Χωρίς πολιτική διαπραγμάτευση με τους επίσημους δανειστές η περίοδος μετά τα μνημόνια.

Η επικείμενη έξοδος από τα μνημόνια έχει ανοίξει την όρεξη σε πολλούς, ακόμη και μέσα στο κυβερνητικό στρατόπεδο. Πιστεύουν ότι την 21η Αυγούστου η κυβέρνηση – η νυν και η όποια επόμενη – θα ανακτήσει πλήρως την κυριαρχία της και θα μπορέσει να επαναδιαπραγματευθεί, να ανατρέψει ή να αναβάλει μέτρα που έχουν ήδη συμφωνηθεί με τους δανειστές.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι επικείμενες μειώσεις των συντάξεων. Τόσο δημόσια όσο και σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις ακόμη και υπουργοί της κυβέρνησης κλείνουν το μάτι, με τη φράση «ας βγούμε πρώτα από το μνημόνιο και βλέπουμε» να έχει γίνει… καραμέλα.

Με τους εκπροσώπους των θεσμών να παρακολουθούν στενά τα όσα λέγονται στον δημόσιο διάλογο ενόψει και της έναρξης της τελικής φάσης των διαπραγματεύσεων μέσα στην επόμενη εβδομάδα, ο υπουργός Οικονομικών Ευκλείδης Τσακαλώτος επιδιώκει με συνεχείς δημόσιες τοποθετήσεις να κρατήσει χαμηλά τους τόνους.

Ως επικεφαλής της ελληνικής διαπραγματευτικής ομάδας έχει πλήρη εικόνα για το πώς αντιμετωπίζουν οι ξένοι την επικείμενη έξοδο της Ελλάδας από τα μνημόνια. Γνωρίζει – μετά και τις πρόσφατες επαφές με στελέχη επενδυτικών εταιρειών στη Βοστώνη – πώς σκέφτονται οι «αγορές», αλλά και τους φόβους των δανειστών, οι οποίοι, ύστερα από οκτώ χρόνια μνημονίων και διαβουλεύσεων, γνωρίζουν πλέον καλά τα… «ένστικτα» των πολιτικών δυνάμεων της χώρας.

Ποια είναι η ωμή πραγματικότητα; Από τις 21 Αυγούστου ο βασικός «ελεγκτής» των κυβερνήσεων στην Ελλάδα δεν θα είναι οι δανειστές, όποιο και αν είναι το τελικό πλαίσιο της μεταμνημονιακής εποπτείας, όσοι πρόσθετοι όροι και αν μπουν στην Ελλάδα. Ο βασικός κριτής θα είναι οι αγορές, κάτι που σημαίνει ότι και η παραμικρή αστοχία θα αποτυπώνεται σχεδόν αυτόματα στο spread του ελληνικού δεκαετούς ομολόγου.

Το «λάθος» θα πληρώνεται άμεσα και τοις μετρητοίς, καθώς ο Οργανισμός Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους δεν θα έχει πλέον την πολυτέλεια να καταφεύγει στις αγορές για δανεισμό όποτε το επιθυμεί, αλλά σε προγραμματισμένες ημερομηνίες. Προφανώς θα υπάρχει το «μαξιλάρι ασφαλείας», το οποίο θα προστατεύει τον κρατικό προϋπολογισμό από απότομες μεταβολές στα επιτόκια δανεισμού. Ωστόσο η όποια «δυσάρεστη έκπληξη» για τις αγορές θα τιμολογείται αυτόματα.

Χωρίς χρονικό περιθώριο

Μπορεί για τα στελέχη των δύο κομμάτων που απαρτίζουν τον κυβερνητικό συνασπισμό η έξοδος από τα μνημόνια να αποτελεί τον θεμέλιο λίθο πάνω στον οποίο έχουν οικοδομηθεί οι πολιτικοί σχεδιασμοί για την επόμενη ημέρα, ωστόσο η σκληρή πραγματικότητα – η οποία αφορά το σύνολο του πολιτικού προσωπικού – λέει το εξής: Στα μνημόνια υπάρχει πολιτική διαπραγμάτευση και μεγαλύτερα χρονικά περιθώρια για διορθώσεις λανθασμένων κινήσεων.

Δύο παραδείγματα για το τι σημαίνει «αγορές» και τι σημαίνει «πολιτική διαπραγμάτευση» έχουν ήδη καταγραφεί στη σύγχρονη ελληνική ιστορία:

1. Το παράδειγμα του πώς λειτουργούν οι αγορές είναι αυτό που ζήσαμε μέσα στους πρώτους μήνες του 2010. Με το που αντιλήφθηκαν οι επενδυτές ομολόγων τον εκτροχιασμό του δημοσιονομικού ελλείμματος έκλεισαν αυτομάτως τις κάνουλες του δανεισμού στέλνοντας τα επιτόκια σε επίπεδα… καταναλωτικού δανείου. Η συνέχεια είναι λίγο – πολύ γνωστή: Καστελλόριζο, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και δανεισμός από τον «επίσημο τομέα» υπό αυστηρούς όρους και υποχρέωση λήψης αναγκαστικών μέτρων.

2. Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα του πώς λειτουργεί η πολιτική διαπραγμάτευση είναι αυτό του πρώτου εξαμήνου του 2015. Ύστερα από ένα εξάμηνο διαβουλεύσεων και πειραματισμών και αφού κρίθηκε αναγκαία η επιβολή των capital controls για να μην καταρρεύσει το τραπεζικό σύστημα, δόθηκε την τελευταία στιγμή η πολιτική λύση (με τις γνωστές βέβαια συνέπειες της επιβολής ενός τρίτου μνημονίου) ώστε να αποφευχθεί η έξοδος της Ελλάδας από την Ευρωζώνη.

Τέσσερα ζητούμενα

Η έξοδος της Ελλάδας από τα μνημόνια στο τέλος Αυγούστου και η επάνοδος στις αγορές –αυτή τη φορά όχι με δοκιμαστικές εξόδους, αλλά με συγκεκριμένο πρόγραμμα άντλησης κεφαλαίων προκειμένου να αναχρηματοδοτείται το χρέος των 330 δισ. ευρώ – σχεδιάζεται να γίνει αφού προηγουμένως θα έχει συγκροτηθεί ένα συγκεκριμένο… στόρι για τους ξένους επενδυτές. Αυτό θα περιλαμβάνει τα ακόλουθα επιμέρους κεφάλαια:

1. Η Ελλάδα θα παραμείνει πιστή στον δρόμο των μεταρρυθμίσεων οι οποίες θα πρέπει να προχωρήσουν ώστε να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας και να επιτευχθούν σταθεροί ρυθμοί ανάπτυξης. Οι αγορές θέλουν ένα ξεκάθαρο αναπτυξιακό σχέδιο, το οποίο να διασφαλίζει –όσο αυτό είναι δυνατόν – ότι το ΑΕΠ θα μεγαλώνει με έναν σταθερά θετικό ρυθμό και δεν θα εξαρτάται από την καλή ή κακή συγκυρία.

2. Η Ελλάδα θα τηρήσει τις δημοσιονομικές της δεσμεύσεις, ώστε να είναι σαφές στους επενδυτές ότι το χρέος θα ακολουθήσει πτωτική πορεία τα επόμενα χρόνια αναλογικά με το ΑΕΠ της χώρας. Με τα πρωτογενή πλεονάσματα στο επίπεδο του 3,5% μέχρι και το 2022, η χώρα θα μπορεί όχι μόνο να καλύπτει όλες τις κρατικές δαπάνες, αλλά και να καταβάλλει τους ετήσιους τόκους εξυπηρέτησης του χρέους αφήνοντας και ένα περίσσευμα.

3. Οι δανειστές θα εξασφαλίσουν ένα πλαίσιο διευθέτησης του χρέους, το οποίο θα διασφαλίζει στην Ελλάδα ότι δεν θα χρειάζεται να διαθέτει κάθε χρόνο περισσότερο από το 15% (αρχικά) και το 20% του ΑΕΠ της (ύστερα από μερικά χρόνια) για να εξυπηρετεί το χρέος της (σ.σ.: στο ποσοστό αυτό περιλαμβάνεται και ο δανεισμός για να την αναχρηματοδότηση των εντόκων γραμματίων). Αυτό θα επιτυγχάνεται μέσα από επιμηκύνσεις πληρωμών, αναχρηματοδοτήσεις υφιστάμενων τμημάτων του χρέους (π.χ. το χρέος του ΔΝΤ είναι ακριβότερο από το χρέος του ESM) κ.λπ.

4. Η Ελλάδα θα έχει ένα μαξιλάρι ασφαλείας (σ.σ.: το ποιο θα είναι το μέγεθός του μένει να αποφασιστεί) το οποίο θα επιτρέπει στην Ελλάδα να μην επισπεύδει την έξοδο στις αγορές όταν οι συνθήκες δεν είναι οι κατάλληλες. Αυτό μπορεί να συμβεί όχι μόνο εξαιτίας των εξελίξεων στο εσωτερικό, αλλά και λόγω της διεθνούς συγκυρίας.

Το μεταναστευτικό, μια πιθανή κρίση στην ευρύτερη περιοχή, πιθανές αναταράξεις στην ευρωπαϊκή οικονομία λόγω Brexit ή μια πιθανή απότομη αύξηση των ευρωπαϊκών επιτοκίων είναι παράγοντες που δεν μπορούν να αποκλειστούν από την «εξίσωση»

Υπ’ αυτές τις τέσσερις συνθήκες εκτιμάται ότι οι αγορές θα δανείζουν την Ελλάδα με λογικά επιτόκια. Η έννοια του «λογικού» είναι ένα επιτόκιο της τάξεως του 4% ή και ακόμη χαμηλότερο για έναν δανεισμό δεκαετούς διάρκειας. Μάλιστα, αυτό το επίπεδο αναμένεται να δοκιμαστεί το επόμενο χρονικό διάστημα, δηλαδή πριν από την ολοκλήρωση του μνημονίου. Το οικονομικό επιτελείο εξασφάλισε τη μια καλή είδηση που αναζητούσε και τώρα περιμένει και μια δεύτερη, η οποία θα είναι πιθανότατα η τεχνική συμφωνία για τα 88 προαπαιτούμενα της τέταρτης αξιολόγησης.

Η οπτική Τσακαλώτου

Κάθε παράμετρος που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά αυτόν τον σχεδιασμό των τεσσάρων σημείων έχει αυξημένο ειδικό βάρος και γι’ αυτό θα αντιμετωπίζεται με ιδιαίτερη επιφυλακτικότητα από τους δανειστές. Η προσπάθεια του υπουργού Οικονομικών να κόψει εγκαίρως τη συζήτηση και για τη μεταμνημονιακή εποπτεία, αλλά και για την επικείμενη περικοπή των συντάξεων, εντάσσεται ακριβώς σε αυτό το πλαίσιο. Τι προσπάθησε να κάνει ο Τσακαλώτος;

1. Κατ’ αρχήν να περιορίσει τις φωνές – κυρίως εντός της κυβέρνησης – που υποστηρίζουν ανοικτά ότι υπάρχουν περιθώρια να αποτραπεί η περικοπή των συντάξεων από την 1.1.2019.

Η δήλωσή του «δεν είναι ώρα να ανοίξει τέτοια συζήτηση» κρύβει τις συζητήσεις που έχουν ήδη γίνει, ειδικά με τους εκπροσώπους των ευρωπαϊκών θεσμών, οι οποίοι έχουν διαμηνύσει σε όλους τους τόνους ότι δεν υπάρχουν ούτε τα χρονικά ούτε τα πολιτικά περιθώρια να ανοίξει τώρα συζήτηση για τα θέματα που έχουν κλείσει με τη συμφωνία στο Eurogroup του Ιουνίου του 2017.

Το χρονοδιάγραμμα για τη μείωση του αφορολογήτου προφανώς αποτελεί αντικείμενο διαπραγμάτευσης, καθώς η σχετική συζήτηση απορρέει από την ίδια τη συμφωνία (σ.σ.: έχει περιγραφεί ως δικαίωμα του ΔΝΤ να θέσει θέμα πρόωρης μείωσης του αφορολογήτου αν εκτιμηθεί ότι δεν βγαίνει το πρωτογενές πλεόνασμα του 3,5%).

Η περικοπή των συντάξεων όμως θεωρείται εξ ορισμού δεδομένη. Ο υπουργός Οικονομικών, με τη δήλωσή του, άφησε βέβαια ανοικτό ένα παράθυρο για διαπραγμάτευση και επί των συντάξεων. Αυτή η συζήτηση όμως δεν θα γίνει σε καμία περίπτωση μέχρι τον Ιούνιο, καθώς αυτό που προέχει τώρα για την ελληνική πλευρά είναι να εξασφαλιστεί η ελάφρυνση του χρέους και η ολοκλήρωση του τρίτου μνημονίου.

Το να μην τεθεί καν θέμα επιμήκυνσης του μνημονίου αποτελεί σε αυτή τη φάση προτεραιότητα, καθώς η παράταση της αβεβαιότητας δεν συμφέρει ούτε πολιτικά ούτε σε οικονομικό επίπεδο.

2. Κατά δεύτερον να περιορίσει τις προσδοκίες όσον αφορά το τι θα μπορεί και τι δεν θα μπορεί να κάνει μια ελληνική κυβέρνηση μετά τις 20 Αυγούστου. Τη μεταμνημονιακή εποπτεία ο υπουργός Οικονομικών τη φαντάζεται ως εξής:

● Θα υπάρχει μεν ένα πρόγραμμα επιτήρησης με έως και τέσσερις επισκέψεις εκπροσώπων των θεσμών στην Αθήνα, αυτή όμως δεν θα θυμίζει σε καμία περίπτωση «αξιολόγηση» με προαπαιτούμενα κ.λπ.

● Προφανώς η Ελλάδα θα εξακολουθήσει να είναι υποχρεωμένη να εκπληρώνει τους δημοσιονομικούς της στόχους, αλλά, όσον αφορά τον τρόπο με τους οποίους θα τους επιτυγχάνει, θα μπορεί να έχει μεγαλύτερη ευχέρεια κινήσεων.

Αυτή η ερμηνεία Τσακαλώτου ενδεχομένως να αφήνει και ανοικτά αρκετά «παράθυρα» για τις συζητήσεις που μπορεί να γίνουν από το φθινόπωρο και ενόψει της κατάρτισης του προϋπολογισμού του 2019.

Σε κάθε περίπτωση το ποια ακριβώς θα είναι η μείωση των συντάξεων για κάθε συνταξιούχο χωριστά θα υπολογιστεί μεν από τώρα για να εκπληρωθεί το συγκεκριμένο προαπαιτούμενο, θα παραμείνει όμως ένα καλά κρυμμένο μυστικό μέχρι και τον Δεκέμβριο. Και αυτό διότι η κυβέρνηση θέλει να κρατήσει όλα τα χαρτιά στα χέρια της μέχρι την τελευταία στιγμή.

Είναι προφανές ότι δεν ειδοποιείς από τώρα έναν συνταξιούχο ότι θα του κόψεις 200 ευρώ τον μήνα αν έχεις πρόθεση είτε να κάνεις εκλογές το φθινόπωρο είτε να ανοίξεις θέμα «αντικατάστασης» του μέτρου στους πρώτους μήνες της μεταμνημονιακής εποχής.