Οι πρόσφατες αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας, που έκριναν αντισυνταγματική τη μεταβίβαση με τον Νόμο 4389/2016 της πλειοψηφίας του μετοχικού κεφαλαίου των ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ (Εταιρεία Ύδρευσης Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης) στο ΤΑΙΠΕΔ, συνιστούν μια νίκη του κινήματος για τα κοινά αγαθά στην Ελλάδα.

Η νεοφιλελεύθερη αντίληψη ηττήθηκε καίρια σε μια στιγμή που συνεχιζόταν η πρόοδός της σε πολλά πεδία.

Τώρα πλέον η «Πρωτοβουλία για τη Διασφάλιση της Δημόσιας Διαχείρισης του Νερού» καθώς και το ΣΕΚΕΣ (Συμμετοχικό Ενωτικό Κίνημα Εργαζομένων και Συνταξιούχων) ζητάνε την επιστροφή των μετοχών της ΕΥΔΑΠ από το υπερταμείο στο κράτος, καθώς και την ανακοπή της διαδικασίας εκποίησης του Εξωτερικού Υδροδοτικού Συστήματος (ΕΥΣ) σε ιδιωτικά συμφέροντα.

Το νερό έχει μια μεγάλη ιστορία σε έναν χώρο όπως αυτός της Ελλάδας, με τη γεωγραφική κατάτμηση και τις πολλές ιδιαιτερότητες που έχουν επιπτώσεις στο είδος του. Ο Κυριάκος Σιμόπουλος στο έργο του «Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα» αναφέρεται στη μαρτυρία ξένου περιηγητή, που βεβαιώνει ότι τον 18ο αιώνα συνάντησε έναν «γευσιγνώστη νερού», που ήξερε να ξεχωρίζει περίπου 50 ποιότητες νερού…

Αλλά και γενικά, μέχρι τη βιομηχανική περίοδο, η ανθρωπότητα γνώριζε διαφορετικά είδη νερού, ανάλογα με τις τοπικές ιδιαιτερότητες: υπήρχε το γλυφό νερό, το γλυκό, αυτό που ήταν όξινο, αφρώδες, αυτό που είχε μέταλλα.

Η ποιότητα «πόσιμο νερό» ήταν πάντοτε επιθυμητή χωρίς να είναι δεδομένη, αν και η αύξηση των υδρευτικών αναγκών προκάλεσε πολύ συχνά επικίνδυνες καταστάσεις «συγκοινωνούντων δοχείων» μεταξύ των πόσιμων και των μη πόσιμων υδατικών πόρων. Καταθέτω πάντως δυο μαρτυρίες από περιοχές σχετικής σπάνεως νερού και διακριτής διαχείρισης του πόσιμου νερού καλής ποιότητας:

● Είναι στη Λευκωσία (2007), όπου το νερό των ξενοδοχείων δηλωνόταν ως μη πόσιμο, ενώ ταυτόχρονα σε δημόσιο χώρο υπήρχε μηχάνημα πώλησης πόσιμου νερού.

● Είναι στην Κύθνο (2011), όπου υπήρχε μηχάνημα πώλησης πόσιμου νερού από τον δήμο – που προερχόταν από ελεγμένη πηγή…

Ανάκτηση μέσω ανακύκλωσης

Η ανάκτηση του νερού από τα διάφορα συστήματα ανακύκλωσης αποτελεί οπωσδήποτε μια μεγάλη πρόκληση για τη σημερινή εποχή, όπου όλες οι υδατικές ανάγκες – βιομηχανία, γεωργία, αστικές χρήσεις – αυξάνονται.

Στην Ελλάδα η περίπτωση της Ψυττάλειας των 700.000 περίπου κυβικών μέτρων που απορρίπτονται στη θάλασσα μετά τον δευτεροβάθμιο καθαρισμό, έδωσε τροφή στην πολιτική υποσχεσιολογία τουλάχιστον από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Το αίτημα εμφιλοχωρούσε σε όλα σχεδόν τα πολιτικά προγράμματα, ενώ ιδιαίτερη εύνοια είχε στο πρόγραμμα των Οικολόγων Εναλλακτικών.

Το 2011, επί υπουργίας Τίνας Μπιρμπίλη, είχε τεθεί δοκιμαστικά το ζήτημα της ανάκτησης 14.000 κ.μ. ημερησίως από τα «υγρά» της Ψυττάλειας για αγροτικές χρήσεις, ενώ αναγνωριζόταν η εκκρεμότητα της διαχείρισης των κυρίων όγκων των υγρών αποβλήτων…

Επιπλέον το επιστημονικό προσωπικό της ΕΥΔΑΠ διέβλεπε τη δυνατότητα ανάκτησης μέχρι και 80.000 κ.μ. ημερησίως νερού αρδεύσιμης ποιότητας για το πρασίνισμα του λεκανοπεδίου και των νησιωτικών περιοχών.

Ανάγκη μιας νέας ιδεολογίας

Το ζήτημα του νερού επανήλθε στην επιφάνεια όχι τόσο από την άποψη της άμεσης στενότητας, της εποχής 1989-1991, όταν η λειψυδρία είχε πλήξει τη χώρα, όσο από την άποψη της πιθανής ιδιωτικοποίησής του. Σχετικά με το ζήτημα αυτό, ορισμένα επιχειρήματα κατά της ιδιωτικοποίησης εκπέμπουν ένα είδος «λεγκαλισμού», θεωρώντας δηλαδή ότι το ζήτημα θα λύνεται επ’ άπειρον με δικαστικές αποφάσεις και άλλοτε με την επίκληση γενικών αρχών δικαίου και ανθρωπισμού.

Το γνωμικό «Το νερό δεν είναι εμπόρευμα» προβιβάζεται σε αξίωμα, όταν είναι απολύτως κατανοητό ότι το νερό, όπως το ηλεκτρικό ή η συγκοινωνία ή το οτιδήποτε μπορούν να είναι κοινόχρηστα ή εμπορεύσιμα αγαθά, μπορούν να υπηρετούν τον άνθρωπο ή το κέρδος, αναλόγως των κοινωνικών και πολιτικών συσχετισμών δύναμης…

Εδώ προβάλλει η ανάγκη μιας νέας ιδεολογίας για το νερό. Δηλαδή η ανάγκη μιας άλλης αντίληψης για τη διαχείρισή του όχι απλώς στους χώρους των ειδικών, αλλά στην ευρύτερη κοινωνία, μακριά από τις άκριτες γενικεύσεις μιας εποχής όπου το νερό αντιμετωπιζόταν με στενά και κοντόφθαλμα ωφελιμιστικά κριτήρια.

Λόγου χάρη: Υπήρχαν πολλοί που θεωρούσαν την εκβολή των νερών των ποταμών στη θάλασσα ως «καθαρή απώλεια» – επειδή δεν έπαιρναν υπόψη τις περιβαλλοντικές ισορροπίες που στηρίζονταν στη συγκεκριμένη κίνηση του νερού. Πολλοί που θεωρούσαν απολύτως λογική τη διαχείριση των νερών στην Κίνα, όπου λόγω της κατασκευής τριών φραγμάτων γιγαντιαίοι ποταμοί κατέληγαν στη θάλασσα χωρίς νερό, το οποίο είχε ενδιαμέσως παρακρατηθεί για γεωργικές και άλλες χρήσεις.

Από την άλλη πλευρά το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) έλεγε ότι «το νερό πρέπει να χάνεται» (!), ακριβώς για να δείξει με αυτό τον προκλητικό τρόπο την ανάγκη μιας συνετής – ποιοτικά αλλά και ποσοτικά – διαχείρισης των υδάτινων πόρων του συστήματος ποταμών και λιμνών… Πάντως είναι σίγουρο στις σημερινές συνθήκες ότι μόνο το 37% των ποταμών παραμένει σε φυσική κατάσταση, ενώ το υπόλοιπο αντιμετωπίζει φράγματα κατά τη διάρκεια της ροής του…

Το κόστος

Το νερό σε μεγάλο βαθμό, που ξεπερνάει συχνά και το 85%, υπηρετεί τις γεωργικές χρήσεις, ενώ μεγάλο μέρος του χάνεται από ανορθολογικές μεθόδους χρήσης, π.χ. το κανονάκι, και μάλιστα σε χρόνους όπου η άρδευση δεν είναι αποτελεσματική – π.χ. το μεσημέρι.

Στην προκειμένη περίπτωση η κατανόηση και εμπέδωση της αρχής της υπεύθυνης κατανάλωσης έχει μεγάλη αξία. Εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα πόρισμα της αρχής της περιβαλλοντικής ευθύνης «ο ρυπαίνων πληρώνει» – πράγμα το οποίο θα μπορούσε να μεταφραστεί στην καθομιλουμένη «ο καταναλίσκων πληρώνει».

Αν ο γεωργικός τομέας πλήρωνε τα κόστη που προκαλεί όσον αφορά τη συλλογή, μεταφορά, διαχείριση επιφανειακών ή υπογείων υδάτων του υδατικού διαμερίσματός του, αυτό προφανώς θα προστίθοταν στα κόστη των αγροτικών προϊόντων.

Το καθαρό εξαγόμενο μιας τέτοιας διαδικασίας είναι μηδενικό – με την έννοια ότι ο καταναλωτής, αντί να πληρώνει φορολογία για την πραγματοποίηση των έργων, πληρώνει απευθείας στον αγρότη –, όμως εμμέσως πλην σαφώς δημιουργείται ένα ισχυρό κίνητρο στον αγρότη να κάνει εξοικονόμηση, να επιλέξει είδη συμβατά με τα τοπικά χαρακτηριστικά ή ανθεκτικά στην ξηρασία και να προσφύγει σε μορφές ύδρευσης που δεν σπαταλούν τους υδάτινους πόρους.

Προφανώς η τιμολόγηση του νερού στον αγροτικό τομέα απαιτεί ειδικές πολιτικές και πρέπει να πειθαρχεί σε ποσοτικούς περιορισμούς – αντί να εξαντλείται στην αρχή «μικρότερη τιμολόγηση αυξανομένης της κατανάλωσής του». Η τιμολογιακή πολιτική πρέπει να προσαρμόζεται στις γενικότερες, γεωργικές και περιβαλλοντικές ανάγκες, να επιβραβεύει χρήσεις και να τιμωρεί άλλες, να ανταποκρίνεται στις μετεωρολογικές δυσχέρειες, να ανοίγει τον δρόμο για νέες καλλιέργειες.

Αντίστοιχα στον αστικό χώρο, παρά τη μικρή σχετικά συμμετοχή του στην κατανάλωση νερού, μπορεί να εφαρμόζεται η αντιστρόφως ανάλογη τιμολόγηση του νερού ύστερα από ένα επίπεδο κατανάλωσης, έτσι ώστε να περιορίζονται οι τυχόν «πολυτελείς χρήσεις» (γκαζόν κ.λπ.) προς όφελος της λαϊκής κατανάλωσης.

Δύο μεγάλες προκλήσεις

Η οικονομία του νερού αντιμετωπίζει σήμερα δυο μεγάλες προκλήσεις:

● Από τη μια πλευρά είναι η περιβαλλοντικά καταστρεπτική άντληση με γεωτρήσεις σε μεγάλα βάθη, με αποτέλεσμα την πρόσληψη προβληματικών για τις καλλιέργειες ποιοτήτων νερού.

● Από την άλλη πλευρά είναι το ζήτημα των αφαλατώσεων σε περιοχές υψηλής σπάνεως του νερού – όπως ο νησιωτικός χώρος.

Στη δεύτερη περίπτωση είναι ιδιαίτερα σημαντική η χρήση μεταφερόμενων ανεμογεννητριών μικρού μεγέθους, που έχουν εξαιρετικές επιδόσεις στην παραγωγή νερού υψηλής ποιότητας, ενώ ταυτόχρονα δείχνουν την αξία αιολικών κατασκευών προσαρμοσμένων στις τοπικές ιδιαιτερότητες. Τα τελευταία χρόνια είχαμε ενδιαφέρουσες εξελίξεις στον χώρο των μικρών αιολικών και ειδικά αυτών που συνέβαλαν στις αφαλατώσεις.

Το νερό είναι είδος που μεταφέρεται και διαμορφώνει αξία ακριβώς χάρη σ’ αυτή τη μεταφορά του. Αλλά και αυτή η «ιδιότητα» πρέπει να πειθαρχεί στο μέτρο: Πρακτικές ή σχεδιασμοί όπως αυτή της Ισπανίας, όπου προτάθηκε η μεταφορά των υδάτων του ποταμού Έβρου σε απόσταση 1.000 χιλιομέτρων, πρέπει να θεωρούνται ως παράδειγμα προς αποφυγή.

Η διαχείριση του πλεονάσματος…

Το νερό είναι σημαντικό για τη ζωή, ως ποιότητα αλλά και ως ποσότητα. Μπορεί συχνότατα να λείπει, αλλά όχι σπανίως πλεονάζει, ιδιαίτερα στον αστικό χώρο. Η εξομάλυνση της ροής της κυκλοφορίας του νερού είναι σημαντική ανάγκη.

Η αντιπλημμυρική προστασία των αστικών περιοχών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ανάσχεση των υδάτινων μαζών που κατευθύνονται προς την πόλη, πράγμα που μπορεί να συντελεσθεί με μικρά φράγματα.

Στην περίπτωση του αθηναϊκού χώρου των 428 τετρ. χλμ., που περιβάλλεται από έναν χώρο 570 τετρ. χλμ. οριζόμενο από τις κορυφογραμμές των ορεινών όγκων της Πάρνηθας, του Υμηττού, της Πεντέλης και του Ποικίλου, τα μικρά φράγματα μπορούν να μειώσουν την απορροή κάτω από την κρίσιμη μάζα, που δημιουργεί τα πλημμυρικά φαινόμενα.

Παράλληλα μπορούν να συμβάλουν στην ανάκαμψη των υδροφόρων οριζόντων, που έχουν ταπεινωθεί από τις υδροληψίες και κυρίως από τη διακοπή της επικοινωνίας του νερού με τα υποκείμενα στρώματα του εδάφους, λόγω τσιμέντου και ασφάλτου…

*Ο Γιάννης Σχίζας είναι συγγραφέας

Διαβάστε επίσης:

Εις αναζήτησιν «εθνικού σχεδίου»

ΣΥΡΙΖΑ: Κυριαρχία Τσίπρα – Ορόσημο η 15η Μάϊου

Αδειάζει το καλάθι της νοικοκυράς