Στα Τσιτάλια της Αρκαδίας, κοντά στο Λεωνίδιο, μέσα στον Αύγουστο, έγινε μια εκδήλωση με ομιλητές τον αρχειονόμο των ΓΑΚ Λακωνίας Μιχάλη Σόβολο, την ιστορικό (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών) Ολυμπία Σελέκου, την αρχαιολόγο Έλλη Τζαβέλλα και τον κριτικό βιβλίου και συγγραφέα Κώστα Βούλγαρη.

Θέμα της εκδήλωσης ήταν η προσωπικότητα του Γιάννη Σαρρή (Σαρρήγιαννη), φοιτητή Νομικής, έφεδρου ανθυπολοχαγού στην Αλβανία, καπετάνιου λόχου του ΕΛΑΣ, συνταγματάρχη του ΔΣΕ και διοικητή της μίας από τις δύο ταξιαρχίες του στην Πελοπόννησο.

Λίγο νωρίτερα είχε τοποθετηθεί στο χωριό ένα δημόσιο ορειχάλκινο γλυπτό, αφιερωμένο στη μνήμη του Σαρρήγιαννη και τους συναγωνιστές του στον ΕΛΑΣ και τον ΔΣΕ, φιλοτεχνημένο από τον δευτερανιψιό του εικαστικό Γιάννη Τζαβέλλα.

Οι ιδιαιτερότητες και δύο μαρτυρίες

Το γλυπτό αυτό έχει μια σημαντική ιδιαιτερότητα: Είναι το μόνο ανά την επικράτεια που δεν απεικονίζει τον τιμώμενο, όπως κατά κανόνα συμβαίνει με τα αγάλματα και τις προτομές που συνήθως στήνονται προς τιμήν ηρώων. Δεν προτιμήθηκε ούτε μια – συνήθης όταν πρόκειται για απόδοση τιμής στην Εθνική Αντίσταση – αφηρημένη ή αναθηματική σύνθεση.

Μια ακόμα ιδιαιτερότητα του έργου αυτού είναι ότι αποτελεί ενδεχομένως το πρώτο δημόσιο γλυπτό αφιερωμένο σε πρόσωπο ταυτισμένο με τον ΔΣΕ, καθώς τα πάθη του εμφυλίου ήταν ολοζώντανα μέχρι πρότινος και στη δημόσια σφαίρα κυριαρχούσαν εκδηλώσεις ιδεολογικά ταυτιζόμενες με τον εθνικό στρατό.

Όπως σημείωσε στην «Αυγή» της 30ής Αυγούστου ο Γιάννης Βούλγαρης:

«Διά του έργου επισημαίνεται η ιστορική διάρκεια και ακολουθία (ελληνοϊταλικός πόλεμος, Αντίσταση, Εμφύλιος), με προφανή, ακόμα και μέσα από τις στρατιωτικές ιδιότητες του Σαρρήγιαννη, την κορύφωση. Έτσι, διά του Σαρρήγιαννη, η μνήμη του Εμφυλίου εγκαθίσταται στον δημόσιο χώρο, έστω σε μια δροσερή γωνιά ενός μικρού, σχεδόν “αφανούς” χωριού του Πάρνωνα, ή μάλλον ακριβώς εκεί που της πρέπει, ως διαρκής αφετηρία.

Το έργο, με ιδιαίτερα προωθημένο ύφος, αισθητική, τεχνική, αντίληψη του χώρου, πραγματολογική αγκύρωση, λειτουργικότητα, δηλώνει μια νέα και, νομίζω, δραστική ιστορική αντίληψη με εφαλτήριο τον Εμφύλιο. Πρόκειται για μια τομή∙ ένα έργο, ένα γεγονός, μια χειρονομία, ένα διαρκές αποτέλεσμα, χειραφετημένο και χειραφετητικό».

Τη δική του οπτική για το έργο δίνει ο συνταξιούχος αναισθησιολόγος και πατέρας του καλλιτέχνη Παντελής Τζαβέλλας σημειώνοντας:

«1. Όπως το παιδί μεγαλώνοντας υπερβαίνει τις προθέσεις των γονιών του, το ίδιο συμβαίνει ανάμεσα στο καλλιτεχνικό έργο και τον δημιουργό του. Επομένως και το νόημα δεν εξαντλείται στην πρόθεση του δημιουργού, αλλά και στην πρόσληψη του έργου από τον ίδιο τον θεατή.

2. Το όνειρο που είδα: συζητώντας με ένα ζευγάρι η κυρία με ρώτησε ποια είναι η σημασία τού ότι σε ένα απρόσωπο μνημείο προς τιμήν ενός αγωνιστή – ηγέτη προστίθεται στην επώνυμη αφιέρωση “και στους συναγωνιστές του”. Απάντησα ότι ο ηγέτης δεν είναι ζογκλέρ που θαυμάσαμε κάποτε τις δεξιότητές του (και συμπλήρωσα όταν ξύπνησα) ούτε ο Τσακιτζής ή ο Ρομπέν των Δασών, αναδείχθηκε μέσα σε έναν μαζικό λαϊκό αγώνα και δεν θα μπορούσε να υπάρξει χωρίς αυτούς.

Η ανωτέρω στιχομυθία, όντως ονειρική, απέδωσε μέρος του νοήματος που απέδωσα σε ένα γλυπτό και έδωσε το έναυσμα, ξύπνιος πλέον, για την περαιτέρω νοηματοδότησή του.

Αυτό που σφραγίζει το έργο είναι η απουσία ανθρώπινης μορφής και η ισχυρή παρουσία του τιμώμενου προσώπου-ων από τα σημάδια (που δηλώνουν την ιστορικότητά τους) ότι κάποτε πέρασαν από τη ζωή του τόπου, αποζητώντας μια ειρηνική γωνιά, να ξαποστάσουν, όπως υποδηλώνει και η πετυχημένη επιλογή του χώρου όπου στήθηκε το μνημείο.

Και συνάμα η ανάδυση της παρουσίας του-τους, που, αυτόματα θα έλεγα, ζωντανεύει η ιστορική μνήμη και η φαντασία του θεατή. Ένα μνημείο που παριστά τη φυσική απουσία των μορφών και την ιστορική παρουσία των προσώπων.

Το έργο θα μπορούσε να πάρει το όνομά του από το παιχνίδι των λέξεων απουσία / παρουσία.

Νομίζω ότι η απουσία της μορφής των τιμώμενων κινητοποιεί τη μνήμη του θεατή, που δεν περιορίζεται στην απόδοση μιας φαντασιακής μορφής που συμπληρώνει την εικόνα του έργου. Επιπλέον μπορεί να σχηματίσει νοερά την εικόνα του μαχητή αγωνιστή ως προσώπου που φέρει συναισθήματα και ιστορία. Αυτή η νοητή διαδικασία μπορεί να συνδέσει εμάς με εκείνους, το παρόν μας με το ορισμένο παρελθόν που αναφέρεται το έργο και ενδεχομένως να ενθαρρύνει την ανάδειξη νέων, δρώντων ιστορικά προσώπων».

Διαβάστε επίσης:

ΚΚΕ: Απεργιακός ξεσηκωμός απέναντι στο νομοσχέδιο – «τερατούργημα»

Οι επόμενες κινήσεις του ΠΑΣΟΚ μετά τις εξελίξεις στον ΣΥΡΙΖΑ

Παράταση του ρωσο-ουκρανικού πολέμου φθοράς