Σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ), μέχρι τις 15 Οκτωβρίου, ο αριθμός των ασυνόδευτων παιδιών στη χώρα μας ανερχόταν στις 4.800. Ωστόσο, ο πραγματικός αριθμός των ασυνόδευτων ξεπερνά τις 5.500, όχι επειδή είναι λάθος τα στοιχεία, αλλά διότι τα στοιχεία που έχει το ΕΚΚΑ αφορούν μόνο σε παιδιά για τα οποία έχει πραγματοποιηθεί αίτημα στέγασης. Υπάρχουν, όμως, εκατοντάδες επιπλέον ασυνόδευτα παιδιά, για τα οποία δεν έχει γίνει ακόμα παραπομπή στέγασης.

Το τεράστιο πρόβλημα που έχει δημιουργηθεί, ειδικότερα από το 2015, είναι η έλλειψη κατάλληλων δομών φιλοξενίας για τους ασυνόδευτους ανήλικους. Εξαιτίας αυτής της έλλειψης, περισσότερα από 4.000 παιδιά βρίσκονται σε ακατάλληλες και άθλιες συνθήκες.

Πριν την προσφυγική «κρίση» το 2015, υπήρχαν στη χώρα μας περίπου 400 θέσεις φιλοξενίας για τα παιδιά αυτά. Λόγω του κατεπείγοντος, το 2016 και μόλις μέσα σε ένα χρόνο, η συνεργασία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες με κάποιες οργανώσεις, είχε σαν αποτέλεσμα να φτάσουμε τις 1.450 θέσεις.

Τον Αύγουστο του 2017, λόγω της συνεχούς πίεσης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη δημιουργία Διαχειριστικής Αρχής από την ελληνική Πολιτεία, επελέγη για το ρόλο αυτό το Υπουργείο Οικονομίας – ένα Υπουργείο που δεν έχει καμία σχέση με τη διαχείριση του προσφυγικού. Μέρος της διαχείρισης των ευρωπαϊκών κονδυλίων αφορούσε στη συνέχιση της δημιουργίας κατάλληλων δομών φιλοξενίας, με τη δέσμευση έως το 2018, ο αριθμός των θέσεων να φτάσει τις 2.000.

Από τη στιγμή που ανέλαβε το υπουργείο Οικονομίας μέσω του Ταμείου Ασύλου και Μετανάστευσης την χρηματοδότηση των δομών φιλοξενίας, στους πρώτους έξι μήνες οι θέσεις μειώθηκαν στο 50% και μόνο στα μέσα του 2019 πλησίασαν τις 1.000, με αποτέλεσμα να συνεχίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να χρηματοδοτεί διεθνείς οργανισμούς (όπως το πρόγραμμα στέγασης σε ξενοδοχεία του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης – ΔΟΜ).

Συνεπώς, οι δηλώσεις της Υφυπουργού ότι το προηγούμενο διάστημα δόθηκε βάρος κυρίως στη συνεργασία με Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, δεν ανταποκρίνονται στη πραγματικότητα, η οποία είναι ότι κανείς άλλος δεν ενδιαφέρθηκε να υποβάλει πρόταση για τη δημιουργία δομών φιλοξενίας.

Βασικός λόγος γι’ αυτό είναι ότι ο «Οδηγός Λειτουργίας των Δομών Φιλοξενίας για τα ασυνόδευτα παιδιά» δημιουργήθηκε από ένα Υπουργείο που δεν έχει σχέση με το μεταναστευτικό, χωρίς καμία διαβούλευση, ούτε με τους διεθνείς οργανισμούς, αλλά ούτε και με τις οργανώσεις, οι οποίες έχουν μεγάλη εμπειρία στις ιδιαιτερότητες των ασυνόδευτων παιδιών. Ο Οδηγός αυτός δεν ανταποκρίνεται στην ελληνική πραγματικότητα και σε πολλές περιπτώσεις κάνει ανέφικτη τη δημιουργία δομών.

Ένα απλό παράδειγμα: η ΜΕΤΑδραση, που έχει φτιάξει από το 2016 δύο δομές, μία στη Χίο και μία στη Σάμο, παλεύει μόνη της με τη βοήθεια ιδρυμάτων και άλλων φορέων, (όπως το Ίδρυμα Νιάρχος, η Γαλλική Πρεσβεία, η Βρετανική Πρεσβεία, το The Hellenic Initiative) για να συνεχιστεί η λειτουργία των δύο αυτών δομών.

Αυτό συμβαίνει επειδή, παρ’ όλο που πληρούνται όλα τα κριτήρια του Οδηγού, δεν πληροίται η αναχρονιστική διάταξη σύμφωνα με την οποία μία δομή φιλοξενίας πρέπει να επιλέξει αν θα δέχεται μόνο κορίτσια ή μόνο αγόρια ή παιδιά ορισμένης ηλικίας. Δηλαδή, εάν ένας φορέας θέλει να φτιάξει μια δομή για μωρά και παιδιά έως 6 ετών ή για παιδιά 13 με 16 ετών δεν μπορεί να χρηματοδοτηθεί από τους ευρωπαϊκούς πόρους που διαχειρίζεται η ελληνική πολιτεία. Έχουν υποβληθεί αλλεπάλληλες φορές προτάσεις για την αλλαγή του Οδηγού, όχι μόνο από τις οργανώσεις και τους διεθνείς οργανισμούς, αλλά και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η κατάσταση είναι κατεπείγουσα και απαιτείται η λήψη έκτακτων μέτρων και ευέλικτων ρυθμίσεων.

Η λειτουργία μιας δομής φιλοξενίας παιδιών συνεπάγεται τεράστια ευθύνη και πρέπει να αναγνωριστεί το βάρος και που έχουν αναλάβει και η συμβολή των οργανώσεων, παρά τις ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες: παράλογα κριτήρια, έλλειψη ξεκάθαρων κατευθυντήριων γραμμών όσον αφορά στα απαιτούμενα παραστατικά και πολύμηνες καθυστερήσεις στην καταβολή της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης.

Οι εξαγγελίες της Υφυπουργού βρίσκονται στη σωστή κατεύθυνση, όσον αφορά στην ενεργοποίηση των Δήμων για τη δημιουργία και λειτουργία δομών φιλοξενίας. Δεν πιστεύουμε όμως ότι οι Δήμοι θα μπορέσουν να τα καταφέρουν με το συγκεκριμένο Οδηγό σε ισχύ ως έχει, αλλά θα βρεθούν μπροστά στα ίδια αδιέξοδα.

Κατανομή ευθυνών

Αποδεικνύοντας ότι η ελληνική Πολιτεία είναι ικανή να διαχειριστεί τα ευρωπαϊκά κονδύλια και να κινηθεί ταχύτατα στη δημιουργία δομών φιλοξενίας, θα μπορέσουμε παράλληλα να ενισχύσουμε τη φωνή μας για την κατανομή των ευθυνών σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Γιατί, δεν είναι μόνο τα κονδύλια που σίγουρα απαιτούνται (ας μην μείνουμε σε αυτό), αλλά υπάρχουν και άλλα μέτρα που μπορεί να λάβει η ΕΕ, όπως η έναρξη εκ νέου ενός προγράμματος μετεγκατάστασης από την Ελλάδα προς άλλες χώρες και η διευκόλυνση των διαδικασιών οικογενειακής επανένωσης.

Σήμερα, το 35% των ασυνόδευτων παιδιών στην Ελλάδα είναι περιπτώσεις παιδιών που δικαιούνται οικογενειακή επανένωση με κάποιο συγγενή τους σε άλλη χώρα της Ευρώπης. Όμως, οι σχετικές διαδικασίες που επιβάλλονται στην Ελλάδα είναι εξαιρετικά περίπλοκες και χρονοβόρες, δημιουργώντας μία γραφειοκρατία άνευ προηγουμένου, εξαιτίας της οποίας μια επανένωση μπορεί να κρατήσει έως και δύο χρόνια.

Η ΜΕΤΑδραση προσπαθεί να ασκήσει πίεση με τα μέσα που διαθέτει, δημοσιεύοντας άρθρα σε ξένες εφημερίδες, ώστε να προωθήσει την ιδέα της προσωρινής μετεγκατάστασης ασυνόδευτων ανηλίκων και ανάληψης μέρους των διαδικασιών επανένωσης από τρίτες χώρες, κράτη – μέλη της ΕΕ, οι οποίες διαθέτουν δομές φιλοξενίας που παραμένουν άδειες!

Βεβαίως, είναι παράδοξο να απαιτούμε μια ισότιμη κατανομή του προσφυγικού πληθυσμού από όλες τις χώρες της Ε.Ε., όταν εμείς οι ίδιοι αρνούμαστε να δείξουμε αλληλεγγύη και να στηρίξουμε τις τοπικές κοινωνίες των νησιών. Σήμερα, ο προσφυγικός και μεταναστευτικός πληθυσμός που βρίσκεται στη χώρα μας κυμαίνεται μεταξύ 70.000 και 80.000. Είναι ένας αριθμός ο οποίος είναι σίγουρα διαχειρίσιμος στην ενδοχώρα.

Όμως στα νησιά το βάρος είναι δυσανάλογο και πρέπει να υπάρξει ένα μακρόπνοο σχέδιο ισότιμης κατανομής σε όλη την επικράτεια και μια έμπρακτη αλληλεγγύη προς τα νησιά, τα οποία εδώ και χρόνια – και πριν το 2015 – αποτελούν τα κύρια σημεία εισόδου των μεταναστευτικών ροών σε ευρωπαϊκό έδαφος. Συνεπώς, το μέτρο της ποσοστιαίας, ισότιμης κατανομής του πληθυσμού σε όλους Δήμους, βρίσκεται στη σωστή κατεύθυνση και ίσως οδηγήσει επιτέλους σε ένα μόνιμο μηχανισμό διαχείρισης της υποδοχής και ένταξης αυτού του πληθυσμού στη χώρα μας.

Πολλές τοπικές κοινωνίες, Έλληνες πολίτες, μαζί με την Κοινωνία των Πολιτών, έχουν συμβάλει τα μέγιστα στη διαχείριση του προσφυγικού, εκεί όπου η πολιτεία ήταν απούσα. Η Ελλάδα έχει δώσει ένα παγκόσμιο παράδειγμα ανθρωπισμού και αλληλεγγύης σε αυτούς τους ανθρώπους, σεβόμενη την ιστορία και τον πολιτισμό της.

Καθημερινά, στη ΜΕΤΑδραση βλέπουμε δεκάδες παραδείγματα πολιτών, οι οποίοι δείχνουν έμπρακτα τη θέλησή τους για προσφορά προς το συνάνθρωπο. Οι προσπάθειες αυτές πρέπει να αναγνωρίζονται και να επιβραβεύονται. Η έλλειψη έγκυρης ενημέρωσης και η προβολή μειοψηφικών, ακραίων απόψεων, δημιουργούν μία εικόνα που δεν είναι αντιπροσωπευτική της ελληνικής κοινωνίας, αλλά ούτε και του προσφυγικού και μεταναστευτικού πληθυσμού που βρίσκεται στη χώρα μας.

Επιπλέον επείγοντα ζητήματα

Το πρώτο βασικό ζήτημα, είναι ότι έρχεται ο Χειμώνας και πρέπει άμεσα να υπάρξει ένα σχέδιο αντιμετώπισης των προβλημάτων που θα δημιουργηθούν λόγω του καιρού, με στόχο την κάλυψη των βασικών αναγκών των ανθρώπων που βρίσκονται κυρίως στα νησιά, αλλά και στους καταυλισμούς στην ενδοχώρα.

Η ΜΕΤΑδραση πραγματοποιεί συνεχώς αποστολές ανθρωπιστικού υλικού. Ειδικά από τις αρχές του Φθινοπώρου, έχουμε εντείνει τις προσπάθειές μας να καλύψουμε τις ανάγκες για κουβέρτες και χειμωνιάτικα είδη, με συνεχή εκκλήσεις για τη συλλογή αυτών των ειδών.

Το δεύτερο ζήτημα που μας ανησυχεί, είναι αυτό της Επιτροπείας στην πράξη. Πρόκειται για μια δράση που ξεκίνησε στην Ελλάδα από τη ΜΕΤΑδραση και την οποία το 2018 αποφάσισε να αναλάβει εξ’ ολοκλήρου η Πολιτεία. Ωστόσο, μετά από 11 μήνες συνεργασίας, κατά τους οποίους προσπαθήσαμε να περάσουμε την τεχνογνωσία μας, το δυναμικό, τη μεθοδολογία και το σύστημα εκπαίδευσης των Επιτρόπων που έχουμε δημιουργήσει, δυστυχώς έχουν γίνει λίγα βήματα.

Μέσα από τη συνεργασία του Υπουργείου Εργασίας, της ΜΕΤΑδρασης και της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, διαπιστώσαμε ότι λόγω των περιορισμών που επιβάλλονται το πλαίσιο απασχόλησης στο Δημόσιο, οι Ειδικοί Επίτροποι δεν θα μπορούν να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στις ανάγκες προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων.

Θα ξεκινήσει εκ νέου το γνωστό «πινγκ πονγκ» ευθυνών, όπου οι Ειδικοί Επίτροποι, ακόμα κι αν έχουν τη θέληση να βοηθήσουν ουσιαστικά, θα έχουν τα χέρια τους δεμένα. Πολλά καινοτόμα βήματα που χτίσαμε τα τελευταία τέσσερα χρόνια στον τομέα της Επιτροπείας στην πράξη, ανησυχούμε ότι θα πέσουν στο κενό.

Η μακρόχρονη μεταβατική περίοδος έχει οδηγήσει σε μείωση του δυναμικού των Ειδικών Επιτρόπων μας στο 50%, με αποτέλεσμα την εξάντληση της ομάδας των Επιτρόπων, που προσπαθούν να βοηθήσουν πολύ περισσότερα παιδιά από αυτά που προβλέπονται. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι Ειδικοί Επίτροποι της ΜΕΤΑδρασης στα νησιά, όπου, από 20 παιδιά που προβλέπεται να αναλάβει ο καθένας, έχει αναλάβει περισσότερα από 100.

Με την επερχόμενη λήξη της δράσης της ΜΕΤΑδρασης, είναι πλέον ορατός ο κίνδυνος χιλιάδες παιδιά να βρεθούν, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, χωρίς Επίτροπο.

*Λώρα Παππά, πρόεδρος της ΜΕΤΑδρασης