Την ώρα που η πολιτική σκέψη της εποχής μας απαρχαιώνεται ραγδαία, η αρχαιολογική σκέψη κάποτε αποδεικνύεται απρόσμενα και ουσιωδέστατα πολιτική.

Tο βιβλίο του Θεόδωρου Γ. Γιαννόπουλου, Πόθεν και πότε οι Έλληνες, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2013, είναι μια μελέτη-κατόρθωμα που συνδυάζει την συνθετική και αναθεωρητική τόλμη με την πιο πλατιά εποπτεία του αντικειμένου της. Για τον σκοπό αυτόν, επιστρατεύονται τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους όπως η προϊστορική αρχαιολογία, η ιστορικοσυγκριτική γλωσσολογία και η σύγχρονη γενετική.

Ο Γιαννόπουλος αφού επί πεντακόσιες τόσες σελίδες οδηγεί μεθοδικά ad absurdum τις κρατούσες μέχρι σήμερα αντιλήψεις για την έλευση των Ελλήνων στην 2η ή, το απώτερο, την 3η χιλιετία π.Χ., κι αφού δείχνει ότι οι λαοί που ομιλούν τις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες έχουν ρίζες στις τωρινές τους χώρες που πρέπει να αναζητηθούν ήδη στην ανώτερη παλαιολιθική περίοδο, σημειώνει τα εξής συναρπαστικά. Παραθέτω μερικές παραγράφους από τις σελίδες 533-534.

«Οι παλαιολιθικές απαρχές του πολιτισμού στις διάφορες περιοχές της Ευρώπης προσφέρουν ερμηνευτικό έδαφος και για τις βαθιές πολιτιστικές διαφορές μεταξύ τους. Ως ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μπορεί εδώ να αναφερθεί το βαθύ χάσμα μεταξύ του μεσογειακού και του γερμανόφωνου κόσμου. Η πολιτιστική αυτή ασυμβατότητα –για όσους τουλάχιστον μπορούν να τη διακρίνουν απροκατάληπτα πίσω από το σύγχρονο προπέτασμα του “κοινού ευρωπαϊκού πολιτισμού”, καθώς και τον συνήθη στην εποχή μας διαπολιτισμικό “εγκυκλοπαιδισμό”– καθίσταται μάλλον ευεξήγητη υπό το φως της παλαιολιθικής συνέχειας. Αν, δηλαδή, ο πρωτογερμανικός πληθυσμιακός και γλωσσικός κορμός διαμορφώθηκε κατά την Ανώτερη Παλαιολιθική (περ. 40.000 – 10.000 π.Χ., διάστημα που συνιστά τα 3/4 της προϊστορικής και ιστορικής του διαδρομής), τότε η έντονη απόκλιση που ώς σήμερα εμφανίζει ο γερμανόφωνος κόσμος στο πεδίο της πολιτιστικής ανθρωπολογίας ανάγεται ίσως στην μακρά του “ζύμωση” με τις ημιπαγετωνικές συνθήκες (πιθανώς και με την παλαιοανθρωπολογική διαφοροποίηση) που χαρακτήριζε εκείνη την εποχή την κεντροβόρειο Ευρώπη. Σ’ ένα τελείως διαφορετικό περιβάλλον λάμβανε χώρα την ίδια περίοδο η πολιτιστική συγκρότηση στις νοτιότερες ευρωπαϊκές περιοχές (π.χ. πρωτοελληνική και πρωτοϊταλική). Η τεράστια χρονική διάρκεια των ανεξάρτητων αυτών εξελικτικών διαδικασιών συνετέλεσε, κατά συνέπεια, στην διαμόρφωση διακριτών και συμπαγών πολιτιστικών καταβολών.

Εκτός αυτού, κάποια σύγχρονα δεδομένα που χαρακτηρίζουν περιοχές του δυτικού κόσμου, όπως π.χ. οι χαμηλοί δείκτες ιδιοκατοίκησης και η διαρκής εργασιακή κινητικότητα ως αποτέλεσμα της προηγμένης πλέον τεχνολογίας των μεταφορών, μοιάζουν να αντανακλούν ένα πολιτιστικό υπόβαθρο στο οποίο παραμένουν ακόμη ζωντανά στοιχεία του κυνηγετικού-τροφοσυλλεκτικού τρόπου ζωής της Παλαιολιθικής. Μια τέτοια ερμηνεία εναρμονίζεται με τα αρχαιολογικά και γενετικά στοιχεία που, όπως είδαμε, υποδηλώνουν την ομαλή μετάβαση (χωρίς μεγάλες πληθυσμιακές αλλαγές) από την Μεσολιθική στην Νεολιθική Εποχή στην βορείως των Άλπεων ηπειρωτική Ευρώπη. Αντιλαμβάνεται επομένως κανείς ότι οι πολιτιστικές αποκλίσεις στα διάφορα σημεία της ευρωπαϊκής ηπείρου είναι μια πραγματικότητα με πολύ βαθιές ρίζες στον χρόνο.

Μια πραγματικότητα που φαινόμενα και εξελίξεις της εποχής μας όπως, π.χ., η ρομαντική ιδέα της ευρωπαϊκής και της ήδη υπό κρίσιν νομισματικής ενοποίησης ή ο διεθνισμός (δηλαδή η γενικευτική ισχύς) που διεκδικούν οι κύριες πολιτικές θεωρίες δείχνουν ότι δεν λαμβάνεται επαρκώς υπ’ όψιν.»

Και ο συγγραφέας προσθέτει:

«Θα μπορούσε, μάλιστα, να υποστηριχθεί ότι φαινόμενα των τελευταίων μόλις 2000-2500 ετών, όπως ο αρχαίος ελληνορωμαϊκός πολιτισμός και ο χριστιανισμός, έχουν υπερεκτιμηθεί ως προς την επίδρασή τους στην διαμόρφωση της πολιτιστικής φυσιογνωμίας των σύγχρονων ευρωπαϊκών λαών, κυρίως της κεντρικής και δυτικής Ευρώπης. Υπ’ αυτό το πρίσμα (και όχι μόνον εκ του αποτελέσματος) αντιλαμβάνεται ίσως κανείς τον μάλλον ασύνετο χαρακτήρα εγχειρημάτων όπως, π.χ., αυτό της άκριτης και ιδεολογικοποιημένης μεταφύτευσης κεντροευρωπαϊκών πολιτικών θεωριών και μορφών κρατικής συγκρότησης σε ένα ακόμη ελληνικό πολιτιστικό υπόστρωμα, η οποία έλαβε χώρα τον 19ο αιώνα στην Ελλάδα και συνεχίζεται, φυσικά, ως σήμερα. Πρόκειται για τη γνωστή επιλογή του “φράκου” έναντι της “φουστανέλας”, η οποία έγινε στο πλαίσιο ενός ατυχούς ψευτοδιλήμματος. Και τούτο διότι παραβλέπεται ότι τόσο η “φουστανέλα” όσο και το “φράκο” συνιστούν για την Ελλάδα εντελώς πρόσφατες ιστορικά επιρροές (δηλαδή υπερστρώματα) από σφαίρες (αλταϊκή κεντρική Ασία και βορείως των Άλπεων κεντρική και δυτική Ευρώπη), με τις οποίες ο ελληνικός κόσμος στο μεγαλύτερο διάστημα της ιστορικής και προϊστορικής του διαδρομής δεν είχε σχεδόν καμία ιδιαίτερη επαφή ή σχέση».

Αυτό που εντέλει λέει ο Γιαννόπουλος είναι ότι τωρινός μας πολιτισμός, όπως διαμορφώθηκε στους ιστορικούς χρόνους, είναι απλώς η εμφανής, η επιπλέουσα κορυφή ενός γιγάντιου παγόβουνου, που η κυρίως και πολλαπλάσια στο μεγεθός της μάζα του είναι καταβυθισμένη στο απώτατο προϊστορικό και προνεολιθικό μας παρελθόν. Οι θέσεις του συμπίπτουν νομίζω με εκείνη την παλιά εικασία του Μπρωντέλ για την ύπαρξη σε κάθε πολιτισμό ενός σκληρού και άκρως δυσμετάβλητου πυρήνα. Εξού και η κριτική που ο Γιαννόπουλος ασκεί στον “μεταναστευτισμό” που καλά κρατεί ακόμη στις αρχαιογνωστικές και ιστορικές μας επιστήμες, και έχει το ιδεολογικό ομόλογό του στους ποικίλους τωρινούς διεθνισμούς και κοσμοπολιτισμούς.

Οι πολιτισμοί προφανώς αλλάζουν, περισσότερο όμως μέσω των ιδεών που εισάγουν και κατά τις ανάγκες τους αφομοιώνουν και τροποποιούν, και λιγότερο μέσω της αμιγούς μετανάστευσης, ο ιστορικός ρόλος της οποίας είναι υπερτιμημένος. Τα πορίσματα των πρόσφατων γενετικών ερευνών επιρρωνύουν αυτή τη θέωρηση.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Σικελικό Ειδύλλιο

Βιβλίο: Εργαστήριον η Ελλάς

Βιβλίο: Ένας ντεντέκτιβ με φτερά Αγγέλου