Η Ρωσική Ομοσπονδία είναι κορυφαία χώρα παραγωγής, κατανάλωσης και εξαγωγής ενέργειας, ιδιαίτερα πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Συγκεκριμένα, είναι η τρίτη μεγαλύτερη παραγωγός χώρα πετρελαίου στον κόσμο, μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Σαουδική Αραβία. Το 2020 παρήγε κατά μέσον όρο 10,5 εκατ. βαρέλια υγρών καυσίμων την ημέρα. Την ίδια χρονιά, μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες, ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη παραγωγός χώρα φυσικού αερίου, παράγοντας περίπου 22,5 τρισ. κυβικά πόδια (Tcf).

Κεντρικός οικονομικός ρόλος

Τον Ιούνιο του 2020, η ρωσική κυβέρνηση ενέκρινε την ενεργειακή της στρατηγική έως το 2035, η οποία επιδιώκει να διαφοροποιήσει τις εξαγωγές ενέργειας, να εκσυγχρονίσει την ενεργειακή υποδομή της χώρας, να αυξήσει την εθνική ανταγωνιστικότητα και να αναπτύξει μεγαλύτερη τεχνολογική καινοτομία και ψηφιοποίηση στο ενεργειακό της σύστημα.¹

Η ενεργειακή στρατηγική έως το 2035 δίνει προτεραιότητα στην αύξηση των εξαγωγών ενέργειας, στην αύξηση των εσόδων και στην επέκταση της υποδομής φυσικού αερίου, ιδιαίτερα της ανατολικής Σιβηρίας και των ανατολικών περιοχών, προκειμένου να εξασφαλιστεί η ανθεκτικότητα του ενεργειακού συστήματος της χώρας.

Η ιεράρχηση των εξαγωγών και των εσόδων είναι ενδεικτική του κεντρικού ρόλου που διαδραματίζουν οι υδρογονάνθρακες για τη ρωσική κυβέρνηση. Τα έσοδα από το αργό πετρέλαιο και το φυσικό αέριο αποτελούσαν περίπου το 43%, κατά μέσο όρο, των συνολικών ετήσιων εσόδων της Ρωσίας, από το 2011 έως και το 2020.² Το ποσοστό αυτό περιλαμβάνει τα έσοδα από τις εξαγωγές και τους φόρους, που εισέπραξε η ρωσική κυβέρνηση από την παραγωγή και τις πωλήσεις πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Η Ρωσία χρησιμοποιεί τους τεράστιους ενεργειακούς πόρους της προκειμένου να εξασφαλίσει κρατικά έσοδα και να ασκήσει γεωπολιτική επιρροή στο ευρύτερο περιφερειακό επίπεδο και ειδικά στην Ευρώπη, που είναι η κύρια αγορά των ρωσικών υδρογονανθράκων και κατ’ επέκταση είναι η κύρια πηγή εσόδων της Ρωσίας. Προκειμένου να διατηρήσει τη θέση του κυρίαρχου προμηθευτή φυσικού αερίου της Ευρώπης, επιδίωξε να αναπτύξει πολλαπλές διαδρομές αγωγών, που μειώνουν την εξάρτηση από χώρες διέλευσης, όπως η Ουκρανία, και ικανοποιούν τις ανάγκες των περιφερειακών αγορών ενέργειας.

Από τον Απρίλιο του 2020 η Ρωσία συντονίζει ενεργά την παραγωγή πετρελαίου με έναν αριθμό χωρών μελών του OPEC και άλλων εννέα ανεξάρτητων πετρελαιοπαραγωγών χωρών (Αζερμπαϊτζάν, Μπαχρέιν, Μπρουνέι, Καζακστάν, Μαλαισία, Μεξικό, Ομάν, Σουδάν και Νότιο Σουδάν), γνωστό ως πετρελαϊκό καρτέλ OPEC+, με στόχο τον περιορισμό της παραγωγής αργού πετρελαίου ως απάντηση στη ραγδαία μείωση της ζήτησης που προέκυψε λόγω της πανδημίας της Covid-19.³

Στις 18 Ιουλίου 2021 ο OPEC+ συμφώνησε αφενός να ξεκινήσει την αύξηση των ποσοστών παραγωγής των χωρών-μελών του, από τον Αύγουστο του 2021, κατά 400.000 βαρέλια την ημέρα και σταδιακά μέχρι τέλος του έτους κατά 2 εκατ. βαρέλια, αφετέρου να παρατείνει τη συνολική διαχείριση της διάθεσης του πετρελαίου μέχρι το τέλος του 2022.

Η εν λόγω συμφωνία είχε αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγής της Ρωσίας κατά 100.000 βαρέλια ημερησίως, αρχής γενομένης από τον Αύγουστο του 2021, και από 11 εκατ. βαρέλια την ημέρα σε 11,5 εκατ. από τον Μάιο του 2022 (επίπεδα παραγωγής που είχε πριν από την κρίση του κορωνοϊού).⁴

Σύμφωνα με τα παραπάνω, μετά τον Μάιο του 2022 αναμένεται να επέλθει μια σχετική μείωση στην τιμή του πετρελαίου. Βέβαια, η ενεργειακή ασφάλεια ορίζεται ως «η αδιάκοπη διαθεσιμότητα ενεργειακών πηγών σε προσιτή τιμή». Επομένως γίνεται αντιληπτό ότι ένας αριθμός αστάθμητων παραγόντων, όπως για παράδειγμα οι επερχόμενες εξελίξεις στη ρωσο-ουκρανική κρίση, θα μπορούσαν να επιδεινώσουν περαιτέρω την παγκόσμια κατάσταση ασφαλείας και να προκαλέσουν μεγαλύτερη αύξηση των τιμών των υδρογονανθράκων.

Πετρέλαιο

Αποθέματα: Σύμφωνα με το «Oil & Gas Journal», τον Ιανουάριο του 2021 τα αποδεδειγμένα αποθέματα πετρελαίου της Ρωσίας ανερχόταν σε 80 δισ. βαρέλια.

Παραγωγή: Το 2020 η παραγωγή πετρελαίου ανερχόταν σε 10,5 εκατ. βαρέλια ημερησίως, ενώ η εγχώρια κατανάλωση έφθανε τα 3,4 εκατ. βαρέλια ανά ημέρα. Τα τελευταία χρόνια έχει επιδιωχθεί η ανάπτυξη αναξιοποίητων πεδίων, τα οποία, βραχυπρόθεσμα, αναμένεται να δώσουν ώθηση στην παραγωγή του ρωσικού αργού πετρελαίου.

Ωστόσο, εκτιμάται ότι η μείωση της παραγωγής από τα πιο πλούσια κοιτάσματα, κυρίως της δυτικής Σιβηρίας, της μεγαλύτερης πετρελαιοπαραγωγού περιοχής της Ρωσίας, μπορεί να έχει αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής αργού πετρελαίου μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 2020. Οι ρωσικές εταιρείες πετρελαίου επιδιώκουν να αυξήσουν τις γεωτρήσεις και να μετριάσουν μέρος της μείωσης της παραγωγής, όμως μακροπρόθεσμα θεωρείται απίθανο να αντιστρέψουν τη μείωση παραγωγής.

Διύλιση: Σύμφωνα με το «Oil & Gas Journal», τον Ιανουάριο του 2021 η ικανότητα διύλισης αργού πετρελαίου της Ρωσίας, σε περισσότερα από 25 διυλιστήρια, ανερχόταν σε 5,5 εκατ. βαρέλια ανά ημέρα.

Εξαγωγές: Το 2020 η Ρωσία εξήγε σχεδόν 5 εκατ. βαρέλια αργού πετρελαίου ημερησίως. Το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών (48%) κατευθύνθηκε σε ευρωπαϊκές χώρες, ιδιαίτερα στη Γερμανία (11%), την Ολλανδία (11%) και την Πολωνία (7%). Η Ασία και η Ωκεανία αντιπροσώπευαν το 42% των συνολικών εξαγωγών (Κίνα 31%, Νότια Κορέα 6%), ενώ περίπου το 1% κατευθύνθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Φυσικό αέριο

Η Ρωσία είναι παραδοσιακά ο κύριος προμηθευτής φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέσω δικτύου αγωγών. Το 2020 η Ευρώπη εισήγαγε το 72% της συνολικής ποσότητας φυσικού αερίου που εξήγαγε η Ρωσία (Γερμανία 16%, Ιταλία 12%, Γαλλία 8%, Τουρκία 6%, Ολλανδία 5%, Αυστρία 5%, Πολωνία 4%, Ηνωμένο Βασίλειο 4%, κ.λπ.). Ωστόσο στοχεύει να καταστεί παγκόσμιος προμηθευτής φυσικού αερίου.

Όπως προαναφέρθηκε, το 2020 ενέκρινε την ενεργειακή στρατηγική έως το 2035, η οποία, μεταξύ άλλων, δίνει προτεραιότητα στην ανάπτυξη και διαφοροποίηση των εξαγωγών ενέργειας και επιδιώκει να αυξήσει σημαντικά τις επενδύσεις σε υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG), κυρίως στην περιοχή της Αρκτικής. Ειδικά για το φυσικό αέριο η στρατηγική στοχεύει να αυξήσει τις εξαγωγές LNG σε περίπου 4,5 – 4,9 Tcf ετησίως έως το 2024 και σε περίπου 8,3 – 9,6 Tcf ετησίως έως το 2035.⁵

Αποθέματα: Σύμφωνα με το «Oil & Gas Journal», την 1η Ιανουαρίου 2021 η Ρωσία είχε 1.688 Tcf φυσικού αερίου, τα μεγαλύτερα αποθέματα στον κόσμο.

Παραγωγή: Το 2020 παρήγαγε περίπου 22,5 Tcf φυσικού αερίου και κατανάλωσε 16,3 Tcf. Μια σειρά από πρόσφατες ανακαλύψεις φυσικού αερίου στην περιοχή της Αρκτικής της Ρωσίας, ιδιαίτερα στη Χερσόνησο Γιαμάλ (βορειοδυτική Σιβηρία) και τον Κόλπο Ομπ (Αρκτικός Ωκεανός στη βόρεια Σιβηρία), ενδέχεται να αυξήσουν σημαντικά την παραγωγή φυσικού αερίου την επόμενη δεκαετία.

Το 2018 η Novatek, δεύτερη μεγαλύτερη εταιρεία παραγωγής φυσικού αερίου της Ρωσίας, ανακοίνωσε την ανακάλυψη του κοιτάσματος North Obskoye, που βρίσκεται στον Κόλπο Ομπ και υπολογίζεται σε περισσότερα από 11,3 Tcf φυσικού αερίου. Τον Μάιο του 2020 η Gazprom υπολόγισε ότι το κοίτασμα 75 Let Pobedy (75 Χρόνια Νίκης), στη Χερσόνησο Γιαμάλ, διέθετε περισσότερα από 7,1 Tcf συνολικά ανακτήσιμα αποθέματα φυσικού αερίου. Και οι δύο ανακαλύψεις αναμένεται να αυξήσουν σημαντικά την παραγωγή φυσικού αερίου της Ρωσίας.⁶

Αγωγός Nord Stream 2: Τον Σεπτέμβριο του 2021 η Gazprom ολοκλήρωσε την κατασκευή του υπεράκτιου αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 2 (NS2), ο οποίος διασχίζει τη Βαλτική Θάλασσα από το ρωσικό λιμάνι Ουστ – Λούγκα έως το Γκράιφσβαλντ της βορειοανατολικής Γερμανίας. Ο NS2, που ανήκει εξ ολοκλήρου στη Gazprom και κόστισε περίπου 10 δισ. δολάρια, αναμένεται να έχει ετήσια παροχή περίπου 1,9 Tcf (τρισ. κυβικά πόδια), ίση με την παροχή του NS1 (λειτουργεί από το 2011).

Διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ και πολλά μέλη του Κογκρέσου αντιτάχθηκαν στον Nord Stream 2 εξαιτίας της ευρωπαϊκής εξάρτησης από τη ρωσική ενέργεια, αλλά και την απειλή που συνιστά η Ρωσία για την Ουκρανία. Στα τέλη του 2019 η επιβολή αμερικανικών κυρώσεων για τον Nord Stream 2 καθυστέρησε την κατασκευή του αγωγού κατά έναν χρόνο.

Πριν τεθεί σε λειτουργία, ο αγωγός θα πρέπει να λάβει πιστοποίηση από τις γερμανικές ρυθμιστικές αρχές. Εκτιμάται ότι ο αγωγός φυσικού αερίου Nord Stream 2 συνδέεται με την παρούσα ρωσο-ουκρανική κρίση και ειδικά με την προθυμία παρέμβασης της Ουάσινγκτον.

Αγωγός TurkStream: Ξεκίνησε τη λειτουργία του τον Ιανουάριο του 2020. Αφενός συνδέει τα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου της Ρωσίας με το τουρκικό σύστημα μεταφοράς φυσικού αερίου, αφετέρου δίνει τη δυνατότητα στην Τουρκία να παρέχει μια εναλλακτική διαδρομή για το ρωσικό φυσικό αέριο προς τη νότια Ευρώπη. Θεωρείται ως πρόσθετος αγωγός παράκαμψης της Ουκρανίας, αλλά και ως απάντηση στον Διαδριατικό Αγωγό (Trans Adriatic Pipeline – TAP), που μεταφέρει φυσικό αέριο στην Ευρώπη από το Αζερμπαϊτζάν.

Αποτελείται από δύο παράλληλους αγωγούς, που ο καθένας έχει ετήσια παροχή περίπου 556 Bcf και εκτείνεται 580 μίλια κατά μήκος της Μαύρης Θάλασσας, από τη ρωσική ακτή στην Ανάπα μέχρι το Κιγικόι της επαρχίας Κιρκλάρελι στη βορειοδυτική Τουρκία. Ο πρώτος αγωγός μεταφέρει φυσικό αέριο για την εγχώρια κατανάλωση της Τουρκίας, ενώ ο δεύτερος αγωγός (TurkStream 2) εκτείνεται περαιτέρω στην ξηρά για περίπου 550 μίλια, μεταφέροντας φυσικό αέριο στη Βουλγαρία, τη Σερβία και την Ουγγαρία.⁷

Αγωγός Power of Siberia: Συνιστά τον πρώτο αγωγό, που μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο στην Κίνα. Ξεκίνησε τη λειτουργία του τον Δεκέμβριο του 2019, παρέχοντας περίπου 177 Bcf ετησίως. Ο μήκους 1.400 μιλίων Power of Siberia συνδέεται με το πεδίο Chayandinskoye (νοτιοανατολική Σιβηρία) και διασχίζει τα σύνορα της Κίνας στην επαρχία Χεϊλονγκτσιάνγκ (βορειοανατολική Κίνα).

Αναμένεται να φτάσει στη μέγιστη απόδοση περίπου 1,3 Tcf ετησίως έως το 2025, παρέχοντας σημαντική ποσότητα φυσικού αερίου και μια ελκυστική εναλλακτική πηγή καυσίμου για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, σε μια περιοχή της Κίνας που χρησιμοποιεί υψηλά επίπεδα άνθρακα.⁸ Η Gazprom ενέκρινε μελέτη για την κατασκευή αγωγού, που θα μπορούσε να μεταφέρει φυσικό αέριο στην Κίνα μέσω της Μογγολίας. Συγκεκριμένα, ο αγωγός Soyuz Vostok, όταν κατασκευαστεί ως επέκταση του Power of Siberia, θα έχει προγραμματισμένη εξαγωγική ικανότητα έως και 1,7 Tcf ετησίως.

Οι εταιρείες υδρογονανθράκων

Η μεγαλύτερη εταιρεία της Ρωσίας, η Gazprom, που ανήκει κατά πλειοψηφία στη ρωσική κυβέρνηση και διαχειρίζεται περίπου τα δύο τρίτα της συνολικής παραγωγής ρωσικού φυσικού αερίου, είναι πρώτη παγκοσμίως σε έσοδα και εξαγωγές. Η μεγαλύτερη εταιρεία πετρελαίου της Ρωσίας, η Rosneft, ο μεγαλύτερος φορέας εκμετάλλευσης διυλιστηρίων, με δυναμικότητα διύλισης αργού πετρελαίου άνω των δύο εκατ. βαρελιών ημερησίως, ανήκει κατά 40% στη ρωσική κυβέρνηση και διαχειρίζεται περίπου το 35% της ρωσικής παραγωγής πετρελαίου.

Το 2020, περίπου το 81% της συνολικής παραγωγής ρωσικού αργού πετρελαίου της Ρωσίας προήλθε από τις ρωσικές εταιρείες Rosneft, Lukoil, Surgutneftegas, Gazprom και Tatneft. Τον Οκτώβριο του 2020 η ρωσική κυβέρνηση ενέκρινε αλλαγές στο φορολογικό καθεστώς του τομέα των υδρογονανθράκων, με σκοπό να αυξηθούν τα κρατικά έσοδα, αλλά και να ευνοηθούν οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή της Αρκτικής, όπου η ανάπτυξη έχει περιοριστεί λόγω των κυρώσεων και της τεχνικής πολυπλοκότητας στην εξόρυξη υδρογονανθράκων, παράγοντες που είχαν καταστήσει αντιοικονομική την ανάπτυξη της Αρκτικής.

Ως γνωστόν, η περιοχή της Αρκτικής είναι μία από τις κορυφαίες στρατηγικές προτεραιότητες της Ρωσίας. Όπως υποστήριξε ο Πρόεδρος Πούτιν το 2014, «η Αρκτική ήταν παραδοσιακά στη σφαίρα ειδικού ενδιαφέροντος της Ρωσίας, καθώς συγκεντρώνει πρακτικά όλες τις πτυχές της εθνικής ασφάλειας – στρατιωτική, πολιτική, οικονομική, τεχνολογική, περιβαλλοντική και αυτή των πόρων». ⁹

¹ Government of the Russian Federation, «Mikhail Mishustin approves Energy Strategy to 2035», June 10, 2020

² Ministry of Finance, Government of Russia, «Brief information on the execution of the federal budget», September 15, 2021

³ Eric Han, Candace Dunn, U.S. Energy Information Administration, «OPEC+ agreement to reduce production contributes to global oil market rebalancing», September 23, 2020

⁴ Jon Gambrell, Associated Press News, «OPEC, allies raise limits for 5 countries to end oil dispute», July 18, 2021

⁵ Office of the President of Russia, «Forum: Russian Energy Week», October 2, 2019

⁶ Gazprom press release, «Gazprom gives name to 75 Years of Victory to new large field on Yamal shelf», May 8, 2020

⁷ Sarah E. Garding, Congressional Research Service, «TurkStream: Russia’s Southern Pipeline to Europe», May 6, 2021

⁸ Michael Ratner, Heather L. Greenley, Congressional Research Service, «Power of Siberia: A Natural Gas Pipeline Brings Russia and China Closer», April 21, 2020

⁹ President of Russia, «Meeting of the Security Council on State Policy in the Arctic», April 21, 2014

Διαβάστε επίσης:

Σκληρό «παιχνίδι» Μόσχας – ΝΑΤΟ: Γιατί ο Λαβρόφ κάλεσε τον Νίκο Δένδια στη Ρωσία

Διακαής τουρκικός πόθος το Αιγαίο – Η Άγκυρα καλλιεργεί το «νομικό» επιχείρημα πιθανής απόβασης στα νησιά

Ήττα του ΣΕΒ στο ΣτΕ για τις τριετίες