιο, το ρεπορτάζ και την ημερολογιακή – εξομολογητική γραφή, «παίζει» με την τεχνική του εγκιβωτισμού, κάνει χρήση πλήθους διακειμενικών αναφορών, οι ιστορίες του μοιάζουν ασύνδετες, μα με έναν τρόπο συνδέονται και εφαρμόζουν η μία μέσα στην άλλη και στέκονται αντικριστά συνομιλώντας για το χθες, το σήμερα και το αύριο, και τελικά είναι ένα μυθιστόρημα ιδιότυπο, ριζοσπαστικό, μοντέρνο, που διαβάζεται με αμείωτο ενδιαφέρον.

Από την πρώτη κιόλας αράδα, το ύφος και η γραφή της νεαρής, πολλά υποσχόμενης και ήδη βραβευμένης Ντοροτέε Έλμιγκερ τραβούν σαν μαγνήτης. Ακόμα κι αν ο αναγνώστης αφήσει την ανάγνωση για λίγο, για λίγες ώρες, για μισή μέρα, η σκέψη του τριγυρίζει στην παράξενη «εξέλιξη» αυτού του λογοτεχνικού τεχνάσματος που σκάρωσε με ταλέντο και ευφυΐα η Έλμιγκερ, το οποίο κυκλοφόρησε εν μέσω του πικρού μας θέρους και μας χαρίζει γεύση ζάχαρης και της ιστορίας της, ανακατεμένης με παράλληλες ιστορίες άγνωστες, ανοίκειες και πρωτόγνωρες.

Η Έλμιγκερ με την πένα της οργανώνει ταξίδι στον χρόνο από τόπο σε τόπο, σε διαδρομές, στεριές, λεωφόρους, θάλασσες και πυκνά δάση – Ελβετία, Άγιος Δομίνικος, Πράσινο Ακρωτήρι, Λονγκ Άιλαντ, Αϊτή, Παρίσι – σε έναν παγκόσμιο χάρτη που πάνω του σκορπίζονται το λευκό της ζάχαρης, οι κύβοι, τα ζαχαροκάλαμα, η επεξεργασία, η ζήτηση, η ανταλλαγή, η πώληση.

Ένα κολλάζ ιστοριών και προσώπων που συμβαδίζουν και εναλλάσσονται με τις προσωπικές αφηγήσεις της ηρωίδας – αφηγήτριας (alter ego της Έλμιγκερ), που κρατά σημειώσεις, κάνει έρευνα, ανιχνεύει, αναλύει και αναδεικνύει ιστορίες αληθινών προσώπων, δημιουργώντας τις ανορθόδοξες βιογραφίες τους και τους παράλληλους βίους τους.

Η αφηγήτρια, με δικό της σημείο αναφοράς τη ζάχαρη, συνδέει τις προσωπικές της εμπειρίες και τις συνθήκες ζωής της – γεύματα, εξόδους, καθημερινότητα, ταξίδια, συγγραφή, όνειρα, εφιάλτες, συναισθήματα και παραληρήματα – με τις κλωστές της Ιστορίας της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας και με πολυπρισματικές ανθρώπινες εξιστορήσεις και, μέσω σημειώσεων και αρχείων, τις παρουσιάζει ακολουθώντας ίχνη, ανάσες, αισθήσεις και τη ζάχαρη, σε κάθε μορφή της, είτε στις φυτείες είτε στα χείλη είτε σε λαχταριστούς κύβους που περιστρέφονται ηδονικά σε τρεμάμενα δάχτυλα. Όλα όσα περιγράφονται στις αφηγήσεις της ηρωίδας για τον εαυτό της και για τους άλλους, αντανακλούν τον τρόπο που πράττουμε, σκεφτόμαστε, νιώθουμε, πιστεύουμε, θυμόμαστε, ξεχνάμε, απορρίπτουμε, επιθυμούμε, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο εκδηλώνουμε αβεβαιότητα, ηδονή, απληστία, φόβο για όσα ζητάμε, πάθος για νόημα και συντροφικότητα.

Πρωτοπρόσωπες και τριτοπρόσωπες αφηγήσεις σε μια καλειδοσκοπική συλλογή σκέψεων (για την επιθυμία, για το σώμα, για σώματα ασθενικά, για σώματα γυμνά, ντυμένα, σώματα εραστών, γυναικών, σκλάβων, ηττημένων και κερδισμένων, σώματα που συσχετίζονται με το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της εποχής τους), φαντασμάτων μνήμης και στοιχείων που η ηρωίδα της Έλμιγκερ μοιράζεται με τους φίλους της, με τον εραστή της Φ. και με τον Τ., το κρυφό αντικείμενο του πόθου της. Μέσα από το σώμα επανεξετάζεται η Ιστορία ακόμα κι αν το μυστήριό της παραμένει άλυτο.

Στο μικροσκόπιο μπαίνουν επαναλαμβανόμενα θέματα, όπως η επιθυμία για τροφή και σάρκα, ο παραλογισμός, η τρέλα, η πτώση, οι φαντασιώσεις, η δίψα για αναρρίχηση στην εξουσία, η εργασία, η αποικιοκρατία, οι φιλοδοξίες, η βουλιμία, η ζωή, οι εθισμοί, ο θάνατος. Όλα επιτυχώς ενσωματωμένα σε ένα σαγηνευτικό κολλάζ γεγονότων και ιδεών υπό τη «σκηνοθεσία» της χαρισματικής Ντοροτέε Έλμιγκερ, που εδώ, σε αυτό το σπουδαίο έργο της, κρατάει και τις ιδιότητες της ποιήτριας – άκρως αισθησιακά ποιητική η γλώσσα της –, της ιστορικού και της ερευνήτριας και, χωρίς καθόλου δυσκολία, μας παρασύρει σε ιλιγγιώδεις διαδρομές από τις φυτείες ζαχαροκάλαμων στην Καραϊβική ώς την εξέγερση των σκλάβων στην Αϊτή και από το κεφάλαιο και την εξουσία στα σκοτεινά νερά του πόθου, της ακατασίγαστης δίψας, της ακόρεστης πείνας και των προσωπικών φαντασμάτων.

Οι αφηγήσεις ακολουθούν η μία την άλλη σε πλάνα με πυκνό χιόνι ζάχαρης, που ένας αέρας δυνατός το στροβιλίζει και το εμβολίζει σε επόμενα πλάνα και εικόνες: ο βόμβος των ζαχαρουργείων στον Άγιο Δομίνικο, ο εκκωφαντικός θόρυβος των ζαχαρόμυλων, το ράπισμα των μαστιγίων, οι κραυγές των σκλάβων, η τρέλα των Ευρωπαίων για τόνους ζάχαρης, η ποίηση κι ένα ιδρωμένο σώμα μέσα στη νύχτα, ένα κουτάλι ζάχαρη που κατευθύνεται σε ένα ανοιχτό στόμα. Ο Χάινριχ Φον Κλάιστ γράφει μια νουβέλα. Ένας χορευτής στη σκηνή της Όπερας σε έναν χορό ανήσυχο, χωρίς λυτρωμό. Ο Τ. και η σκιά του. Η Αγία Τερέζα, η πρωθιέρεια του ισπανικού μυστικισμού. Οι αυτόχθονες κάτοικοι του Λονγκ Άιλαντ. Η Έμμα Μποβαρύ. Οι σημειώσεις του Μαξ Φρις. Η ανταλλαγή σκλάβων για ρύζι, λάδι, κρασί, ζάχαρη και αλεύρι, που θα χορτάσουν προσωρινά την πείνα του κόσμου. Η Έλεν Γουέστ, που αγαπούσε και απεχθανόταν τη ζωή, την τροφή και τις απολαύσεις, και βιώνοντας τον τρόμο στην ιδέα ότι θα πάρει κιλά, νοσηλεύτηκε με διάγνωση νευρικής ανορεξίας το 1921. Το πορτρέτο της Γουέστ σχηματίζεται κομμάτι – κομμάτι μέσω των αφηγήσεων της ίδιας και των μελετών του προσωπικού της γιατρού. Ο Βέρνερ Μπρούνι, απλός εργάτης, ο πρώτος Ελβετός νικητής εκατομμυριούχος του λόττο το 1979 και η πορεία του από τη φτώχεια στον ξαφνικό πλούτο και ξανά πίσω στο μηδέν. Ο Άνταμ Σμιθ πνίγει καημούς και πόθους κρυφούς στη ζάχαρη.

Ένας ωκεανός προσώπων και εποχών σε απρόσμενες συνδέσεις σ’ αυτό το πυρετώδες, στοχαστικό μυθιστόρημα. Το «Από το εργοστάσιο της ζάχαρης» είναι ένα έργο που συμβολίζει τη συλλογική και ατομική επιθυμία – απληστία για ικανοποίηση της πείνας, της λαγνείας, της κατάκτησης ευτυχίας και πλούτου και, κυρίως, συμβολίζει την καπιταλιστική κοινωνία που πάντα και για πάντα εκμεταλλευόταν και θα εκμεταλλεύεται τους αδύναμους του κόσμου, προκειμένου να πραγματοποιήσει τα όσα – αρρωστημένα και παράλογα – επιθυμεί.

Ο Γιάννης Καλιφατίδης έκανε μια λεπτομερή, αριστοτεχνική μετάφραση, αναδεικνύοντας κάθε ήχο και κάθε σιωπή σε αυτό το μαγευτικό, προκλητικό μυθιστόρημα – μωσαϊκό, που πάνω του συνυπάρχουν θέματα και ιδέες από την Ιστορία, τη φιλοσοφία, την οικονομία και την κλασική γραμματεία παράλληλα με σημερινά ζητήματα, όπως η φυλή, το φύλο, η δικαιοσύνη, όλα δεμένα μεταξύ τους με ζαχαρωτά σχοινιά.

Διαβάστε επίσης:

«Καταθέσεις και Μαρτυρίες Υπεράσπισης»: Η νέα ποιητική συλλογή του Δημήτρη Ζάχαρη

Βιβλίο: Οι προτάσεις της εβδομάδας

Βιβλίο: Ένα μαύρο μυθιστόρημα φωτίζει τη λογοτεχνία!