Αυτά τα επαγγέλματα δεν αποτέλεσαν ποτέ τη ραχοκοκαλιά της παραγωγής. Ήταν όμως τα ρεύματα της λεπτομέρειας, η αφή της εποχής, η χειρονομία μιας καθημερινότητας που δεν γράφτηκε στα χρονικά – αλλά έδωσε πνοή στις κοινωνίες του καιρού τους. Μπορεί να μην τα χρειάζεται πια η οικονομία, όμως τα έχει ανάγκη η ιστορική μας συνείδηση, πιθανόν για να θυμόμαστε ότι και τα πιο ταπεινά χέρια κάποτε στήριξαν τον πολιτισμό.

Ο βαρβιτόρος

Ο βαρβιτόρος, ή αλλιώς «κουρέας – χειρουργός», ήταν η πρώτη μορφή δημόσιας υγειονομικής περίθαλψης για τους φτωχούς. Έκανε ξυρίσματα και περιποιήσεις, αλλά και αιμοληψίες, εξαγωγές δοντιών, ράμματα, ακόμη και μικροεπεμβάσεις. Το περίφημο σύμβολο με την κόκκινη και λευκή σπείρα της κουρείου στήλης (barber pole) ήταν μια εμπορική πινακίδα και λέγεται πως προέρχεται από τους αιματοβαμμένους επιδέσμους του. Με την άνοδο της οργανωμένης ιατρικής, η τέχνη του διαχωρίστηκε βίαια κι εκείνος περιορίστηκε στο ψαλίδι.

Ο παγιδευτής πτηνών

Πριν το κρέας γίνει προσιτό και η κτηνοτροφία επεκταθεί, τα μικρά πουλιά ήταν πολύτιμη πηγή τροφής αλλά και ψυχαγωγίας. Ο παγιδευτής γνώριζε πού να στήσει παγίδες, ποια ώρα τραγουδούν τα πτηνά, ποιο δόλωμα να αφήσει. Δεν ήταν κυνηγός, ήταν ακροατής. Και οι πόλεις τον καλούσαν να φέρει κλωβούς με ήχο. Το επάγγελμά του, σχεδόν αδιανόητο σήμερα, εξαφανίστηκε μαζί με τις ενοχές μας για τον περιορισμό της φύσης.

Ο τεχνίτης των καπέλων

Το επάγγελμα του καπελά (hatmaker) απαιτούσε γνώση των υλικών από μετάξι ώς πούπουλα και λαγοτόμαρο έως και του κοινωνικού κώδικα, καθώς το καπέλο θεωρείτο ένα κοινωνικό αξεσουάρ που χρησιμοποιούσαν οι ανώτερες τάξεις. Στο καπέλο φαινόταν η τάξη, η ηλικία, ακόμη και ο γάμος. Με την έλευση της βιομηχανικής παραγωγής και την αλλαγή των κοινωνικών ρόλων το καπέλο έχασε τη σημασία του και το επάγγελμα εξαϋλώθηκε. Όσοι απέμειναν, έγιναν σχεδιαστές μόδας.

Ο δομέστικος υπηρέτης

Ο δομέστικος υπηρέτης (valet de chambre) ξεπερνούσε κατά πολύ τα καθήκοντα του οικονόμου. Ήταν εκείνος που έντυνε τον αφέντη του, του μετέφερε μυστικά μηνύματα, έφερνε το φαγητό, ήξερε τι ώρα κοιμήθηκε και ποια γυναίκα πέρασε το κατώφλι. Ήταν ρόλος εξουσίας με προσωπική απόσταση. Συχνά ήξερε περισσότερα από έναν γραμματέα. Με τη διάλυση των φεουδαρχικών δομών η θέση αυτή έχασε τη λειτουργικότητά της και απορροφήθηκε από το γενικότερο προσωπικό υπηρεσίας.

Ο θεριστής πάγου

Πριν υπάρξουν τα ψυγεία και οι μηχανές παραγωγής πάγου, υπήρχε ο θεριστής πάγου. Τον χειμώνα ανέβαινε σε παγωμένα ποτάμια ή λίμνες, έκοβε μεγάλες πλάκες πάγου, τις σκέπαζε με πριονίδι για μόνωση και τις μετέφερε σε υπόγεια αποθηκευτικά κελάρια. Ο πάγος αυτός κρατούσε δροσερά τα τρόφιμα, συντηρούσε το κρέας και δρόσιζε το κρασί, ειδικά τους ζεστούς μήνες.

Ο αλατοσυλλέκτης

Το αλάτι, για αιώνες, ήταν χρυσός. Ο αλατοσυλλέκτης μάζευε κρυστάλλους από αλυκές, ακολουθώντας την εξάτμιση του νερού. Ήταν εξαντλητική, κακοπληρωμένη, αλλά ζωτική εργασία. Το αλάτι διατηρούσε κρέατα, φρόντιζε πληγές, διατηρούσε κοινωνίες. Η εφεύρεση ψυγείων και η ευκολία στην εξόρυξη κατέστησαν το επάγγελμα αυτό περιττό.

Ο επιστάτης αποχωρητηρίων

Στα μεγάλα κάστρα και στις πόλεις, με δημόσια ή ημι-ιδιωτικά αποχωρητήρια, υπήρχε ένας άνθρωπος για τη διαχείριση των ακαθαρσιών: ο επιστάτης αποχωρητηρίων. Έπλενε, άδειαζε, προφύλασσε από επιδημίες, διατηρούσε τον στοιχειώδη κανόνα ευπρέπειας σε έναν κόσμο δίχως σωληνώσεις. Ήταν από τους πιο περιθωριακούς και αναγκαίους ανθρώπους της πόλης. Και παρ’ όλα αυτά, το όνομά του ξεχάστηκε μαζί με τη δυσωδία του.

Ο δασοφύλακας των αυλών

Σε κάθε βασιλική ή αριστοκρατική αυλή υπήρχε ο δασοφύλακας, που επιτηρούσε τα δικαιώματα κυνηγιού, την κοπή ξύλων, την παρουσία ξένων. Το δάσος ήταν πλούτος, τρόφιμο, χώρος κύρους. Όταν τα σύνορα έγιναν εθνικά και οι δασικές πολιτικές κρατικές, ο δασοφύλακας των αυλών εξαφανίστηκε, αφήνοντας πίσω του ένα πένθιμο παπούτσι πάνω σε μούχλα και ρίζες.

Ο ελεγκτής βάρους της αγοράς

Στις μεσαιωνικές πόλεις, υπήρχε ο ελεγκτής βάρους: ο δημόσιος υπάλληλος που επόπτευε τις ζυγαριές των εμπόρων. Ήξερε πόσο είναι το σωστό κιλό πριν εφευρεθεί το κιλό. Έπιανε στα χέρια του σταθμά και σταθμιζόταν η τιμιότητα των δρόμων. Το επάγγελμά του χάθηκε όταν η μέτρηση έγινε αδιαμφισβήτητη, όταν η τεχνική αντικατέστησε τη φήμη.

Τι απέμεινε; Ένα αποτύπωμα στη σκόνη της καθημερινότητας

Οι παραπάνω μορφές δεν υπήρξαν ήρωες της Ιστορίας, δεν έγιναν αγάλματα ούτε καταχωρηθήκαν σε θρύλους. Κι όμως, ήταν η σιωπηρή υποδομή ενός πολιτισμού που δεν μπορούσε να σταθεί χωρίς αυτούς. Το να τους θυμόμαστε εκτός από πράξη ρομαντικής αναπόλησης, είναι πράξη αναγνώρισης. Γιατί οι πολιτισμοί δεν χτίζονται μόνο με αρχιτέκτονες· χτίζονται και με εκείνους που κουβαλούσαν τον πάγο, που καθάριζαν τη λάσπη, που ζύγιζαν τη δικαιοσύνη με μπρούτζινα σταθμά.

Αυτά τα επαγγέλματα δεν χάθηκαν επειδή ήταν ασήμαντα. Αντιθέτως, κάθε ένα τους αποτέλεσε κρίκο σε μια αλυσίδα που έδεσε τις κοινωνίες με τον χρόνο, τη γραφή, το φως και το νερό. Χάθηκαν γιατί ο κόσμος άλλαξε. Και όμως, σε μια ειρωνεία της Ιστορίας, η ανάγκη για χειροποίητο, παλιό, αυθεντικό ξαναφέρνει στο προσκήνιο απομεινάρια αυτών των επαγγελμάτων: καλλιγραφίες σε περγαμηνή, χειροποίητα βιβλία ή τελετουργικές κωδωνοκρουσίες.

Διαβάστε επίσης:

Μεσαιωνικά επαγγέλματα που σίγησαν/ Μέρος πρώτο

Κωνσταντινούπολη / Β’ Μέρος – Η Πόλη που κατοικεί ακόμη μέσα μας

Κωνσταντινούπολη: Η Πόλη που κατοικεί ακόμη μέσα μας