Συνέντευξη στη Χρυσούλα Παπαϊωάννου

Η κουβέντα με τον Νίκο Μαστοράκη είναι σαν μια βόλτα πάνω σε ένα ποδήλατο. Ευχάριστη, ξεκούραστη, ανέμελη, απολαυστική, με καλά ζυγισμένες ορθοπεταλιές, και με μικρές εκπλήξεις στις αναπάντεχες στροφές του… λόγου, όταν αυτός σκοντάφτει σε ζητήματα πολιτικής, ουσίας και ζωής.

Συνέντευξη στη Χρυσούλα Παπαϊωάννου

Η κουβέντα με τον Νίκο Μαστοράκη είναι σαν μια βόλτα πάνω σε ένα ποδήλατο. Ευχάριστη, ξεκούραστη, ανέμελη, απολαυστική, με καλά ζυγισμένες ορθοπεταλιές, και με μικρές εκπλήξεις στις αναπάντεχες στροφές του… λόγου, όταν αυτός σκοντάφτει σε ζητήματα πολιτικής, ουσίας και ζωής. «Παρέα» με ένα καφεδάκι και πολλά τσιγάρα, ο σκηνοθέτης, που κάνει το ελληνικό θέατρο ακόμα πιο ενδιαφέρον, είναι διαυγής, σαφής και μεστός. Η ίδια η παράσταση που δίνει και την αφορμή για αυτήν τη συνέντευξη είναι, άλλωστε, και μια εκπαίδευση σε ζητήματα χειραγώγησης του λόγου. Οι «Νεφέλες» του Αριστοφάνη (Εθνικό Θέατρο, πρεμιέρα στις 13 και 14 Ιουλίου στην Επίδαυρο) ταξιδεύουν αυτόν τον καιρό τον Νίκο Μαστοράκη σε… ουρανούς, αρχαία κείμενα, χρέη και σωκρατικές φιλοσοφίες…

Σε τι διάθεση σας βρίσκω;

Μάλλον θα πρέπει να ρωτήσουμε καμιά χαρτορίχτρα ή κανένα μέντιουμ. Είμαι σε μια διάθεση που δεν καταλαβαίνω τι είναι ακριβώς. Από τη μια μεριά, η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, από την άλλη, η εντατικοποίηση των προβών…

Μπορείτε ή, μάλλον, καταφέρνετε να κλείσετε τα αυτιά στις σειρήνες της γενικότερης κατάστασης και να απομονωθείτε στις πρόβες και τη δουλειά σας;

Αν η ερώτηση είναι αν έχω τη δυνατότητα να το κάνω, φυσικά και μπορώ. Αλλά δεν θέλω. Είμαι μέσα στο μάτι του κυκλώνα, όπως όλοι. Και δεν θέλω να είμαι απέξω.

Επιλέξατε ένα κείμενο που ταιριάζει απόλυτα με την εποχή. Ο Στρεψιάδης είναι πνιγμένος στα χρέη, από τη μια γιατί η γυναίκα του είναι μια λουσού της μεγαλοαστικής τάξης και από την άλλη γιατί ο γιος του κάνει έκλυτο βίο. Θυμίζει λίγο… Ελλάδα και πάρτι με δανεικά λεφτά…

Βέβαια. Αυτό, όμως, είναι το επιφανειακό θέμα του έργου. Η πραγματική ουσία είναι η αντίδραση στις νέες ιδέες. Νομίζω, μάλιστα, ότι αυτό είναι πιο επίκαιρο από το θέμα των χρεών και των δανείων, τα οποία είναι συγγενικά φαινόμενα. Το έργο είναι γραμμένο μέσα στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Έχουν περάσει 1-2 χρόνια από τον μεγάλο λιμό της Αθήνας, κατά τον οποίο έχει πεθάνει ακόμα και ο Περικλής. Όλα βαίνουν κατά διαόλου και έρχεται ο Αριστοφάνης να πει ότι ο καθένας πρέπει να αναλογιστεί τις ευθύνες του γιατί έχουμε αφήσει σε υπερβολικό βαθμό την πόλη στα χέρια των νέων ιδεολογιών, που εκείνη την εποχή εξέφραζαν ο Σωκράτης και οι σοφιστές.

Σήμερα φοβόμαστε τις νέες ιδέες, ενδεχομένως αυτές που προέρχονται από την Αριστερά; Και πόσο τελικά έχει ανάγκη η Ελλάδα από νέες ιδέες;

Αναμφισβήτητα η Ελλάδα χρειάζεται νέες ιδέες. Εγώ δεν θα το προσδιόριζα τόσο πολιτικά. Καταλαβαίνω το αίτημά σας να απαντήσω σε κάτι άμεσο και τωρινό, αλλά κατά τη γνώμη μου, όσον αφορά το θέμα του πολιτισμού, αυτός δεν είναι ανεξάρτητος ούτε από την κοινωνική μας ζωή ούτε από την πολιτική. Από τότε που υπήρξε η σύγχρονη Ελλάδα, υπάρχει η αντιπαράθεση παράδοσης και νεωτερισμού. Οι «Νεφέλες» είναι καθαρά ένα έργο ιδεών που θίγει και τον τρόπο με τον οποίο αυτές εκφράζονται. Ο Αριστοφάνης, ως συντηρητικός βέβαια συγγραφέας, υποστηρίζει ότι οι νέες ιδέες είναι ολέθριες. Κατηγορώντας συλλήβδην τους σοφιστές και τον Σωκράτη, που, αν μη τι άλλο, δεν είχαν καμία σχέση. Γενικά μιλώντας, οι νέες ιδέες χρειάζονται. Ίσως, όμως, δεν πρέπει να είμαστε τόσο ακραίοι. Έχουμε ξεχάσει να κάνουμε διάλογο με τηνπαράδοση.

Είναι λίγο σαν να έχουμε απορρίψει ως χώρα την ιστορία μας, τις βάσεις, τις παραδόσεις;

Είναι γεγονός. Πείτε μου πού υπάρχει η δημοτική μας μουσική, εκτός από τα μουσεία; Ή το ρεμπέτικο που ήταν ένα καθαρά αστικό μουσικό ιδίωμα; Πουθενά. Έχουμε τα ρεμπετάδικα ή τα κλαρίνα που λέμε, αλλά αυτό δεν είναι συνδιαλλαγή. Από την άλλη, υπάρχει μια «μοντερνιτέ», που τις περισσότερες φορές δεν βασίζεται σε τίποτα ελληνικό. Εμείς κάνουμε τεράστια άλματα στο κενό. Υπάρχουν δύο όχθες, υπολογίζουμε με το μάτι την απόσταση, παίρνουμε φόρα και πηδάμε. Δεν γίνεται έτσι. Πρέπει να υπάρξει μια γέφυρα.

Στο φετινό θεατρικό καλοκαίρι, πάντως, κυριαρχεί η κωμωδία, και τα αριστοφανικά έργα έχουν την τιμητική τους. Ήταν αυτό, λέτε, μια λύση – σιγουριά, σε μια δύσκολη για το θεατή οικονομική συγκυρία, όπου η κωμωδία μπορεί να εξασφαλίσει ένα καλό ταμείο;

Ενδεχομένως ισχύει αυτό. Είμαι, όμως, κάθετα αντίθετος. Είχα αποφασίσει να σκηνοθετήσω τις «Νεφέλες» πολύ πριν εκδηλωθεί η… κωμωδιολαγνεία του καλοκαιριού, και μάλιστα με έναν τρόπο όχι αμιγώς κωμικό. Θεωρώ ότι δύσκολες εποχές σαν τη σημερινή χρειάζονται το επί της ουσίας θέατρο. Πιστεύω στο πολιτικό θέατρο, όσο κι αν κάποιοι το απεχθάνονται.

Λέμε πλέον πολύ συχνά, ή θέλουμε να ελπίζουμε, ότι σε εποχές κρίσης η τέχνη ανθίζει. Μήπως, όμως, τελικά ο πολιτισμός χωρίς τον… οβολό θα φτωχύνει;

Δεν το πιστεύω. Η τέχνη πρέπει να επαναπροσδιοριστεί μέσα σε μια κοινωνία φτωχή. Δεν είναι δυνατόν να ζητάμε λεφτά τη στιγμή που υπάρχουν άνθρωποι στον δρόμο που πεινάνε. Δεν έχω στο μυαλό μου μόνο την προσαρμογή της τιμής του εισιτηρίου, αλλά και την προσαρμογή της επιθυμίας του κάθε καλλιτέχνη στη μη σπατάλη. Καλό θέατρο δεν σημαίνει ότι πρέπει να κάνουμε επί σκηνής τον Πύργο της Βαβέλ. Το θέατρο είναι λόγος και σώμα. Όλα τα άλλα, όπως για παράδειγμα τα σκηνικά, μπορούν να εξαφανιστούν.

Με αυτό το σκεπτικό στήσατε τη δική σας παράσταση; Θα δούμε μινιμαλισμό στα σκηνικά;

Εντελώς. Θα είναι τόσο μινιμαλιστικά και τόσο συνειδητά φτωχά, που είναι σαν να λέω «να, κοιτάξτε, αυτό συμβαίνει γύρω μας».  Είναι φτιαγμένα από το πιο φτηνό υλικό που κυκλοφορεί στην αγορά.

Δεν μπορώ να αποφύγω έναν ακόμα παραλληλισμό επικαιρότητας. Ο Στρεψιάδης, για να υπερασπιστεί τον εαυτό του απέναντι στα χρέη, κάθεται στα θρανία των Σοφιστών. Η Ελλάδα, αντίστοιχα, έχει κάτσει στα θρανία του… ΔΝΤ.

Υπάρχει, όμως, μια τεράστια διαφορά. Ο Στρεψιάδης πηγαίνει στους Σοφιστές για να μάθει πώς θα επιβληθεί στους δανειστές του μέσω της επιβολής του λόγου. Σε εμάς σήμερα συμβαίνει το αντίθετο. Οι δανειστές μας έχουν τόσο ισχυρό λόγο, που αναγκαζόμαστε τις περισσότερες φορές να παραμένουμε βουβοί. Δεν είναι τυχαίο το ότι φτάσαμε σε δύο μνημόνια χωρίς να έχουμε αρθρώσει λόγο αντίστασης. Ο πολιτικός λόγος ήταν βουβός, ακυρώθηκε ενώπιον του ισχυρού λόγου του ΔΝΤ.

Είστε αισιόδοξος με τα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα;

Όχι. Γιατί να είμαι; Είναι τραγικό το ότι περάσαμε δύο μνημόνια και δύο εκλογές για να φτάσουμε σε αυτό που ήμαστε και πριν. Δηλαδή σε μια συγκυβέρνηση Νέας Δημοκρατίας – ΠΑΣΟΚ.

Την άνοδο της Αριστεράς την αντιμετωπίζετε με ικανοποίηση ή είστε από αυτούς που τη βλέπουν ως μια συγκυρία, ευτυχή μεν, αλλά που προέκυψε από τη διάλυση ενός κράτους και ενός πολιτικού συστήματος;

Η χώρα είναι διαλυμένη έτσι κι αλλιώς. Μάλλον, για να πω τη μαύρη αλήθεια, ποτέ δεν υπήρξε συγκροτημένο κράτος με αστικές δομές. Και αυτό είναι που μας ταλανίζει. Κατά ένα μέρος είναι σωστό αυτό που απαιτούν οι Ευρωπαίοι, να χτίσουμε αστικές δομές για να μπορεί να λειτουργήσει το κράτος ερήμην οποιασδήποτε κυβέρνησης, είτε είναι αριστερή είτε δεξιά. Την άνοδο της Αριστεράς τη βλέπω σαν ένα ευχάριστο ξάφνιασμα, αλλά είμαι και πολύ σκεπτικός απέναντι στο πρόσωπο του Αλέξη Τσίπρα αφενός και αφετέρου στην πολυμέρεια των απόψεων που επικρατούν στον ΣΥΡΙΖΑ.

Ο Έλληνας είναι τελικά ρατσιστής; Αν η απάντηση βρίσκεται στο ποσοστό της Χρυσής Αυγής, τότε είναι μάλλον θετική…

Το ποσοστό ήταν τρομακτικό. Ναι, είμαστε ρατσιστές. Το βλέπω στην καθημερινότητα: αυτά που ακούω στο σούπερ-μάρκετ ή στο ταξί και σε ό,τι πιάνει το αυτί μου περπατώντας στον δρόμο. Ανέκαθεν ήμαστε ρατσιστές. Μην ξεχνάμε το αρχαίο «πας μη Έλλην, βάρβαρος». Και μην ξεχνάμε το πώς έχουν αντιμετωπιστεί οι μειονότητες στη Βόρεια Ελλάδα

Μετά τις «Νεφέλες» τι ετοιμάζετε;

Θα κάνω μια ακραιφνώς πολιτική παράσταση στο «Ακροπόλ», την «Αγία Ιωάννα των Σφαγείων» του Μπέρτολτ Μπρέχτ. Πιο πολιτικό και σημερινό έργο από αυτό δεν γίνεται. Και έπειτα, θα ανεβάσω στο ΚΘΒΕ το βιβλίο «Ο γύρος του θανάτου» του Θωμά Κροβίνη (σ.σ.: Βραβείο Μυθιστορήματος στα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας 2011), το οποίο ασχολείται με ένα επίσης επικίνδυνο και κομβικό γεγονός στην ιστορία της Θεσσαλονίκης, τον Δράκο του Σέιχ Σου.

Ξέρω ότι σας αρέσουν πολύ τα ταξίδια. Ετοιμάζετε προσεχώς… διαφυγή;

Και τώρα ταξιδεύω. Αισθάνομαι τη ζωή μου σαν ένα ταξίδι. Δεν μπορώ να τη δω διαφορετικά. Ήρθα σε αυτόν τον κόσμο, θα κάνω μια βόλτα και θα φύγω.

Οι «Νεφέλες» και ο Αριστοφάνης πού σας ταξιδεύουν;

Σε πολλά μέρη. Καταρχάς, οι Νεφέλες με πάνε στον ουρανό. Ξαναταξίδεψα στον κόσμο των αρχαίων κειμένων. Προετοιμάζοντας εδώ και ενάμιση χρόνο την παράσταση, ξαναδιάβασα σχεδόν όλο τον Πλάτωνα, τον Ξενοφώντα – που ήταν μαθητής του Σωκράτη. Θυμήθηκα πράγματα που είχα ξεχάσει ή είχα διαβάσει σε νεαρότερη ηλικία λάθος. Κατάλαβα, πάλι, ότι οι αρχαίοι Έλληνες τα έχουν πει όλα.