Μετά τις πρώτες εκλογές του Οκτωβρίου κυριάρχησαν απόψεις περί κυριαρχίας του κυβερνώντος κόμματος (για τους περισσότερους αδιανόητης), ενώ θεωρείται ότι η αντιπολίτευση αδυνατεί να αντιπαρατεθεί. Θα δείξουμε στα επόμενα γιατί όλα αυτά που γράφονται είναι αίολα (του αέρα).

1. Το ιστορικό πλαίσιο: Γενική εικόνα

Έχει δειχθεί¹ ότι εμφανίσθηκαν τρεις κύκλοι εκλογικής συμπεριφοράς στη Δυτική Ευρώπη. Ο πρώτος διήρκεσε μέχρι το 1750, ο δεύτερος από το 1750 μέχρι το 1990 και ο τρίτος από το 1990 μέχρι σήμερα. Οι διαφοροποιήσεις της πολιτικής συμπεριφοράς και οι αντιδράσεις των ατόμων προσδιορίζονται από τις οικονομικές μεταβολές και τις επακόλουθες αυτών κοινωνικές και vice versa.

● Στον πρώτο κύκλο, προβιομηχανική κοινωνία, την εξουσία τη νέμονταν οι εκλεκτοί· είτε οι ευγενείς μόνοι τους είτε αργότερα σε συνεργασία με την ανώτερη αστική τάξη. Άρα το τυπικό άτομο είναι υπήκοος.

● Στον δεύτερο σταδιακά το δικαίωμα ψήφου διευρύνεται και μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο γενικεύεται. Στα κοινοβουλευτικά καθεστώτα επικρατεί ο πολίτης, παρά την όποια χειραγώγησή του.

● Στον τρίτο, με τη διεύρυνση της παγκοσμιοποίησης και την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού μεταλλάσσεται η οικονομική και κοινωνική συγκρότηση, πορεία η οποία σταδιακά ανεδύετο από το 1950 και εντεύθεν. Η συγκέντρωση κεφαλαίου γιγαντώνεται, η τρίτη και τέταρτη βιομηχανική επανάσταση μετατρέπει τον εργάτη σε υπάλληλο με όλες τις συνέπειες, ενώ η κατάρρευση των εθνικών συνόρων στην Ευρώπη δημιουργεί έναν «χυλό», μία μάζα ανθρώπων οι οποίοι στόχο έχουν την καταναλωτική αποθέωση. Είναι η εποχή του ιδιώτη. Μια εξέλιξη που θυμίζει τον 4ο π.Χ. αιώνα όταν τον πολίτη αντικατέστησε ο ιδιώτης.

2. Η περίπτωση της Ευρώπης

Η μετακίνηση κεφαλαίου σε εκτεταμένη μορφή μετά το τέλος της αποαποικιοποίησης (1950/1970) προς τις χώρες κυρίως της Αφρικής και της Ασίας, λόγω των γλίσχρων μισθών και των ανύπαρκτων σχεδόν εργασιακών σχέσεων, έχει ως συνέπεια να υποσκάπτεται η βιομηχανική παραγωγή στις ανεπτυγμένες χώρες, να συμπιέζονται ή να καθηλώνονται οι αυξήσεις στους μισθούς και να διατηρείται ένα εκτεταμένο στρώμα πτωχών (15-25%).

Το κοινωνικό κράτος που ανεδύθη μεταξύ 1945-1990 προς στιγμήν διατήρησε ένα ανεκτό επίπεδο διαβίωσης. Το μεσαίο και ανώτερο τμήμα της μεσαίας τάξης, που με τους υψηλούς φορολογικούς συντελεστές στήριζε το κράτος πρόνοιας, στράφηκε κάτω από τη φορολογική αφαίμαξη προς τους φιλελευθέρους, που υπόσχονταν χαμηλότερους φόρους και άρα λιγότερη κρατική παρέμβαση. Η άνοδος της Θάτσερ και του Ρέιγκαν πρόβαλε ως επακόλουθο και το κράτος πρόνοιας άρχισε να καταρρέει.

Προφανώς, δεν είναι εύκολα αποδεκτή η πτώχευση ή η οικονομική και κοινωνική κάθοδος του χαμηλότερου τμήματος της μεσαίας τάξης, όπως και της εργατικής με συνέπεια τον έντονο κοινωνικό αναβρασμό. Η είσοδος μεταναστών που κάλυπταν με χαμηλό μισθό τις θέσεις εργασίας είχε ως αποτέλεσμα να εγερθεί τεράστια αντίδραση σε όλη τη Δύση, η οποία, αναπόφευκτα, εμφάνισε πρόσημο πέραν της παραδοσιακής Δεξιάς. Ένα είδος οργής εκκολάφθηκε, που συχνά έχει αυταρχικά χαρακτηριστικά (φασιστικά το αξιολογούν πολλοί), που θυμίζει, τηρουμένων των αναλογιών, την άνοδο των αντιδραστικών στη μετα-ναπολεόντειο Γαλλία και την επιστροφή των Βουρβόνων. Θεωρητικά, αυτή η μάζα θα έπρεπε να συγκροτεί την Αριστερά· αντί τούτου αυτή εξαϋλώνεται παντού. Οι αιτίες πηγάζουν από δύο γεγονότα:

1. Μεγάλο μέρος της Αριστεράς ήταν στραμμένο στην άλλοτε Σοβιετική Ένωση ή την Κίνα. Η κατάρρευση της πρώτης, όπως και των δορυφόρων της, και ο ολοκληρωτισμός της δεύτερης την κατέστησε αντιδημοφιλή και απευκταία λύση σε μεγάλο μέρος των μεσαίων και κατώτερων εισοδηματικών κλιμακίων (ιδιαίτερα όταν έγιναν γνωστά τοις πάσι το χαμηλό επίπεδο διαβίωσης του πλήθους στις περιοχές αυτές).

2. Αλλά το κυριότερο είναι ότι η Αριστερά αυτοπαγιδεύτηκε στις αρχές της, δηλαδή η κρίση της αποδείχθηκε δομική.

● Πρώτον, λόγω του διεθνισμούτης, και άρα των αρχών της, αδυνατούσε να εναντιωθεί στην πλημμυρίδα των εποίκων και στις συνέπειες που είχε η σύγχρονη Μετανάστευση Λαών προς την Ευρώπη και τις ΗΠΑ.

● Δεύτερον, η κρατικοποίηση των μέχρι τότε επιχειρήσεων και οργανισμών (1950-1990) είχε συστήσει μία εργατική αριστοκρατία, άκρως γραφειοκρατική και πολυδάπανη, η οποία δημιουργούσε αντιδράσεις στα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας. Η εθνικοποίηση επιπροσθέτως ταυτίστηκε με τις μειωμένες ευκαιρίες επένδυσης και άρα ανάπτυξης.

● Τρίτον, δεν κατάφερε, εξ ορισμού, να συντάξει έναν χάρτη αντιμετώπισης των προβλημάτων (μια συγκροτημένη απάντηση), διότι θα έπρεπε να στραφεί  κατά των άλλων κρατών, άρα απέναντι στις Αρχές της. Το υπάρχον σύστημα παραγωγής εκ κατασκευήςστηρίζεται όχι στην ευγενή άμιλλα, όπως διατείνεται, δηλαδή στον συναγωνισμό, αλλά στον ανηλεή μέχρις εσχάτων ανταγωνισμό.

Τοιουτοτρόπως, τα συνθήματα και οι λύσεις προτάθηκαν από τους αντιπάλους της: Πολιτική επαναφοράς των εθνικών συνόρων («America First» ήταν το σύνθημα του Τραμπ), επιθέσεις κατά της παγκοσμιοποίησης, κατά των μεταναστών, κατά του κεφαλαίου που οδηγείται στην αλλοδαπή και αφήνει στην ημεδαπή ανέργους και αυξάνει τη φτώχεια. Φυσικά, το τελευταίο αντιφάσκει με το ακροδεξιό παραλήρημα, αφού αποκρύπτει το γεγονός  ότι το επί δεκαετίες υψηλό επίπεδο διαβίωσης των κατοίκων της Δύσης οφείλετο, εν πολλοίς, στην απομύζηση των αναπτυσσόμενων περιοχών. Άρα, η εθνικιστική δεξιά προελαύνει, ενώ αποκρύπτεται το γεγονός ότι εάν επικρατήσει (από τη Φινλανδία μέχρι την Ιταλία και από τη Γαλλία μέχρι τις ΗΠΑ), λόγω ακριβώς των διακηρύξεών της, θα προκαλέσει εκτεταμένες συγκρούσεις, ενώ  ο πόλεμος αποτελεί την πιθανότερη εξέλιξη (όπως συνέβη με τον Πρώτο Παγκόσμιο λόγου χάριν).

3. Η πολιτική στην Ελλάδα μετά τα μνημόνια

Η χρεωκοπία της χώρας είχε ως συνέπεια τη μερική κατάρρευση των παραδοσιακών πολιτικών σχηματισμών. Έτσι, το 2015 ένα κόμμα της Αριστεράς κέρδισε τις εκλογές. Ήταν προφανές ότι σε μία Ευρώπη στην οποία κυριαρχούσε ο νόμος και η τάξη (όπως προβλέπεται από το σύμφωνο του Μάαστριχτ) ήταν αδύνατον να κατισχύσει ο αδύναμος. Ενίοτε αντιπαραβάλλεται η αντίθεση Ευρώπης και Ελλάδας με εκείνη μεταξύ Αθήνας και Μήλου, όπως την περιγράφει ο Θουκυδίδης. Προέκυπτε ότι η μικρή χώρα θα συντριβεί και θα ισχύσει το δίκαιο του ισχυρού. Όπερ και εγένετο.

Ο κυνισμός αποδείχθηκε από το γεγονός ότι ο αδύναμος μολονότι είχε στις αποσκευές του ένα δημοψήφισμα 61% εναντίον της τιμωρητικής πολιτικής, αυτό πετάχτηκε στον κάλαθο των αχρήστων. Εν τοις πράγμασι το ποσοστό ήταν μεγαλύτερο, αλλά μέρος των πολιτών, οι «συνετοί», φοβούμενοι τα χειρότερα ψήφισαν υπέρ των εντολών της Ε.Ε. (39%).

Αναπόφευκτα, λοιπόν, η μνημονιακή πολιτική συνεχίστηκε και μάλιστα με εντατικότερη μορφή. Αντί των μέχρι τότε ελλειμμάτων, ένα τεράστιο πλεόνασμα εμφανίστηκε (αναλυτικά: «Αέναος Χρεοκοπία», «Το Ποντίκι», 1.6.2023 πίνακας 1), το οποίο υπέσκαψε την κυβέρνηση και στις εκλογές (2019), ως εικός, συνετρίβη.

Στο άρθρο «Κοινωνικές τάξεις και εκλογική συμπεριφορά» («Το Ποντίκι» 22.6.2023, Πίνακας 4) δείχτηκε ότι:

Ο πολιτικός χώρος που καλύπτει η Δεξιά κατά κύριο λόγο και δευτερευόντως το Κέντρο στην Ελλάδα (αλλά και στην Ευρώπη γενικότερα) αποτελεί την πλειονότητα. Το μέγιστο μέρος του πληθυσμού υποστηρίζει φιλελεύθερες θέσεις.

Πίνακας: Κοινωνική δομή και πολιτικός χώρος (1950-2023)

Κοινωνική Δομή		Πολιτικός χώρος
		Δεξιά		Κέντρο		Αριστερά		χώρα
		κάτω	άνω	κάτω	άνω	κάτω	άνω	κάτω	άνω
φτωχοί		10,00	15,00	6,00	12,00	6,00	7,00	22,00	34,00
Μεσαία τάξη	κατώτερο	12,00	14,00	14,00	19,00	3,00	5,00	29,00	38,00
	ενδιάμεσο	9,00	13,00	11,00	14,00	1,00	1,00	21,00	28,00
	ανώτερο	5,00	7,00	2,00	4,00	0,05	0,30	7,05	11,30
	Σύνολο μεσαίας	26,00	34,00	27,00	37,00	4,05	6,30	57,05	77,30
ανώτατη		1,50	1,80	0,50	1,00	0,00	0,00	2,00	2,80
Πολιτική ισχύς		37,50	50,80	33,50	50,00	10,05	13,30	81,05	114,10

Ειδικότερα, στη χώρα το πλήθος των αγροτών, των μικροβιοτεχνών και φυσικά των μεσαίων και ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, όπως και η ύπαρξη εκτεταμένης τάξης ελευθέρων επαγγελματιών²,λόγω της μικρής ή και μεσαίας ιδιοκτησίας που κατέχει, ωθεί σε διατήρηση του κοινωνικού καθεστώτος. Η οικογενειακή εκμετάλλευση της γης, ένας τεράστιος αριθμός βιοτεχνών με κάποια ατομική ιδιοκτησία, συντηρεί την κοσμοθεωρία του συντηρητικού πνεύματος.

Εάν αστός ορίζεται αυτός που δεν προσφέρει μισθωτή εργασία και επιβιώνει είτε ως αυτοαπασχολούμενος είτε ως εργοδότης (μικρός ή μεγάλος), τότε λογικά οι θεωρίες της Αριστεράς και του προλεταριακού κράτους παραμένουν εκτός πραγματικότητος. Τουτέστιν, η Αριστερά αποτελούσε και αποτελεί μειοψηφία, συνήθως ασήμαντη (τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη). Όποτε εφαρμόσθηκαν ριζοσπαστικές πολιτικές, αυτό επετεύχθη με προσέλκυση του Κέντρου και κάτω από ειδικές συνθήκες.

4. Η τρέχουσα κατάσταση στη Δύση και την Ελλάδα

Σημειώθηκε ανωτέρω ότι σε όλες τις χώρες, με διαφορετική ένταση, ο πολίτης αντικαθίσταται από τον ιδιώτη, τον άνθρωπο που ενδιαφέρεται για την ατομική του ευεξία και ελάχιστα ή καθόλου για τα κοινά.

Η κυριαρχία του καταναλωτισμού, ο άκρατος ηδονισμός, η όλη ιδεολογία που επικρατεί, υποστηριζόμενη από τα ΜΜΕ (έντυπα ή ηλεκτρονικά) και επηρεαζόμενη από τη δυστοκία τού να προκύψει κάτι ρηξικέλευθο, όπως επίσης η άμετρη πολυφωνία, όπου αλληλοσυγκρούονται διάφοροι τρόποι του ζειν, γεννά ένα χάος, που επιτείνεται από την άρχουσα τάξη. Αυτό συνιστά ενδογενή αντίφαση, που υποσκάπτει την ύπαρξή της. Η με χαλαρό συντονισμό λειτουργία τού όλου συστήματος συνεπάγεται αλλεπάλληλες κρίσεις, τις οποίες οι κυβερνήσεις τη βοηθεία διεθνών οργανισμών προσπαθούν να αντιμετωπίσουν.

Τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα, η αδυναμία της πολιτικής να επιβληθεί επί της οικονομικής ισχύος και η διαπλοκή οικονομικών συμφερόντων με την πολιτική, θεμελιώνουν την αίσθηση ότι οι πολιτικοί συνιστούν ομάδα με ίδια συμφέροντα, συγκοινωνούντα δοχεία, με επακόλουθο να αποτρέπει τους ανθρώπους, κυρίως τους νέους, με την ενασχόληση με τα κοινά, οι οποίοι απογοητευμένοι πλειστάκις στρέφονται προς εαυτόν.

Έτσι, σε παγκόσμιο επίπεδο αυτή η πολιτική ακηδία (η ιδιωτεία), τους καθιστά αδιάφορους για τα κοινά, αφού κρίνουν ότι τίποτε δεν αλλάζει. Η εμφανιζόμενη «αιωνιότητα» του συστήματος αποτελεί θερμοκήπιο για τη γέννηση και ανάπτυξη χαώδους κριτικής. Θεωρίες συνωμοσίας, προφητείες αγίων, μοναχών κ.λπ. επιτείνουν τη σύγχυση. Ταυτοχρόνως η ασυδοσία των επιχειρήσεων και η διαρκής συσσώρευση κεφαλαίου λειτουργεί αμφίπλευρα: Από τη μία αντίδραση απέναντι στους μηχανισμούς που καθηλώνουν, από την άλλη στωικότητα ότι αυτή είναι η ζωή. Μόνο στο επέκεινα θεωρείται ότι θα ταυτισθεί η βούληση του καίσαρα με αυτή του θεού. Απρόσκοπτα λοιπόν η ανισοκατανομή του εισοδήματος οξύνεται, αφού το 1% του πληθυσμού νέμεται περίπου το 60% του παγκόσμιου πλούτου. Καθώς το όλο σύστημα κινείται σε καθορισμένες συντεταγμένες, ο οποιοσδήποτε που επιδιώκει να ξεφύγει από τον κύκλο αποβάλλεται.

Τοιουτοτρόπως, η αποχή από τις εκλογές δεν συνιστά ένα παροδικό φαινόμενο, αλλά μία εντεινόμενη στάση ζωής και το άτομο μετατρέπεται σε άπολιν, μολονότι έχει όλες τις υποχρεώσεις του πολίτη και θεωρητικά τα δικαιώματά του. Αυτή η σταθερότητα που φαίνεται αιώνια είναι εκείνη που στο πέρασμα των χιλιετιών παντού, από την Κίνα μέχρι την Αίγυπτο και από τη Ρώμη μέχρι τους Μάγια, γέννησε αμέτρητες θρησκείες, αιρέσεις κ.λπ.

Με βάση τα παραπάνω και στην Ελλάδα, για να περιοριστεί κάποιος στις εκλογές του 2023 (Μάιος, Ιούνιος, Οκτώβριος), όπως στις επόμενεςπου θα έρθουν, είναι δύσκολο ή και αδύνατον να διαφοροποιηθεί η κατάσταση.

Φαίνεται επομένως ενισχυμένη η εκλογική δύναμις εκείνων των κομμάτων που οι οπαδοί τους δείχνουν συνειδητοποιημένοι και προσέρχονται στις κάλπες. Όσοι πρόσκεινται σε κόμματα του αριστερού μέρους του πολιτικού φάσματος και έχουν σαφή επιδίωξη πολιτικής ανατροπής κατά τεκμήριο δηλώνουν παρόντες στην εκλογική διαδικασία. Αντίστοιχα, όσοι στο δεξιό μέρος φοβούνται ότι ερχόμενοι οι «άλλοι»  θα τους επιβαρύνουν και θα συρρικνώσουν πιθανώς το εισόδημά τους και τα προνόμιά τους, οδεύουν ομοίως en masse στις κάλπες. Αντιθέτως, το πλήθος που δεν προσβλέπει σε σημαντικά οφέλη ή θεωρεί αναποτελεσματική την εκλογική κονίστρα παραμένει άβουλο, μολονότι διαμαρτυρόμενο. Το διαρκές αυξανόμενο κόστος ζωής κατ’ ουσίαν πλήττει τους μικρομισθωτούς και συνταξιούχους, αφού και οι ελεύθεροι επαγγελματίες μεταβιβάζουν το κόστος σε αυτούς.

 Όσο η κυβέρνηση αποδέχεται τα 6/10 του πληθυσμού να μένουν εν τοις πράγμασι αφορολόγητα, θα διαθέτει σταθερό παρόν και ευοίωνο μέλλον.

Βεβαίως, όπως σημειώθηκε («Αέναος Χρεοκοπία», έ.α.) θα πρέπει κάποια στιγμή να διευρύνει τη φορολογική βάση. Ωστόσο, αυξάνοντας τους έμμεσους φόρους κατορθώνει να κινείται, τουλάχιστον επί του παρόντος, σε μικρά πλεονάσματα στον προϋπολογισμό.

Συμπέρασμα: Είναι δευτερευούσης σημασίας η συζήτηση περί του ποιος θα είναι αρχηγός της αντιπολίτευσης ή εάν θα προέκυπτε ένας χαρισματικός ηγέτης, που θα συσπείρωνε τα πλήθη, αφού σύμφωνα με τα παραπάνω τα αίτια της νίκης της κυβέρνησης είναι δομικά. Τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη μεγάλο μέρος των ψηφοφόρων στρέφεται στο έλος, καθώς διατηρεί τα κεκτημένα και τρέφει ελπίδες για περαιτέρω βελτίωση, όπως υποστηρίζει η ιδεολογία του φιλελευθερισμού. Η λειτουργία του αστικού καθεστώτος επιτρέπει κινήσεις εντός της λογικής του. Υπό αυτήν την έννοια εναλλάσσονται κυβερνήσεις που αποδέχονται αυτές τις αρχές. Το βασικό κόμμα που αντιπροσωπεύει το καθεστώς αυτό είναι η Δεξιά και εάν καλύπτει μέρος του Κέντρου τότε μακροημερεύει.

Η εξαίρεση που εμφανίσθηκε στη δεκαετία του 1980, όταν ανήλθε η Κεντροαριστερά, οφείλετο στα πενήντα έτη κυριαρχία μιας παράταξης που αδυνατούσε να προχωρήσει σε κάποιες στοιχειώδεις μεταρρυθμίσεις. Αφού αυτές πραγματοποιήθηκαν, όπως πραγματοποιήθηκαν, το εκκρεμές επέστρεψε στις κλασικές συντεταγμένες, δηλαδή στη συντηρητική αντίληψη των πραγμάτων.

Επίμετρο

Εφόσον διευρυνθεί η φτώχεια, όπως είναι πιθανόν, λόγω του πληθωρισμού, της καθήλωσης των μισθών και συντάξεων και της γενικότερης απόσυρσης της παρεμβατικής πολιτικής, μέρος των ψηφοφόρων, το πιθανότερο, θα στραφεί προς τον πέραν της δεξιάς πολιτικό χώρο, όπως συμβαίνει σε πλείστες όσες χώρες, ενώ θα υπάρξει άνοδος των λαϊκίστικων κομμάτων. Δεν πρέπει να εκπλήσσει ότι φανατικοί υποστηρικτές θα είναι οι πρώην οπαδοί της Αριστεράς, όπως έγινε στην προπολεμική Γερμανία ή σε αυτήν μετά την ενοποίηση του 1991. Αυτό, διότι αφού αδυνατεί να διαφοροποιηθεί, μέρος των οπαδών της θα την εγκαταλείψει.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Παπαηλίας Θ. (2013) «Οι τρεις τύποι του πολιτεύεσθαι: Υπήκοος, πολίτης, ιδιώτης», «Το Ποντίκι», 9 Μαΐου

2. Παπαηλίας Θ. (2015) «Οικονομία και Κοινωνία», Αθήνα: Κριτική, σελ. 21-36

Διαβάστε επίσης:

Αυξήσεις με το σταγονόμετρο

Τι φοβίζει την κυβέρνηση: Τα σενάρια τρόμου με το πετρέλαιο, ο στενός δημοσιονομικός χώρος και το τέλος των οριζόντιων μέτρων στήριξης

ΠΑΣΟΚ: Γιατί δεν θέτει ακόμα επίσημο στόχο τη δεύτερη θέση στις ευρωεκλογές – Αν και ευελπιστεί σε αυτή