Ο Ρώσος Πρόεδρος είναι ο Ανώτατος Διοικητής των ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων και έχει την εξουσία να αποφασίζει για τη χρήση των πυρηνικών όπλων.

Σύμφωνα με έκθεση της αμερικανικής Υπηρεσίας Αμυντικών Πληροφοριών (Defense Intelligence Agency – DIA) του 2016, «το Γενικό Επιτελείο παρακολουθεί την κατάσταση των πυρηνικών όπλων και διαβιβάζει άμεσα την εντολή στα πληρώματα εκτόξευσης, μετά την απόφαση του Προέδρου να τα χρησιμοποιήσει».

Επίσης, η Ρωσία διατηρεί το «σύστημα Perimetr», το οποίο έχει σχεδιαστεί προκειμένου να διασφαλίζει ότι μπορεί να διαταχθεί μια εκτόξευση πυρηνικών όπλων ως αντίποινα, όταν η Ρωσία δέχεται πυρηνική επίθεση.[1]

Έγκαιρη προειδοποίηση

Η Ρωσία έχει αναπτύξει ένα εκτεταμένο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης, που ανήκει στις Αεροδιαστημικές Δυνάμεις και αποτελείται από ένα δίκτυο δορυφόρων έγκαιρης προειδοποίησης, οι οποίοι εκπέμπουν σε δύο κέντρα διοίκησης: ένα στην Ανατολή, στην περιοχή Khabarovsk, και ένα στη Δύση, στην περιοχή Kaluga. Στη συνέχεια, τα δεδομένα διαβιβάζονται σε ένα κέντρο διοίκησης στην περιοχή της Μόσχας.

Η Ρωσία διαθέτει επίσης ένα εκτεταμένο δίκτυο επίγειων ραντάρ σε ολόκληρη τη ρωσική επικράτεια, καθώς και στο γειτονικό Καζακστάν και τη Λευκορωσία, που χρησιμοποιούνται ως έγκαιρη προειδοποίηση για τις εκτοξεύσεις βλημάτων και για την παρακολούθηση αντικειμένων σε τροχιές χαμηλού ύψους. Επιπρόσθετα, χρησιμοποιεί τον σταθμό παρατήρησης Okno, που βρίσκεται στο Τατζικιστάν, για την παρακολούθηση αντικειμένων, τα οποία κινούνται σε υψηλότερες τροχιές.[2]

Ρωσικό πυρηνικό οπλοστάσιο

Το ρωσικό οπλοστάσιο διαθέτει μια τριάδα πυρηνικών δυνάμεων, που αποτελείται από τα διηπειρωτικά βαλλιστικά βλήματα (Intercontinental Ballistic Missile – ICBM), τα βαλλιστικά βλήματα που εκτοξεύονται από υποβρύχια (Submarine-Launched Ballistic Missile – SLBM) και τα βομβαρδιστικά αεροσκάφη που μεταφέρουν πυρηνικά όπλα.

Στην παρούσα φάση, η Ρωσία εκσυγχρονίζει τα περισσότερα τμήματα του πυρηνικού της οπλοστασίου. Όταν ξεκίνησε τον πιο πρόσφατο κύκλο εκσυγχρονισμού, βρισκόταν στη μέση μιας οικονομικής κρίσης, η οποία όχι μόνο μείωσε τον αριθμό των νέων βλημάτων, αλλά επιβράδυνε και τη διαδικασία αντικατάστασης των παλαιών. Τον Δεκέμβριο του 2020, ο Πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν δήλωσε ότι περίπου το 86% της στρατηγικής πυρηνικής δύναμης της Ρωσίας αποτελούνταν από σύγχρονα όπλα, αριθμός που ανέμενε να αυξηθεί στο 88%, το 2021.

Διηπειρωτικά βαλλιστικά βλήματα (ICBM): Οι Στρατηγικές Πυραυλικές Δυνάμεις της Ρωσίας (Strategic Rocket Forces – SRF), με προσωπικό περίπου 60.000 άνδρες, αποτελούν ξεχωριστό κλάδο των ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων και περιλαμβάνουν 11 μεραρχίες βλημάτων σε ολόκληρη τη ρωσική επικράτεια, από το Vypolzovo (περίπου 150 χλμ. ανατολικά των ρωσο-ουκρανικών συνόρων) έως την περιοχή του Irkutsk (περίπου 180 χλμ. βόρεια των ρωσο-μογγολικών συνόρων και δίπλα στη λίμνη Βαϊκάλη) στην ανατολική Σιβηρία.[3]

Σήμερα, η δύναμη ICBM της Ρωσίας περιλαμβάνει 310 βλήματα, που μπορούν να μεταφέρουν έως και 1.189 πυρηνικές κεφαλές, αν και μόνο περίπου 800 κεφαλές έχουν αναπτυχθεί και είναι διαθέσιμες για χρήση.[4]

 Περισσότερα από το 50% αυτών των βλημάτων φέρουν πολλαπλές κεφαλές. Οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών εκτιμούν ότι η Ρωσία αναμένεται να ολοκληρώσει αυτόν τον εκσυγχρονισμό εντός του 2022. Στη συνέχεια, η δύναμη ICBM της Ρωσίας θα βασίζεται κυρίως σε δύο βλήματα: το SS-27 Mod 1 (Topol-M) με μία κεφαλή και τον SS-27 Mod 2 (Yars), που μπορεί να μεταφέρει έως και τέσσερις κεφαλές. Πέραν αυτών, η Ρωσία αναπτύσσει ένα νέο βλήμα ICBM, βάρους 208 τόνων και μήκους 35,5 μέτρων, γνωστό ως Sarmat (SS-X-30), το οποίο θα φέρει 10 ή και περισσότερες κεφαλές, καθώς και μια έκδοση μεσαίου βεληνεκούς του SS-27 Mod 2 (γνωστού ως RS-26), αλλά και ενός κινητού ICBM σε σιδηρόδρομο, με την ονομασία Barguzin.

«Θανατηφόρα»  υποβρύχια

Βαλλιστικά βλήματα εκτοξευόμενα από υποβρύχια (SLBM): Οι Στρατηγικές Ναυτικές Δυνάμεις της Ρωσίας ανήκουν στο Ρωσικό Ναυτικό. Τα υποβρύχια βαλλιστικών βλημάτων αναπτύσσονται με τον Βόρειο Στόλο και εδρεύουν στο Severomorsk στην περιοχή Murmansk (πλησίον των ρωσο-νορβηγικών συνόρων στη θάλασσα Μπάρεντς), και με τον Στόλο του Ειρηνικού, με έδρα το Βλαδιβοστόκ.

Οι Στρατηγικές Ναυτικές Δυνάμεις διαθέτουν 10 στρατηγικά υποβρύχια τριών διαφορετικών τύπων: κλάσης Delta, Typhoon και Borei. Το τελευταίο υποβρύχιο της κλάσης Typhoon χρησιμοποιείται για δοκιμαστικές εκτοξεύσεις του βλήματος Bulava.

Έκαστο από τα υποβρύχια κλάσης Delta και Borei μπορεί να μεταφέρει 16 βλήματα SLBM πολλαπλών κεφαλών. Επειδή η Ρωσία μπορεί να έχει μειώσει τον αριθμό των κεφαλών σε ορισμένα από τα βλήματα για να συμμορφωθεί με τους περιορισμούς που τέθηκαν από τη «Συνθήκη Νέας START του 2010», ο στόλος των υποβρυχίων πιθανόν να φέρει συνολικά περίπου 624 κεφαλές.

Βομβαρδιστικά αεροσκάφη

Οι στρατηγικές αεροπορικές μονάδες της Ρωσίας ανήκουν στη Διοίκηση Αεροπορίας Μεγάλου Βεληνεκούς των Ρωσικών Αεροδιαστημικών Δυνάμεων (Aerospace Forces’ Long-Range Aviation Command), που περιλαμβάνει τα στρατηγικά βομβαρδιστικά Tu-160 (Blackjack) και Tu-95MS (Bear H), με έδρα την περιοχή Saratov της νοτιοδυτικής Ρωσίας και την περιοχή Amurskaya της νοτιοανατολικής Ρωσίας.[5]

Μη διαβαθμισμένες πηγές εκτιμούν ότι η Ρωσία διαθέτει 60 έως 70 βομβαρδιστικά, εκ των οποίων, περίπου τα 55 είναι Tu-95MS Bear και τα υπόλοιπα Tu-160 Blackjack. Κάθε βομβαρδιστικό Tu-95MS Bear μπορεί να μεταφέρει έως και 16 πυρηνικά βλήματα Cruise AS-15 (Kh-55), ενώ κάθε Tu-160 Blackjack μπορεί να μεταφέρει έως και 12 πυρηνικά βλήματα Cruise AS-15.

Πρόσφατα, η Ρωσία εκσυγχρόνισε και τα δύο βομβαρδιστικά της, εφοδιάζοντάς τα με δύο νέα βλήματα τύπου Cruise, το συμβατικό AS-23A (Kh-101) και το πυρηνικό AS-23B (Kh-102). Επίσης, μια νεότερη έκδοση του βομβαρδιστικού αεροσκάφους Tu-160, η οποία αναμένεται να περιλαμβάνει βελτιωμένα χαρακτηριστικά stealth και μεγαλύτερο επιχειρησιακό βεληνεκές, πρόκειται να ξεκινήσει την παραγωγή στα μέσα της δεκαετίας του 2020. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι, στη συνέχεια, ο ρωσικός στόλος βομβαρδιστικών θα περιλαμβάνει περίπου 50-60 αεροσκάφη, με την τελική ανάπτυξη και ενός νέου βομβαρδιστικού stealth, γνωστού ως PAK-DA.

Μη στρατηγικά πυρηνικά όπλα

Η Ρωσία διαθέτει μια ποικιλία οπλικών συστημάτων, που μπορούν να μεταφέρουν πυρηνικές κεφαλές, σε μικρά και μεσαία βεληνεκή. Αυτά τα συστήματα αναφέρονται γενικά ως «μη στρατηγικά πυρηνικά όπλα» και δεν εμπίπτουν στους περιορισμούς των συμφωνιών ΗΠΑ – Ρωσίας για τον έλεγχο των πυρηνικών όπλων. Υπολογίζεται ότι ο αριθμός των πυρηνικών κεφαλών, που έχουν εκχωρηθεί σε μη στρατηγικά πυρηνικά όπλα, ανέρχεται σε 1.912.[6]

Δεν είναι σαφές για ποιον λόγο η Ρωσία διατηρεί και ίσως επεκτείνει το απόθεμά της σε μη στρατηγικά πυρηνικά όπλα. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι αυτά τα όπλα χρησιμεύουν για την ενίσχυση των λιγότερο ικανών συμβατικών στρατιωτικών δυνάμεων της Ρωσίας και ότι καθώς η Ρωσία θα αναπτύσσει πιο αποτελεσματικά προηγμένα συμβατικά όπλα, μπορεί να περιορίσει το πρόγραμμα μη στρατηγικού εκσυγχρονισμού και να αποσύρει τα περισσότερα από τα μη στρατηγικά πυρηνικά όπλα.

Πυρηνική προετοιμασία πριν από την εισβολή

Στις 19 Φεβρουαρίου 2022, η Ρωσία διεξήγαγε μια προγραμματισμένη Άσκηση των Δυνάμεων Στρατηγικής Αποτροπής, υπό την ηγεσία του Ανώτατου Διοικητή των Ενόπλων Δυνάμεων της Ρωσικής Ομοσπονδίας Βλαντιμίρ Πούτιν.[7] Στην άσκηση συμμετείχαν μονάδες από τις Αεροδιαστημικές Δυνάμεις, τη Νότια Στρατιωτική Περιφέρεια, τις Στρατηγικές Πυραυλικές Δυνάμεις, τον Βόρειο Στόλο και τον Στόλο της Μαύρης Θάλασσας.

Σύμφωνα με τον στρατηγό Γκερασίμωφ, η άσκηση περιλάμβανε «διεξαγωγή επιχειρήσεων των στρατηγικών επιθετικών δυνάμεων, για την επιβολή εγγυημένης ήττας στον εχθρό». Ξεκίνησε με προσομοίωση πολέμου με συμβατικά όπλα ακριβείας μεγάλου βεληνεκούς, ακολουθούμενη από τη χρήση ρωσικών στρατηγικών επιθετικών πυρηνικών δυνάμεων, έπειτα από μια πυρηνική επίθεση κατά της Ρωσίας.

Κατά τη διάρκεια της άσκησης, η Ρωσία πραγματοποίησε δοκιμαστικές εκτοξεύσεις υπερηχητικών (8-9 Mach) βλημάτων τύπου Cruise μέσου βεληνεκούς Zirkon, υπερηχητικών βλημάτων αέρος – εδάφους μέσου βεληνεκούς Kinzhal με δυνατότητα πυρηνικής κεφαλής, κινητών διηπειρωτικών πυρηνικών βαλλιστικών βλημάτων Yars (SS-24), διηπειρωτικών πυρηνικών βαλλιστικών βλημάτων Shineva SLBM (εκτόξευση από υποβρύχιο), βλήματα αέρος – εδάφους τύπου Cruise (εκτόξευση από βομβαρδιστικά Tu-95), καθώς και βλημάτων τύπου Cruise μικρού βεληνεκούς Kalibr και Iskander.

Να τονίσουμε ότι η Ρωσία δεν διεξάγει σημαντικές στρατηγικές ασκήσεις τους πρώτους μήνες κάθε ημερολογιακού έτους. Ωστόσο, εφέτος αποφάσισε να επισπεύσει τη διεξαγωγή τους, όταν ολοκληρώθηκε η ανάπτυξη των ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων πέριξ της Ουκρανίας, ώστε να γίνει αισθητή η ρωσική πυρηνική απειλή κατά των ΝΑΤΟϊκών χωρών, τόσο σε περιφερειακό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.

Ο ρόλος της Λευκορωσίας

Στις 27 Φεβρουαρίου 2022, λίγες μέρες μετά την άσκηση των ρωσικών δυνάμεων στρατηγικής αποτροπής, η Λευκορωσία ενέκρινε μια συνταγματική τροπολογία, η οποία ουσιαστικά αποκήρυσσε το ουδέτερο και μη πυρηνικό καθεστώς της χώρας.

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, η Σοβιετική Ένωση είχε αναπτύξει στη Λευκορωσία κινητά διηπειρωτικά βαλλιστικά βλήματα SS-25, αλλά μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης η λευκορωσική πλευρά αφενός επέστρεψε τα SS-25 στη Ρωσία, αφετέρου υιοθέτησε συνταγματικές διατάξεις, που υποστήριζαν το μη πυρηνικό της καθεστώς.

Τώρα, πλέον, η νέα συνταγματική τροπολογία δεν εγκρίνει την άμεση ανάπτυξη πυρηνικών όπλων, αλλά επιτρέπει στη χώρα να φιλοξενεί ρωσικά οπλικά συστήματα σε λευκορωσικές στρατιωτικές βάσεις. Πέραν αυτών, ο Πρόεδρος Λουκασένκο δήλωσε ότι «η Λευκορωσία θα μπορούσε να ζητήσει πυρηνικά όπλα από τη Ρωσία, εάν το ΝΑΤΟ μεταφέρει πυρηνικά όπλα στην Πολωνία ή τη Λιθουανία, χώρες όμορες με τη Λευκορωσία».[8] 

Αύξηση ετοιμότητας

Την ίδια ημέρα, κατά τη διάρκεια συνάντησης με τον Ρώσο υπουργό Άμυνας και τον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου, ο Βλαντιμίρ Πούτιν δήλωσε ότι έθεσε τις ρωσικές πυρηνικές δυνάμεις σε «ειδική ετοιμότητα μάχης», αυξάνοντας ουσιαστικά την ετοιμότητά τους.[9] Αν και δεν διευκρίνισε πώς αυτή η απόφαση θα άλλαζε το καθεστώς των πυρηνικών του δυνάμεων, ανέφερε ότι «έδωσε αυτή την εντολή ως απάντηση στις κλιμακούμενες οικονομικές κυρώσεις και τις επιθετικές δηλώσεις των Ηνωμένων Πολιτειών και των ΝΑΤΟϊκών τους εταίρων κατά της Ρωσίας».[10]

Ουσιαστικά, η εντολή Πούτιν για αύξηση του επιπέδου ετοιμότητας θα μπορούσε να επηρεάσει μόνο το σύστημα διοίκησης και ελέγχου της ρωσικής πυρηνικής δύναμης, και μάλιστα τον τομέα των επικοινωνιών ή της προετοιμασίας των πυρηνικών όπλων. Δηλαδή, τη φόρτωση βλημάτων τύπου Cruise με πυρηνικές κεφαλές σε βομβαρδιστικά αεροσκάφη ή και την αποστολή υποβρυχίων με πυρηνικά όπλα σε θαλάσσιες περιοχές, που ορίζονται από τα επιχειρησιακά σχέδια.

Πάντως, την επόμενη ημέρα (28 Φεβρουαρίου), το Πεντάγωνο ανέφερε ότι «δεν είχε καμιά πληροφορία για οποιαδήποτε μεταβολή της ρωσικής πυρηνικής δύναμης, ως αποτέλεσμα της αύξησης του επιπέδου ετοιμότητάς τους».[11]

Σε κάθε περίπτωση, η εντολή Πούτιν δεν χαρακτηρίζεται ως αύξηση της πρόθεσής του για χρήση πυρηνικών όπλων και συνεπώς αύξηση της ρωσικής πυρηνικής απειλής. Αντίθετα, έγινε άμεσα αντιληπτό ότι ο Ρώσος Πρόεδρος επιδίωκε να εκφοβίσει και να περιορίσει την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών και του ΝΑΤΟ προς την Ουκρανία. Από την πλευρά τους, οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ κατέστησαν σαφές ότι «δεν σκοπεύουν να παρέμβουν στη ρωσο-ουκρανική σύγκρουση με στρατιωτική δύναμη», ενώ Αμερικανοί αξιωματούχοι ανέφεραν ότι «οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα μεταβάλουν την ετοιμότητα της πυρηνικής τους δύναμης, ως απάντηση στις ενέργειες της Ρωσίας».

---

[1] DIA, «Russia Military Power», 2016, pp. 25-27

[2] Pavel Podvig, Russian Strategic Nuclear Forces, «Early Warning», September 29, 2018

[3] Defense Intelligence Agency (DIA), «Russia Military Power: Building a Military to Support Great Power Aspirations», Washington, DC, 2016, p. 47

[4] Hans Kristensen and Matt Korda, Bulletin of the Atomic Scientists, «Russian nuclear forces, 2020», 2021, vol. 77, no. 2, p. 91

[5] Pavel Podvig, Russian strategic nuclear forces, «Strategic aviation», June 20, 2017

[6] Hans Kristensen and Matt Korda, Bulletin of the Atomic Scientists, 2021, «Russian nuclear forces, 2020», vol. 77, no. 2, p. 91

[7] Sergey Savostyanov, TASS, «Russia to conduct exercises of strategic deterrence forces under Putin’s leadership», February 18, 2022

[8] Matthias Williams and David Ljunggren, Reuters, «Belarus referendum approves proposal to renounce non-nuclear status», February 27, 2022

[9] David E. Sanger and William J. Broad, New York Times, «Putin Declares a Nuclear Alert, and Biden Seeks De-escalation», February 27, 2022

[10] Missy Ryan, Karoun Demirjian, John Hudson and Shane Harris, Washington Post, «With Russian nuclear forces on alert, Ukraine crisis enters more dangerous phase», February 27, 2022

[11] Valerie Insinna, Defense News, «No ‘noticeable’ changes to Russian nuclear posture: US official», February 28, 2022

Διαβάστε επίσης

Εφιάλτης το ενδεχόμενο χρήσης όπλων μαζικής καταστροφής στην Ουκρανία

Τσίπρας: Σχέδιο έκτακτης ανάγκης για την επόμενη μέρα

Ουκρανία: Πάει μακριά ο πόλεμος